Лакку маз — Лакрал маз, ва Нах-Дагъусттаннал маз.
Лакку маз | |
---|---|
Лакку маз лакку лакку маз | |
Краткое имя/название | лакский, лакська и лакаг |
Государство | |
Происходит из | Дагъусттан |
Административно-территориальная единица | Дагъусттан |
Языковая типология | акцентный язык[d] |
Письменность | Лакку алфавит |
Число носителей языка |
|
Статус языка ЮНЕСКО | уязвимый[d] |
Состояние языка в каталоге Ethnologue | 4 Educational[d] |
Код языка в проектах Викимедиа | lbe |
Лакку мазрал цӀанасса тагьарданияту тамансса чивчуну бур. Мадарасса шаттирдугу лавсун бур иш-тагьар къулай дан.
Гъумучиял лугъат дуссар адабиятсса лакку мазрал (чичрулул бикӀу, гъалгъалул бикӀу) гьануну (Гьанумур гъалгъа).
Лакку мазрай гъалгъат1ий бур сайки 180 азара инсан.
Лакку маз буххлаххиссар нахнал ва дагъусттаннал мазурдил ккуранданувун, бачӀлайгу буссар 7 лугъатрайх: гъумучиял (Гъумучиял шяравалу ва лагмасса шяраваллу), вицӀхъиял, вихьуллал (Вихьуллал шяравалу ва муницӀа кьилвалул ва баргъбуккаваллил чулийсса щархъи), ваччи-ккуллал, бархъаллал (Ахъушиял райондалийсса Бархъарав, ЦӀалакъяннал ва Хъюллал шяраваллаву), Шадуннал Дахадаевуллал райндалийсса ва яла кугьнасса дюкъуллал лугъат (ш. Дюкъул Рутуллал райондалийсса)
Гъумучиял лугъат хъанахъиссар лакрал литературалул мазрал гьануну ласусса лугъатну.
Виц1хъиял лугъатрай гъалгъат1ий бур Кьубиял, Чук1уннал,Ккурккуллал,Кумиял, К1ундиял,Ч1арттал, Бах1ик1уллал, Шахьуйннал, Гьуйннал, К1амащиял, Гьунч1укьат1рал ва Карашиял шяраваллаву. 10 азараксса инсантал
Вихьуллал лугъатрай гъалгъат1ий бур Ккуллал райондалийсса Вихьуллал, Ссухъиящиял ва Ц1ийшиял шяраваллаву.
Ваччи-ккуллал лугъатрай гъалгъат1ий бур Ккуллал ва Ваччиял шяраваллаву. Му лугъатрач1ан гъансса бур 1-мур Ц1увк1уллал ва Сумбат1иял гъалгъа, 10 азарунная ливчусса инсантал.
Бартхъаллал лугъатрай гъалгъа т1ий бур Акъущиял райондалийсса Бархъаллал, Ц1алакъаннал, Хъюллал ва Уручуллал шяраваллаву. Му лугъатрай гъалгъа т1исса инсантурал аьдад 3000 лирчусса дур. Литературалул мазрая ва лугъатрал лич1ишиву мури , душарал ва хъаннил ца класс буссар.Прилагательныйру буч1и байссар кут1а бувсса аффиксращал: к1ля-с -- литер. к1яла-сса. Абруптив кь бяйкьлай бур ва мунил хъиривсса гласный у-лия о хъанай бур: оин--литер. кьукьин, аан – кьакьан – литер.
Шадуннал лугъатрай гъалгъат1ий бур так ца Дахадаевуллал райондалийсса Шадуннал шяраву.Му шяраваллил халкьуннал лакрая бувцуну даргиял дянив бунут1ий, миннал маз даргиял мазравасса махъру ч1явуну ишла буллай бур.
Дюкъуллал лугъат хъанай дур циненниву яла кугьнамурну.Му мазрай гъалгъат1ий бур Рутуллал райондалийсса Дюкъуллал шяраву.Дюкъуллал мазраву хъаннил жура дагьлай дур «б» классравун, «ажа б-ур» – литер. «нину д-ур». Арамтурал жура чIяву числорай «д» классран багьайссар: «арсру д-ур», литер. – «арсру б-ур». Литературный мазращал къабакьлай бур к1анттул местоименияртту: «ани», «агьани» учай, литер. --- «шикку», «шичча»
ТАРИХ
1864 шинай оьруснал машгьурсса этнограф ва лингвист П.К.Услардул баян бувну бур: «Гъази-гъумучиял грамматика» ягу на ванил ц1а дишав кут1ану к1анттул халкьуннал чайсса кунма «Лакку мазрал грамматика», «лакку маз» х1адурссар». 1890 шинай итабавкьуну бур лакку мазрал грамматикалул лу П.К. Услардул щаллу бувсса. «Лаккрал азбука» т1исса бут1уву баян бувну бур: « Ва азбука щаллу бувссар лак т1исса халкьуннайн. Вайннал цайнма «лак» учай, гьарца чунайн «лаккучу», хъаннийн –«лакку щарсса» чай, цала миналуйн «Лакку к1ану» чай.
«Сборник сведений о кавказских горцах (1868ш.)» чивчуну бур: «Лакран ччимур шяравасса ухьурчангу куннал-ку маз бигьану бувч1ай. Циняв лугъатирттаву яла марц1мур хъанай бур Гъумучиял лугъат, Вихьуллал ва Ккуллал лугъатру зах1матсса дур». XV аьсрулуя ливчуну лакку мазравун бувххуну бур ч1явусса аьраб мазрал махъру. Бур лакку мазраву ч1явусса оьрус мазрава ягу тюрк мазрава бувк1сса мвхъругу.
Дагъусттаннал Конституциялун бувну 1994 шинай байбивхьунул Лакку маз вайми Дагъусттаннал мазурдищал аьрх1ал х1исав хъанай бур Дагъусттаннал паччах1лугърал маз. Ва мазрай дарссру дишайсса дукклакки оьрч1ан.
С.А.Старостиннул чивчуну бур, лакку маз гъансса бур аваро-андо-цезнал мазурдищал.
ФОНЕТИКА ва ФОНОЛОГИЯ
Лакку мазраву бур 9 гласный ва 42 согласный
Цурдалу аьдад — ЧӀяру аьдад
Ва лакку алфавитри:
А а | Аь аь | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | Д д |
Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ |
Кк кк | Кь кь | КӀ кӀ | Л л | М м | Н н | О о | Оь оь |
П п | Пп пп | ПӀ пӀ | Р р | С с | Сс сс | Т т | Тт тт |
ТӀ тӀ | У у | Ф ф | Х х | Хх хх | Хьхь хьхь | Хъ хъ | Хь хь |
ХӀ хӀ | Ц ц | Цц цц | ЦӀ цӀ | Ч ч | Чч чч | ЧӀ чӀ | Ш ш |
Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Лакку мазрайсса чичрурду хьхьарану диркIуну дур ХХ аьсру дучIаннин, му чIумалнин агьаммур кIану бугьлай бивкIуну бур диндалущал бавхIусса литературалул. Сийлий бивкIуну бур халкьуннал дакIнихсса тарихийсса лахъи балайрду ва назмурду: "БурхIай Изажа", "ПартIу ПатIима", "Гьухъаллал Къайдар", "Хан Муртазали", "Ккуллал Чамсу", ва м.ц.
Яла хьхьичIсса лакку мазрайсса чичру дурну дур XV аьсрулий аьрабнал шаэрнал аль-Бусирил XIII аьсрулий чивчусса поэма "Кьасида", "Ханнал мурад" Убурдал МухIаммадлул таржума бувссар парс мазрая Авиценнал медициналул жуж XVIII аьсрулий.
Октябрьданул революция хьуннан чичайсса бивкIну бур тархъаншиврул цIанийсса назмурду. Му ч1умал машгьурну бивк1уну бур Муркъилихъал Юсуп Кьади ( ивкIуссар 1918 шинай), НицIавкIуллал Шапи (ивкI. 1918 ш.), Будугъал Муса, Гузунхъал ХIасан ва м.ц.
ХХ аьсрулий машгьур хьуну Саид Габиев, Чаринхъал МухIуттин, Ибрагьимхалил Кьурбанаьлихъал, Курди Закуев. Цалчинмур лакку мазрайсса драма "Къалайчитал" чивчуссая 1914 шинай Гьарун Саидовлул
Дагъусттаннал литературалул ххазиналувун багьссар Къапихъал Апаннил (1909-1944) чивчусса "Шаэр" тIисса жуж, АабутIалиб Гъапуровлул назмурду. Машгьурну бур лакрал чичулт Ю.Хаппалаев, Мирза МахIаммадов, М.Аминов ва м.ц.
This article uses material from the Wikipedia Лакку article Лакку маз, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Если не указано иное, содержание доступно по лицензии CC BY-SA 4.0. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Лакку (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.