Ак-Боом

Суујараттай кайыр кайалу кыр ол боом. Ак боом — ак кыр, ак туу. Ак-Боом орустап белая гора.

Географиязы

Јурт Алтай Республиканыҥ чике ле ортозында, Јал-Мӧҥкӱниҥ, Теректиниҥ, Ӱч-Эҥмектиҥ сындарыныҥ эдегинде, Чуйдыҥ суузыныҥ јарадында турат. Айландыра кырлар кају да, кайыр да, кедери чыккан јолдор сӱреен кату. Чуй-Оозында эки јаан суу бириге берет Кадын ла Чуй. Тӱштӱк-кӱнчыгыш келтейинде Чуйдыҥ сын тайгалары, тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде Теректиниҥ сыны, тӱндӱк-кӱнбадыш јанында Себи-Бажыныҥ ла Сымылтыныҥ тайгалары. Јурт кызык јерде турат, бир келтейинде боом, бир јанында суу. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 915 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,2 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −54 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы 0 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 02.06/30.08, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 87, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 345 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 13,1 (15 м/с тӱрген салкынду).

Аҥ-куштары

Айландыра аҥдык јерлер кӧп. Азулу аҥдардаҥ айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јеекен, агас, суузар ла о.ӧ. Туйгактулардаҥ мында булан, марал, элик, тооргы, јуҥма јӱрет. Оок аҥдардаҥ ӧркӧ, кӱжӱл, јоонмойын, кӧрӱк, сарас, јараа ла о.ӧ.. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирген куштар: ала ылаачын, ӱкӱ, шоҥкор, боро ылаачын. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.

Чуйдыҥ суузы балыкту, алдындазына кӧрӧ кезем астаган да болзо, эмди чараган, бел, ускуч, јылмай, сӧлӧм, чортон бар.

Ӧзӱмдери

Кадынды јараттай тыт, мӧш, чиби, терек, јодро, тал, ыргай, јӱзӱн-јӱӱр тайалар ла јыраалар ӧзӧт. Јайдыҥ ӧйинде кӧп тоолу ӧзӱмдер чечектейт, ӱрен берет. Бийиктей тайгаларда, тепсеҥдер ле одорлу јарлерде койу ӧлӧҥ лӧ эм тазыл-тамыр ӧзӱп таркайт. Алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек астаганыла колбой «Алтай Республиканыҥ Кызыл Бичигине» кирген. Кӧс кылбыгар чечектер јай туркунына ӧҥжип ӧзӧт: кӱӱктаман, кӱнкајы, кӱнчечек, таҥдалай, чейне, быркырууш, калаш чечек, чай чечек, ай чечек, саргай, кандык, буланат. Ого коштой јаҥыс ла Алтайда ӧзӱп турган эндемик ӧзӱмдер бар, јердиҥ ӱстинде олор база кайда да ӧспӧйт.

Јери ле јолдоры

Јуртта 1 ором, Ак-Боом ором. Федерал учурлу кӧӧлик јолдо турат. Чуйдыҥ трагы Р-256 темдектӱ. Ак-Боом јурт Чуйдыҥ трагыныҥ 742 километринде турат. Јуугында турган јурттар: Јодро (6 км) ло Ийин (37 км). Эл-токтоду Ак-Боом.

2002 јылдыҥ кандык айыныҥ 18 кӱнинде Алтай Республиканыҥ Башкарузы (тургун улусты јӧмӧп) Ийинниҥ јурт јеезезиниҥ јеринде Ак-Боом јурт тӧзӧлгӧнин јӧптӧгӧн. Эмдиги ӧйдӧ Чуйдыҥ јарадында Туулу Алтайдыҥ корулу јеринде караван-парк «Туристический комплекс Ак-Боом» турат, Ак-боом кырды кӧрӱп, оныҥ гротторын, куй таштарын, эски Чуйдыҥ трагыныҥ ӱзӱгин, ташта јурамалдарды, Совет јаҥ учун бажын салган партизан-красноармейецтердиҥ обелискин туристтер, јорык јӱрген улус јилбиркеп кӧрӧр аргалу.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 15 кижи болгон, олордыҥ 93 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

• «АК-Боом» деп Чуйдыҥ суузыныҥ јарадында туристтерге керектӱ комплекс;
• ашкана;
• айылчылардыҥ туразы;
• амыраар јер;
• магазин.

Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Крестьян-фермер ээлемдер. Туризм. Эл-токтоду Ак-Боом.

Тӱӱкилик

• Чонныҥ јуучылдары корогон јерде кереес (1958 ј., Ак-Боом ором, 4а).

Археологиялык

• Ташта јурамалдар(732);
• Јебрен тӱрк бичиктер (754);
• Мӧҥкӱсалгыштар(755—757);
• Јебрен курган (1106,1107,1108);
• Озогы субак (971). Чуйдыҥ сол јарады;
• Сырнак деп јерде корум, јурттыҥ 2-2,5 км (1117, 1118);
• Сеп деп јерде бир канча корумдар (3-3,8 км) (1192).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Ар-бӱткендик

• Байлу туу (..);
• Байлу суу. Садаклар (900).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

•  
  Чуйдыҥ суузы ла трагы. Боомныҥ ӱстинеҥ
•  
  Чуйдыҥ трагыныҥ јалтанбас тискинчилерине кереес, Колька Снегиревко
•  
  Оҥдой аймак, Чуйдыҥ трагы