Маатаи, Вангари

Wangari Maathai; 1940 јылдыҥ кандык айыныҥ 1-чи кӱнинде, Британ империяда Кенияныҥ Тӧс провинциязында — 2011 јылдыҥ сыгын айыныҥ 25-чи кӱнинде, Найроби, Кенияда) — кений јондык ишчи, Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйыныҥ 2004 јылда лауреады.

Вангари Маатаи
английлап Wangari Maathai
Энедеҥ чыгарда ады
Чыккан ӧйи	кандык айдыҥ 1 кӱни 1940(0004-01-1940)[…]
Чыккан јери	Ньери[d], Британская Кения[d], Британская империя[d]
Божогон ӧйи	сыгын айдыҥ 25 кӱни 2011(0009-25-2011)[…] (71 јаш)
Божогон јери	Найроби[d], Кения[d]
Ороон	Британская Кения[d]  Кения[d]
Иш-тоштыҥ бӱдӱми	биолог, ӱредӱчи, ветеринар, политик, защитник окружающей среды, активист
Эш-нӧкӧри	Mwangi Maathai[d]
Балдары	Ванджира Матай[d]
Кайралдары ла премиялары	Джавахарлал Неруныҥ сыйы[d] (2005) Чын јӱрӱм учун сый[d] (1984) Петра Келлиниҥ сыйы[d] (2004) Софияныҥ сыйы[d] (2004) Голдмандардыҥ ар-бӱткенди корыыры јанынаҥ сыйы[d] (1991) Индира Гандиниҥ сыйы[d] (2006) Вандербильдте Николастыҥ университединиҥ канцлериниҥ медали[d] NAACP Image Award - Награда от председателя[d] World Citizenship Award[d] (2007) Элизабет Блэквеллдиҥ сыйы[d] (2008) Dorothy McCluskey Visiting Fellowship in Conservation[d] (2000) Васэдте университеттиҥ кӱндӱлӱ докторы[d] (2006) Edinburgh Medal[d] (1993)
Медиафайлдар Викискладта

Ол тушта Нобельдиҥ комитедин башкарган Маатаи, Данбольт Мьес сыйды берип јада айткан: Вангари Маатаи Африкада, Кенияда ар-бӱткенди корулаары, экономикалык, культуралык ла социал јӱрӱм учун тартыжуныҥ бажында турган. Ол Кенияда демократиялык јаҥ тургузарына, ар-бӱткенниҥ экологиязы ла политика јанынаҥ эрчимдӱ иштеген. Маатаи 1977 јылда тӧзӧлгӧн «Јажыл кур» (орустап «Зеленый пояс») деп јондык кыймыгуны баштап, ӧскӱрип, ууламјылайтан кижи болгон. Бу биригӱ Африкада кезилип јоголгон агаштарды орныктырары јанынаҥ иштейт. Вангари Маатаиге баштаткан кыймыгу африкан агаштар јоголып, јерлери куру как-чӧл болуп баратканын токтоткон. «Јажыл кур» деген кыймыгуныҥ туружаачылары 25 јылга бойыныҥ Африкан континентине 30 миллионноҥ ажыра тоолу агаштар отургыскан.

Маатаи Кенияныҥ (КАНУ) башкаруда турган Национал партиязын оппозицияла бириктирерге узак ӧйгӧ тартышкан. 2002 јылда солцентрист Национал радужный коалицияныҥ талдаштарында ӧрӧ айдылган сурак бӱткен. Маатаи парламентке тудулган. 2003 јылдаҥ ала 2005 јылга јетире Вангари Маатаи Кенияныҥ ар-бӱткен ле оныҥ байлыгы аайынча министрдиҥ болушчызы болуп иштеген. Бу политик кижи Кенияда «Мазингира» деп атту Јажылдардыҥ партиязын тӧзӧгӧн.

2009 јылдыҥ куран айыныҥ 14-чи кӱнинде ООН-ныҥ Баш секретари Пан Ги Мун Вангари Маатаини ООН-до амыр-энчӱниҥ элчизи эдип кӧстӧгӧн. Климаттыҥ солынганыла колбулу сурактарды кӧрӧрин Маатаиге јоҥдолгон.

• Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйы (2004);
• Амыр-энчӱниҥ элчизи деп кӱндӱлӱ ат (2009);
• Джавахарлал Неруныҥ сыйы;
• Петра Келлиниҥ сыйы (2004);
• Софияныҥ сыйы (2004);
• Голдмандардыҥ ар-бӱткенди корулаары јанынаҥ сыйы (1991);
• Индира Гандиниҥ сыйы;
• Вандербильдте Николастыҥ университединиҥ сыйы;
• Элизабет Блеквеллдиҥ сыйы;
• Васедтиҥ университединиҥ кӱндӱлӱ докторы.

•  
  Маатаи ле Обама Найробиде
•  
  Клинтон Кенияда