Әгъдәс Борһанов

Әгъдәс Хөсәен улы Борһанов гаиләсе узган гасырның 20 нче елларында, башка бик күпләр кебек, Сарабиккол авылыннан (хәзерге Лениногорск районы, авыл ул заманнарда Бөгелмә өязе составында була) Татар Димскәе авылы янәшәсендәге Камышлы авылына килеп җирләшә. Әгъдәс шунда үсә. Бөгелмәгә килеп, 2 нче урта мәктәптә укый. Анда тулы булмаган урта мәктәп белеме алуга ук, Мәләкәс авыл хуҗалыгы техникумына укырга керә. Аны тәмамлагач, Бөгелмәгә кайтып, “Заготскот”та эшли. 1938 елны, ихтыяри-ихтыярсыз, Урта Азиягә, Ташкәнт якларына чыгып китә.

Әгъдас Хөсәен улы Борһанов 1939 елдан 1947 елгача Совет Армиясендә хезмәт иткән. Смоленски һәм Мурмански шәһәрләрен яклауда катнашкан, Тын океан флотының Порт-Артур хәрби-диңгез базасында (Кытай) хезмәт иткән. Подполковник чинында отставкага чыга. Ватан сугышы 2нче дәрәҗә ордены белән, 14 сугышчан медаль белән бүләкләнгән.

1953–1958 елларда – Таҗикстан, 1961–1973 елларда Казан дәүләт университетларында укыта. Шуннан соң – Мәскәүдә фәнни-педагогик эштә.

1973 елда Әддәс Борһанов Мәскәүгә күчеп килә, Мәскәү гражданлык авиациясе институтында доцент булып эшли, аннары Мәскәү консерваториясендә, 1985 елда профессор исемен ала.

Хезмәтләре Россиядә 20 нче йөз башы буржуаз юнәлешле сәяси партияләр хәрәкәтенә, 1917 елгы Октябрь революциясе тарихына, философиягә, хәзерге заман милли мөнәcәбәтләргә һәм милли-мәдәни автономия мәсьәләсенә карый.

Ә. Борһанов татарларның милли бәйсезлек хәрәкәтенә багышланган мәкаләләре бар. Татар иҗтимагый үзәгенең 1нче корылтаенда (1989 ел), 2002 елда III Бөтендөнья татар конгрессында Мәскәү татарларыннан делегат буларак катнашты. Россиянең милли мәдәни-мөхтәрияте кануны эшләнгәндә (1996 ел), Россия Дәүләт Думасына автор-консультант буларак җәлеп ителә.

2018 елның 8 ноябрендә Мәскәүдә 98 яшендә вафат.

Фәнни юнәлешләрдә зур нәтиҗәләргә ирешә: кече һәм урта милекчеләр классының тарихы, милек фәлсәфәсе һәм социологиясе, татар милләтен торгызу проблемалары. Октябрь революциясендә меньшевиклар һәм эсерлар партияләре белән үзара мөнәсәбәтләрдә большевикларның стратегиясен һәм тактикасын өйрәнә. Сталин интерпретациясен Октябрь революциясе тарихын кардиналь рәвештә яңадан карау өчен 23 елдан артык докторлык дәрәҗәсендә (1990 елга кадәр) расланмаган.

Ә. Х. Борһанов Совет икътисадын дәүләт тарафыннан үстерү һәм милли байлык милекче гражданнар җәмгыяте буларак гражданлык җәмгыятен төзү концепциясен, шулай ук «милек фәлсәфәсе һәм социологиясе» дигән махсус лекцияләр курсын эшли.

Өч йөзгә якын фәнни һәм фәнни — публицистик эшләр, шул исәптән унбиш китап һәм брошюралар авторы, шуларның өчесе — «Каян һәм кая барасың, Россия?» , «Милек фәлсәфәсе һәм социологиясе: Россия чынбарлыгы», «Милек фәлсәфәсе: Россия һәм татар чынбарлыклары» (рус һәм татар телләрендә) — 1996-2001 елларда нәшер ителгән. Тикшеренүләр нәтиҗәләре буенча, Россия һәм Совет империяләренең, беренчедән, дәүләт тарафыннан халыкның күпчелеге өчен шәхси милек принцибына битараф калуның төп сәбәпләре, икенчедән, дәүләт бюрократиясенең дәүләт сыйныфы ролендә, милекчеләрнең урта сыйныфын формалаштыруга юл куймыйча, илнең нормаль үсеш юлына керүенә комачаулаган дәүләт бюрократиясенең дәүләт классы формалашуга бәйле.

Ә. Х. Борһанов татарларның милли хәрәкәте мәсьәләләре буенча берничә мәкалә бастырып чыгарды, милли идея сыйфатында милләтне саклау концепциясен тәкъдим итә. Әгъдәс Хөсәен улы РФ Дәүләт Думасында милли азчылык буенча закон проектын эшләүче консультант та була.

1966 елда Әкъдәс Борһанов «Октябрь революциясе һәм вакбуржуаз партияләре» темасы буенча тарих фәннәре докторы гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый. Әмма аны 1990 елда гына раслыйлар, илдә ирекле фәнни һәм иҗади фикерләргә чикләүләр салдыралар.

Ә.Х. Борһанов — Бөек Ватан сугышы ветераны. II дәрәҗә Ватан сугышы ордены һәм 15 медаль белән бүләкләнә. 2 нче дәрәҗә Ватан сугышы ордены, ундүрт медаль, шул исәптән «Германияне җиңгән өчен», «Японияне җиңгән өчен», «Төньяк Полярны саклаган өчен» медальләре белән бүләкләнгән.

Күпьеллык нәтиҗәле фәнни-педагогик эшчәнлеге, актив җәмәгать эше өчен 2015 елның августында Мәскәүдә Татарстан Республикасы Мәдәният көннәре уңаеннан оештырылган бәйрәм кичәсендә Рөстәм Миңнеханов Әгъдәс Борһановка Татарстан Республикасы Президентының Рәхмәт хатын тапшырыла.