Fåve Les Biesses Acsûtes Del Pesse

 

C' est l' pesse ki towe totes les biesses. Leu rwè, li Liyon les ahouke tertotes po fé on sacrifice rilidjeus å Cir k' evoye cisse rascråwe la. Ci serè li biesse k' a fwait l' pus gros petchî ki serè touwêye.

Li Liyon cmince pa s' acuzer lu-minme, d' awè magnî des bedots, et pår li bierdjî, mins passe li cratchoe ås ôtès biesses po k' ele si cfessexhe, avou.

Li Rnåd, doûce alinne et malén diåle, escuze li Liyon, tot «roviant» di dire ses mwais toûs.

Vinèt les ôtès biesses magneuses di tchå (ki rprezintnut les «gros cous-d'-tchåsse»). Les pus pires di leus calinreyes sont pardonêyes pa l' assimblêye.

Arive ene ågne ki s' amete d' awè magnî ene betcheye di yebe dins ene waide d' on moustî.

Tertos si dårèt sor leye, li ricnoxhant come li cene ki l' punåjheye è provént.

Li moråle (adierceye po les societés de djins), ele tént so deus vers: sorlon ki vos estoz ritche u minåbe, les djudjes vos gråceyront u vos codåner.

 Loukîz a : Tecse complet so Wikisourd

 

L' abé Dovevî (1844) va rmete ene fele paltêye ås 64 vers del mwaisse modêye, poy ki s' fåve divént pår ene fåvirete di 268 vers. Loucans ddja li cminçmint.

On må ki fjheut setchi d' oreur,
On må ki l' Diåle, li pus grand et l' pus noer,
E fond d' l' infier a-st edvinté;
On må k' on tronne rén k' d' î pinser,
Mågré sint Rok et sinte Djenvire;
On må k' on n' endè doet måy rire
Di sogne di l' atraper
Si l' cloke di Rome vineut-st a souner;
Li Pesse, infén, li pus grand d' tos les mås
On bea djoû s' vora so les biesses.
Lumçon, halene, foyon, sori, rat et cwate-peces
Ågne et chamo, boû, vatche et tchvå,
Oûsse, mårticot, tchén, leu et rnåd
Morếnt tertos come des moxhes.
Pus nou råskignoû so ene coxhe…

Li tecse si porshût insi avou toplin des racawetes eneviè l' modêye Lafontinne, ki mostrèt ossu des idêyes filozofikes et politikes do scrijheu. Come priyesse, i finit pa ene moråle rilidjeuse:

S’ i gn aveut nou bon Diè, nos fréns ene fameuse corwêye !

E 1845, Joseph Lamaye dene ossu on translataedje del fåve avou l' accint lidjwès, eplaideyes dins «La Voix du Peuple», ci côp la, dins l' Annouwaire di l' SLLW (tôme II, 1866). I prind del liberté eneviè l' tecse e francès, mins l' shût

 

 Loukîz a : Mwaisse modêye

C' est on spepieus shuvaedje di Lafontinne, pår li pîtaedje. Eplaidî dins l' Annouwaire di l' SLLW (tôme III, 1867, pp 85-87).

 Loukîz a : Tecse complet so Wikisourd

Léon Bernus, e 1873, ercandje li pesse på colora-môrbusse.

Å coron del fåve, i radjoute beacôp des bokets ki cåznut di des djins d' après Tchålerwè:

Arive on vî Bådet, ki vneut d’ Mont-dzeu-Mårciene.

El moton Ciwagnî, l’ pus fén d’ el copagneye,
K’ esteut rvinou d’ Boufiou, ou çk’ il aveut studyî,
A pårlé co pus roed k’ l’ advocåt « Twescompris ».

On l’ a rade codåné a-z awè s’ tiesse côpêye.
Mindjî l’ yebe do mayeur, ké crime ! endon Nenêye ?
On l’ a guiyotiné el leddimwin matén,
Dins l’ coû Bobo Linåd, eyet dvant ene masse di djins.
Ç’ a stî minme Pire Tchiyåd k’ a stî saetchî l’ ficele.
Po ses poennes, il a yeu enne bele pwaire di burteles !

 

Diviè 1890, Antoine Kirsch dene ene modêye ki shût assez bén li scrijhaedje Lafontinne.

 Loukîz a : Tecse etir e rfondou

C' est ene modêye sicrîte pa Joseph Houziaux, ki fourit replaideye dins les Cayés walons 3/2020, a l' ocåzion del minêye di gripe chinwesse.

On djoû, dit-si i l’ Boulome, li pesse
S’ aveut tapé avå les biesses
Tertotes n’ è crevént nén
Mins mwintes è sofrixhént
Ele n’ avént pus d’ keure di viker
Nol apeti, pupont d’ agrè.

Robert Dehez nos dene on tecse ût-pîté so tote si longueur et arindjî sovint a strofes di cwate vers. Li tite, c' est: «So les Biesses ki toumît d' on må».

I n a-st on long djoû di çoula,
Li bisteu ki, nosse tere, peuplêye
Sins criyî ni braire, malåde touma
D' on må ki lyi gåtéve li veye.

Puvite ki d' è cweri les cåzes,
Li mwaisse des biesses dizo l' solo,
Li Liyon, convoke al pus håsse
On tribunå, po trover l' sot
K' åreut, soeye-t i, pa neglidjince,
Amoenné l' må; kéne inconsyince !

Si vite li Consey astalé,
Les biesses, divant lu, fifilît.
Et s' prindant leu coraedje, les frés
Li pate sol cour, si kifessît

On-z oya on rnåd foirt sûti
Pretinde ki, s' il aveut, di s' veye
Rinetyî calfeye on poyî,
C' esteut pol bén d' cisse manaedjreye.

Co ene feye a l' ocåzion del minêye di gripe chinwesse, Bernard Louis ritoirtcha on tecse respectant l' pîtaedje del mwaisse modêye Lafontinne:

On må ki seme pattavå l’ peu
Må ki l’ cir, ossu mwais k’ furieus
A trové po pûni les laidès djesses sol tere,
Li Pesse (pusk’ i l’ fåt tolminme lomer pa s’ no)
(…)
Di ç’ tins la fjheut ås biesses li guere.

• so Wikisourd e rfondou:
  • Modêye Kirsch
  • Modêye Dovevî
  • Modêye Bernus
• item est i, mwaissè modêyes:
  • Mwaisse modêye Bailleux
  • Mwaisse modêye Bernus
• sifwaitmint, modêyes e Feller:
  • Modêye Duvivier riscrîte e Feller pa Maurice Piron
  • Modêye Kirsch e Feller-Francard