Falangaw

 

itiya ho i kadiponan ho 1912 miheca a sa'osi ira ko 312 ko parod, nikawrira o nipakaenan a kolong ira ko 3,400 ko kolong,ci Kolas Mahengheng kakitaan ko mikeriday to finawlan a patireng tona niyaro', masakapotay no Falangaw niyaro' paca'edongay to fa'elohay kakopt to kasatoloan no mihecaan, cinganganay tono niyah a ngangan ko kasakapot, midemak to kasasiromaroma a tayal no niyaro.itiya ho ino to'asana ho a mihecaan , yo patireng to sefi ira ko pisahareteng no malitengay to sapidipotaw to fanawlan ato niyaro', orasaka palalikel han i taliyok no niyaro ko 7 a sefi mipatireng. nikawrira, i no Diponan ho matastas ko pinapina a sefi, ira to ko sifo no Kuwapin ma'afas no kitakit, ha'emin sato a malahedaw. aniniay to ingataay a mihecaan a miliyaw a patireng to sefi, nikawrira, ono kapolongan a pidemakan to masamaanay a tayal konini, cowa ko teked no 'Amis a sefi,anini sato misafa'eloh mipatireng to sefi saan ko sowal to pidemakan to kiloma'an.

 

Latek i 1850 miheca, o Falangaway a tamdaw maforaw nani Likafong (Likavung han no Piyuma tamdaw) tayni i dafdaf no aniniay a Posong,ikor to kinatolo tahafodo' ira heca ko ada milifong, orasaka kinatolo a miliyas maforaw. 1887 miheca yahira i 1892 miheca, malakakitaan ci Kolas Mahengheng, keriden ningra ko finawlan nani katiol no sawalian no Kinafalangaw maforaw a tayni mipatireng to Falangaw-Niyaro',ona Falangaw hananay i, o ngangan nona tokos. Tayni to ko 'Amis a finawlan misakali, mipamatang, misa'icel heca malawidang ato roma a niyaro', mipasanatektek to paranaan no sakacomahad no niyaro' ato milikot tona 'Amis a taliyok, patireng to 7 a sefi ira ko Amisay, Iwaliay, Itimolay, Tafokoan, Lala, Pinali ato Tankuwtan, ilaloma' nona 7 a sefi o Amisay a sefi ko i sifo'ay no niyaro', cowa kapadeng ko tangiroan namal no sefi, italiyo no laloma'an masanga' ko citongrohay a takar no 'oway to hapilafinan no kapah, o pikaykian heca no lofang itini, o pikilomaan ho itini. oya roma a 6 sefi itiraay i saicomod no niyaro',milafing ko pakarongay ato cowa ho kacifafahi a kapah itini mikacaw to niyaro'. O roma sato i, itira i lotok no posi ato salawacan no Likafong-'alo patireng to 'akawangay a pikacawan ato kali, sapitaker to pilifong no Likafongay a Piyuma tamdaw.. Ikor to malowid no Kolas Mahengheng ko i saka'amisan no Likafong-'alo a Cilo'an Piyuma a tamdaw, masasowal ato roma a niyaro' no Piyuma to sakalawidangaw.

I 1896 miheca saka 6 folad,keriden ni Kolas Mahengheng ko 197 a fainayan no Falangaw malakapot ato Piyuma tayra i Roykongso( aniniay a Tingkoli niyaro' no Kuwansan) mipadang to Dipon milood to ma'osaway sofitay no Kuwapin .

Mici 30 miheca(1987) patireng to pecih a pitilidan no Falangaw(aniniay a Sinsenpitlidan), o kakitaan ko citatodongay a mikilim to ma'emangay a papitilid,ira ko salongan 50 ko sapicomdaw a mitilid. mipatireng ko sifo no Dipon to Yakofa no niyaro', o tayhing ko mitomadaway to demak no niyaro', pafeli heca ko Dipon to tinki no omah i yincumin,milalang to Piyuma tayra i niyaro' no 'Amis a milisata, orasaka rihaday ko sapitaker to fangafang. Taysiyo 8 miheca(1919) cilifong ko niyaro' no Falangaw to kolila, malowan ko tamdaw no niyaro', orasaka malowan ko sefi to tolo 'osaw sa i,sepat to ko sefi, mapalahedaw ko Tafakoan, Pinaili, ato iwaliay. i syowa 10 miheca (1935) micidek a patireng ko Falangaw a tamdaw i tatihi no imeng to kasaopoan no kapah a sefi malopikaykian, aptokeled han o pipatenakan no Dipon to tayal no sifo.

Itira to i Sakatos-lalood no Hekal maala no Dipon ko kapah malasofitay milood to ada no Dipon, orasaka malowan ko sa'osi no kapah,malecad a malowan ko sapipa'ading to niyaro', oninian to ko malowan heca ko sefi no Falangaw sacecay sato ko ma'osaway o isifo'ay no niyaro a Amisay sefi.

Syowa 17 miheca(昭和17 年1942), o polong a tamdaw no Falangaw ira ko 2915 ko tamdaw, i laloma' nonini i,o fainayan ira ko 1475 ko tamdaw,fafahiyan ira ko 1441 ko tamdaw, ikor to matongal ko tamdaw, orasaka pasipapotal a maforaw patireng to fa'elohay a niyaro' o Matang, Alapanay,'Ining, Fokid,Pongodan, Posong ato Asiloay.

Ikor to no Sakatosa Lalood no Hekal ,sa'aloman sa ko Payrang a maforaw a tayni, masa'efit ma'aca no payrang ko loma' ato sera no 'Amis, tahira to i 1959 mihecaan matafesiw to no payrang ko 'Amis ko ka'aloman no payrang. i 1961 miheca haloya dengan to a 'Amisay sefi mapa'aca i payrang lahedaw sato kono to'asan a sefi no Falangaw, awa to ko pilafinan no kapah a sefi, mapalahedaw to kono to'asan a lekakawa no 'Amis. ikor to nonini, ira ko pilongoc no 'Amis a tamdaw to sapiliyawaw a palolol tona sefi, mipadang ko Kofa no Posong a padahof a patireng to " kapolongan pidemakan no Sanpaw no Falangaw" (馬蘭山胞活動中心,ikor to i, mafalic to "kapolongan pidemakan no yincumin no Falangaw, nikawrira, o nano ma'acaay to no payrang cowa to ka kakahad ko pa'enan to pidemakan to kiloma'an, orasaka ikiloma'an micaliw to pikiloma'an. Oya sa i tatihiay no imeng a sefi no kapah mapacaliw i Citodongay tono Sofitay Sakowan, mapatireng no sofitay to kamaro'an no sofitay a loma'. Mapala'idef ko sefi, maala no sifo ko ko sera to sapipacemahadaw to tata'angay niyaro', awa sato ko kaitiraan, ora to ko saka caka losimet no misakapotay a demak.

I 2004 miheca, o finawlan no Falangaw liyawen a mipatireng koya "kapolongan pidemakan no yincumin no Falangaw to toloay tongroh a solafo, o sakacecay tongroh o pidemakan to kalotayal, sakatosa tongroh o pihatatanaman a lawang, sakatolo a tongroh o pipasadakan to dafong a panengneng,. misaharaterantengay to mikilim to sera to sapisafa'elohaw a patireng to tata'angay sefi ta mapolo ko 'alomanay a tamdaw ikiloma'an, nikawrira, matekes ko 'aca no sera ira heca ko pilalanga no payrang, orasaka sako'esit sa caka laheci koni haratengan no finawlan, onini ko patireng han to a miliyaw koya a sefi a patongroh. I 2018 miheca, longocen to no finawlan no Falangaw ko tapang no sofitay ato Suilihuy masa'eli a patikol toya sefi no kapah, itini a patireng to fa'elohay a sefi saan ko pisafaloco', tona mihecaan saka 7 folad midemak tono to'asan a lisin to pisatapang a matayal, a patireng to hecek to sapahapingang.

 

Nano to'asan malalekkoay to ko faco no niyaro' no Falangaw, iraay to ko lekakawa to da'edoen no fanawlan. O Falangaw a niyaro' iraay ko masasiromaromaay a ngasaw, o Pawtawan,Odos, Pacidal, Ciwidian,Fafokod, Raranges, Oa'anifong, Tarisikan,Talakop ato Fafoyol, mo'etep ko ngasaw.

O masakapotay no Falangaw nani 1819 mihecaan iraay to ko kapot, o Lakahil ko ngangan tahanini ko demak no kapot. O panganga to kapot o demak toya tolo mihecaan ko pi'arawan, patinako han yo tayni ko Dipong i Taywan a mikowan toya mihecaan o macakatay a kapot o " La Dipong " hananay a pangangan, i 1962 miheca pakaala ci Maysang to konpay no Olinpik i Roma toya mihecaan a macakatay a kapot o " La Tingko " hananay a pangangn, i 1996 mihecaan a macakatay a kapot o "La o Yincumin " hananay a pangang, hatiniay a pangangan to kapot cowa ka tawal koya tata'angay demak toya mihecaan.

 

O polong no misakapotay limaay ko kasasa'er, nani lalem o Pakalongay kasasa'er, o kapah kasasa'er, mikowanay kasasa'er ato Isefiay 4 a kilac.Ona mikowanay kasasa'er sakilac ho sepat a cefang, nani lalem pasifafaw o Mihiningay,Milomlomay, Palawilay ato Itukaray. ono kararem no no itukaray iraay ko 9 a kasakapot, o mikomoday to niyaro' a itukaray lima ko citodongay to tayal a kasacefang. o fainayan a wawa tahira i 12 ko mihecaan macakat malapakalongay matayal i sefi o taocooran no i fafaway a kakot, sahetoay itira i sefi a milafin, mapakonlin no kaka a kapot ato malitengay to maamaan a taneng ato fana',midipot to malitengay,sakatolo mihecaan macakat malakapah mapangangan tono niyah kapot a ngangan, mikapot to to tayal no niyaro' manga'ay to minokay a mafoti' manga'ay to ciromod.

 

O ilisin no Falangaw tangongol ko pirecep no ponka no payrang,itira i 1851 tahira i 1861 a mihecahecaan, satapang a patireng ko payrang to niyaro' i ngata no Falangaw, masacofelis to ko 'orip no 'Amis a tamdaw ato payrang a tamdaw, tahira to i Kadipongan i loma no 'Amis iraay to a mapateli kopakawasan no to'as,o misalao'ay a lisin no payrang ikakaay no kiloma'an ko pidemak no 'Amis a tamdaw a ma'acang, itiya ho o lawla ato sakero ko pi'acang tona lisin, to i ngataay a mihecaaan iraay to ko sano payrangay a mirakatay to lalan a pi'acang to kawas a demak. o matiniay misapayrangay lisin mipatongalan tono 'Amis a lalosidan.

1960 miheca satapng, iraay to ko patirengay to samiyay i niyaro' a 'Amis a tamdaw, itira tona pitooran ngangra mipalamlaman tono 'Amis a lalosidan, patinako han o mita'ongan no payrang a kawas malakawasay no 'Amis a tamdaw. o roma sato i, cowa ka matiya to roma a niyaro' no 'Amis, o Falangaw a niyaro' matenakay ko mitooray to misakeristoay,nikawria cowa ka 'aloman ko mitooray,tahira to i 1963 miheca ta ira a mapatireng ko kyoka no misakeristoay.

Itiniay i Taitung(台東) Cen no Taitung ko Falangaw a niyaro’, 1,382 ko sa’osi no parod no loma’, 4,212 ko sa’osi no tamdaw.

17% ko ka’aloman no Yincomin(原住民), polong han i, 731 ko tamdaw; o roma sato i, 83% ko ka’aloman no roma a finacadan, polong han i, 3,481 ko tamdaw.O pa-sin-to(百分比) no ka’aloman no tamdaw no kasafinacadan(族群) i, ko Amis(阿美族)12%, Paiwan(排灣族)2%, Bunun(布農族)1%, Rukai(魯凱族)1%, Puyuma(卑南族)1%, roma(其他)1%.

Sinsen kocong(新生國中)

Sinsen payofingan(新生郵局)

o falangaw a niyaro', fangcalay niyaro,

• 內政部戶政司全球資訊網
• 原住民族委員會全球資訊網統計資料