Tuvalu

Tuvalu is een polynesische archipel in 't zuuden van Kiribati, ten noôr'n van Wallis en Futuna en Fiji, ten oôssen van de Salomonseilan'n en ten wessen van Samoa. 't Is t vierde kleinste land ter waereld, ni Vaticaânstad (0,44 km2), Monaco (1,95 km2) en Nauru (21 km2). Ok ei tet ni Vaticaânstad 't kleinste inweunertal ter waereld. 't Is een van de mist afelehen plekk'n ter waereld en 't is lid van 't Britse Hemeênebest. Dideur is der staetsoôd konehinne Elizabeth II. Der premier is Apisai Ielemia. Tuvalu eêt'n tot 1 oktober 1978 de Ellice-eilan'n.

In 2000 wier ut topleveldomein .tv voe 50 miljoen dollar uutebrocht. Deur de royalty's voe 't hebruuk in de komm'nde 12 jaer wier Tuvalu ineens rieke. Voôreen leev'n Tuvalu vurral van ontwikkeliengsulp, export van kopra, anmaeken van poszehels en veruur van vishebied'n an Japan de de Verênigde Staeten.

Tuvalu wier in 1568 ontdekt deur de Spaânse zeêvaerder Alvaro de Mendaña de Neira. Sinsdien wier Tuvalu anedaen deur slavenandelaeren en walvisvaerders. Deur de Peruaânse slavenandelaeren en Europese ziekt'n liep 't inweunertal van Tuvalu tussen 1850 en 1875 ard terug. Vanaf 1891 tot 1978 eêt'n Tuvalu de Ellice-eilan'n, omdat tet toen deêl uut maek'n van 't Britse protectoraât van de Gilbert- en Ellice-eilan'n. In 1974 koozen de Micronesische inweuners van de Gilbert-eilan'n voe de onafankelijkeid, en 't jaer dirop wiern ze een zelfstandige Britse kolonie. Op 1 oktober 1978 wier de totaele onafankelijkeid aferoep'n.

Tuvalu besti uut 9 atollen en 113 eilan'n. De naem Tuvalu beteek'n 8 eilan'n, dit sli derop dan vroeher mè 8 atollen beweund waâr'n. ('t Eiland Niulakita was tot 1949 nie beweund.) 3 van de 9 atollen bestin mè uut 1 eiland, en de rest uut mirdere. De 9 eilan'n zien:

• Funafuti
• Nanumaga
• Nanumea
• Niulakita
• Niutao
• Nui
• Nukufetau
• Nukulaelae
• Vaitupu

Vuuf van de bovenhenoemde eilan'n zien korâalatollen, de are viere zien hewoon land dat a uut de zeê ni boven kom. Tuvalu lig op z'n oogst mè 5 meter boven de zeêspiehel. Evreest wor dirrum da Tuvalu a binn'n 50 jaer van de landkaerte verdwien, opeslokt deur de zeê. Ok is deur de stijhieng van de temperatuur van 't zeêwaeter Tuvalu a 70% van de huudihe koraâlriffen kwiet erocht.

De bevolkieng van Tuvalu besti voe 96% uut Polynesiërs en de rest (4%) besti uut Micronesiërs. 97% van de Tuvaluân'n is lid van de Kerke van Tuvalu. Ok weun'n der anangers van 't bahaïsme en zevendedagsadventist'n. De bevolkieng van Tuvalu hroei snel. Van 1980 tot noe is 't inweunertal verdubbelt ni 11.000. Van de 11.000 mensen is 30% jonger dan 15 jaer, 65% tussen de 15 en 64 en 5% is ouwer dan 65 jaer.

De bevolkieng praet Tuvaluaâns, en een klein deêl spreek Kiribatisch, onder are op 't eiland Nui. Den are officiele tael is Iengels, mè deze tael wor allin esprook'n bie buvobbeld officiele helehenheed'n.