Malurus Melanocephalus

Malurus melanocephalus, Maluridae familyasından ötücü kuş türü. Avustralya’da endemiktir; kuzey ile doğu kıyılarında ve akarsu yakınlarında yaşar. Maluridae familyasındaki diğer türlerde olduğu gibi bu tür de eşeysel dimorfizm özelliği gösterir. Erkeğin üreme dönemi tüyleri oldukça dikkat çekicidir. Bu mevsimde erkeklerin başları, üst tüyleri ve kuyrukları karadır ve sırtları parlak kırmızı kanatları da kahverengidir. Dişinin üst tüyleri kahverengimsi alt tüyleri de soluk renklidir. Erkeğin eklips tüyleri ve genç kuşlar dişiye benzer. Bazı erkekler üreme döneminde de eski tüylerini korur. İki ırkı tanınmıştır: Doğu Avustralya’da daha uzun kuyruklu ve turuncu sırtlı melanocephalus ırkı ile Kuzey Avustralya’da görece daha kısa kuyruklu ve kızıl sırtlı cruentatus ırkı.

Malurus melanocephalus
Erkek (melanocephalus ırkı) üreme dönemi tüyleri ile. Ağzında kırmızı taçyaprağı bulunuyor.
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Aves Takım: Passeriformes (Ötücü kuşlar) Familya: Maluridae Cins: Malurus Tür: M. melanocephalus
İkili adlandırma
Malurus melanocephalus Latham, 1801
Malurus melanocephalus dağılımı   M. m. melanocephalus   M. m. cruentatus   geniş melez bölgesi
Alt türler
M. m. melanocephalus M. m. cruentatus

M. melanocephalus asıl olarak böcekçildir ama tohum ve küçük meyveleri de beslenmek için yer. Tercih ettiği doğal yaşam alanı özellikle alçak çalılıkların ve uzun otların kornak sağladığı fundalıklar ve savandır. Sık sık yangın çıkan yerlerde göçebe olsa da yıl içinde bulundukları bölgeyi koruyan çiftler ya da küçük gruplar görülür. Gruplar, sosyal olarak tekeşli bir çift ile bir ya da daha fazla sayıda yardımcıdan oluşur. Yardımcılar cinsel olgunluğa erişmiş olana ama palazlandıktan sonra bir-iki yıl boyunca ailesinin yanında kalıp yeni yavruların yetişmesinde yardımcı olan kuşlardır. M. melanocephalus türünün sosyal açıdan tekeşli olan çiftinin bireyleri cinsel açıdan başka kuşlarla çiftleşebilir ve bu çiftleşmeden olan yavruları büyütmeye yardımcı olur. Bu durum eklips tüyleri ile çiftleşen kuşlardan çok daha yaşlı ve üreme tüyleri taşıyan erkekler tarafından uygulanır. Kur gösterisi olarak erkek kuş çiçeklerden kırmızı taçyaprakları kopararak bunları dişiye gösterir.

M. melanocephalus örneği ilk olarak New South Wales’te Port Stephens yakınlarında toplanmış ve ornitolog John Latham tarafından 1801 yılında Muscicapa melanocephala adıyla sınıflandırılmıştır. Bilimsel adının özel bölümü Grekçe “kara” anlamına gelen μελάνω ile “kafa“ anlamına gelen κεφαλά sözcüklerinden türetilmiştir. Ancak Latham tarafından kullanılan örnek tüy dökme döneminin ortasındaydı ve turuncu sırt tüylerinin yanı sıra kahverengi ve kara tüyler bir aradaydı ve ornitolog bilimsel adını kara renkli kafasından ötürü vermiştir. Tamamen üreme dönemi tüylerine sahip olan bir erkek kuş Sylvia dorsalis olarak tanımlanmış ve Nicholas Aylward Vigors ile Thomas Horsfield Queensland’da bir başka örneği, botanikçi Robert Brown’ın anısına Malurus brownii olarak adlandırmışlardır. John Gould, Benjamin Bynoe tarafından Kuzeybatı Avustralya’dan toplanan kısa kuyruklu ve kızıl sırtlı bir örneği 1840 yılında Malurus cruentatus olarak tanımlamıştır. Verilen ilk üç isim Gould tarafından Malurus melanocephalus adının sinonimleri olarak kabul edilmiş ve Malurus cruentatus ayrı bir tür olarak sınıflandırılmıştır. Queensland’ın kuzeyinden ara bir form ise ornitolog Tom Iredale tarafından 1939 yılında pyrrhonotus olarak tanımlanmış ama bu isim kabul görmemiştir.

Maluridae familyasındaki tüm kuşlar gibi M. melanocephalus türü de gerçek çit kuşları (Troglodytidae familyası) ile akraba değildir. Önceleri sinekkapangiller (Muscicapidae) familyası içinde sınıflandırılmış daha sonra da ötleğengiller (Sylviidae) familyasında sınıflandırılmıştır. 1975 yılında ise kendine ait Maluridae familyası tanınmıştır. Son zamanlarda yapılan DNA analizleri, Maluridae familyasının Meliphagidae ve Pardalotidae familyaları ile akraba olduğu ve büyük Meliphagoidea üst familyasında sınıflandırılabileceği ortaya çıkmıştır.

Maluridae familyası içinde, Malurus cinsi içinde yer alan 12 türden biridir ve en yakın akrabası Malurus leucopterus türüdür ve birlikte bir klâd oluştururlar. En yakın akrabaları Yeni Gine’de yaşayan Malurus alboscapulatus türüdür. Ornitolog Richard Schodde tarafından çift renkli çitkuşları olarak tanımlanan bu üç türün ortak özelliği kafalarında farklı renklerin olmaması, siyah ya da mavi ama tek renkli gövde tüyleri ve bu renkle kontrast yaratan renkte omuz ya da kanat tüyleridir. Kuzey Avustralya ve Yeni Gine’de coğrafi olarak birbirlerini tamamlarlar.

Alt türleri

George Mack, melanocephalus, cruentatus ve pyrrhonotus ırklarını 1934 yılında tek tür olarak sınıflandıran ilk ornitologtur. Richard Schodde, pyrrhonotus ırkını ise iki alttürün bir arada bulunduğu bölgede yaşayan bir melez ırk olarak tanımlamıştır. Bu melez ırkın yaşadığı bölgede, daha büyük ve kızıl sırtlı ile daha küçük ve turuncu sırtlı erkeklere rastlanmıştır.

İki alt tür günümüzde tanınmaktadır:

• M. m. melanocephalus daha uzun kuyruğu ve turuncu sırtı vardır. New South Wales eyaletinin kuzey kıyılarından Kuzey Queensland’a kadar olan bölgede bulunur.
• M. m. cruentatus Kuzey Avustralya’da Kimberleys’ten Kuzey Queensland’a kadar olan bölgede yaşar. Diğer ırktan daha küçüktür. Erkeklerin ağırlığı ortalama 7,1 g, dişilerin ise 6,6 g.’dır. Melville Adası’nda yaşayan erkeklerin üreme dönemi sırt tüyleri koyu kızıl renklidir. Bilimsel adı cruentatus “kan lekeli” anlamına gelir ve Latince “kanla lekelemek” anlamına gelen cruentare fiilinden türetilmiştir.

Evrimsel tarihçe

Ornitolog Richard Schodde, iki ırkın atalarının yaklaşık 12.000 yıl önce Buzul Çağı’nın son döneminde birbirlerinden ayrıldığını önermiştir. Kuraklık bu türün tercih ettiği otluk alanların kuzeye doğru çıkmasına neden olmuş ve daha nemli ve sıcak iklim koşullarının tekrar ortaya çıkmasıyla birlikte tür tekrar güneye doğru yayılmış ve Kuzey Queensland’da doğu ırkı ile karşılaşmış ve böylece melez ırk ortaya çıkmıştır. Üç çift renkli türün günümüzdeki dağılımı, bunların atalarının deniz seviyesinin daha düşük olduğu ve Yeni Gine ile Avustralya arasında bir kara köprüsü olduğu dönemde burada yaşadığını göstermektedir. Deniz seviyesi yükseldikçe populasyonlar birbirlerinden ayrılmış ve Yeni Gine ırkı Malurus alboscapulatus türüne evrimleşirken Avustralya ırkı Malurus melanocephalus ile çorak toprağa uyum sağlamış Malurus leucopterus türlerine evrimleşmiştir.

 

Malurus cinsinin en küçüğü olan bu tür ortalama 11,5 cm boyunda ve 8 g ağırlığındadır. Ağırlıkları 5-10 g arasında değişir. Boyunun yarısından uzun olan 6 cm’lik kuyruk üreme döneminde erkeklerde kara renklidir; erkeklerde eklips tüylerinde, dişilerde ve genç bireylerde ise kahverengidir. Ortalama 8,6 mm boyunda olan gaga görece uzun, ince ve sivri uçludur; tabanı geniştir. Yüksek olduğundan çok geniş olan gaga çevrelerinde böcek arayarak beslenen kuş türleri ile benzerdir. Aynı familyada bulunan diğer kuşlar gibi bu tür de belirgin eşeysel dimorfizmi ile tanınır. Erkekler, yakın akrabası Malurus leucopterus dışında familyadaki diğer kuşlardan daha geç, dördüncü yılından itibaren üreme dönemi tüylerine kavuşur. Erkek kuşun üreme dönemi tüylerinde kafası ve gövdesi kara renklidir, sırtı dikkat çekici kızıl renklidir, kanatları ise kahverengidir. Üreme dönemi dışında ise gövdenin üstü kahverengi, alt tüyleri ise beyaz renklidir. Özellikle genç olan bazı kuşlar üreme döneminde de eklips tüylerini korur. Dişi de erkeğe çok benzer, ten rengi-kahverengi arası gövde tüyleri ve gözünün altında sarı bir leke vardır. Bu türün dişisi aynı familya bulunan diğer türlerin dişisinde, kuyruğunda mavi renk olmaması nedeniyle ayrılır. Coğrafi olarak Gloger kuralına uygun şekilde, iç bölgelerde daha güneşli iklimde dişilerin karınları beyaz ve üst tüyleri soluk kahverengidir. Hem erkek hem dişi genç kuşlar dişi ile aynı tüy renklerine sahiptir.

Kuş sesi

Bu türün tipik ötüşü aynı familyadaki diğer türler ile aynıdır. Bir giriş notasından sonra kısa bölümlerinden tekrarından oluşan şarkısı zayıf ve yumuşak tonda başlar ama birkaç heceden sonra yüksek ve tiz tonda biter. Çağrı genellikle üreme döneminde erkek tarafından yapılır. Besin ararken kuşlar birbirleriyle 10 m öteden zar zor duyulabilen yumuşak bir ssst sesiyle haberleşir. Alarm çığlıkları tiz bir zit sesidir.

 

Malurus melanocephalus Avustralya’ya endemik bir kuş türüdür. Batı Avustralya’nın kuzeyinde Keraudren Burnu’ndan itibaren Kimberleys, Arnhem Toprağı ve Gulf Country’den York Burnu’na, Selwyn sıradağları ile Flinders Nehri’nin kaynağı güney sınır olmak üzere akarsu ve deniz kıyısında görülebilir. Kıyıya yakın olan Groote Eylandt, Sir Edmund Pellew, Fraser, Melville ve Bathurst Adaları gibi adalarda da yaşar. Doğu kıyısı boyunca New South Wales’de Hunter Nehri2ne kadar tüm kıyıda bulunur. Imperata cylindrica, Sorgum ve Eulalia gibi uzun ot türlerinin bulunduğu otlak ve sulak tropikal ve subtropikal alanları tercih eder. Göçmen değildir ama yöresel bitki örtüsü değişiklikleri nedeniyle göçebelik yapabilir. Doğa yangınları olduğunda yangına dayanaklı korunaklı alanlara çekilir.

Malurus melanocephalus çorak alanlardan uzak durur ve dağılım alanının güneyinde yerine Malurus leucopterus geçer.

Malurus melanocephalus gündüz kuşudur. Şafak sökerken aktif hâle gelir ve gün boyunca dönem dönem aktif kalır. Yoğun bitki örtüsüne saklanarak yan yana tünerler ve birbirlerinin tüylerini temizlerler. Normal hareket şekli iki ayağın da aynı anda yerden kesilip tekrar yere bastığı hoplayarak ilerlemedir. Ama koştukları da görülebilir. Dengesini oldukça uzun kuyruğuyla sağlar. Kuyrukları yukarı doğru dik durur ve nadiren hareketsiz kalır. Kısa, yuvarlak kanatlar ilk kalkışın iyi olmasını sağlar ve kısa uçuşlar için yararlıdır ancak uzun uçuşlarda yarar sağlamaz. Genellikle en fazla 20–30 m boyunca dalgalı bir uçuşla uçar.

Muson alan bölgelerde kuru uzun otluk alanlarda mevsimsel değişiklikler ve yangınlar nedeniyle ortaya çıkan değişiklikler burada yaşayan bu kuşları göçebeliğe zorlar. Bunun dışında sahillerde daha kararlı bölgelerde yaşar. Maluridae familyasında bulunan diğer türlerden daha az oranda yardımcı kuşlarında bulunduğu gruplar içinde yaşar.

Hem erkek hem de dişi erişkin kuşlar, tehlike karşısında yavru kuşların olduğu yuvadan uzaklaşmak için koşarak avcıları kendilerine çeker. Koşu sırasında baş, boyun ve kuyruk aşağı iniktir, kanatlar açık tutulur ve tüyler kabartılır. Kuş bu sırada durmadan koşarken aynı sırada alarm çağrısı yapar.

Beslenme

Asıl olarak böcekçil olan Malurus melanocephalus, Curculionoidea, Chrysomelidae, Buprestidae, Carabidae familyalarından böceklerin yanı sıra çekirge, güve, eşekarısı ve ağustos böceği gibi böceklerle beslenir. Böcek larvaları ve yumurtalarının yanı sıra örümcek de yer. Tohumlar ve diğer bitkisel besinler diyetinin çok küçük bölümünü oluşturur. Çoğunlukla sabahları ve akşama doğru, yerde yaprakların oluşturduğu örtünün içinde, çalılıkların arasında ve su kıyısında böcekleri avlarken görülebilir. Hem erkek hem dişinin yanı sıra yardımcı kuşlarda yavruları besler.

Kur ve çiftleşme

Çiftleşme mevsiminde erkek kahverengi tüylerini değiştirir ve yerine parlak kırmızı tüylere kavuşur. Kırmızı sırt ve omuz tüyleri kabararak kanatlarının bir kısmını kaplar. Başka erkeklerin karşısına çıkarak, bir dişi üzerinde baskın olabilmek için etrafta uçuşur. Aynı zamanda çiçeklerin kırmızı taçyapraklarını ve bazen de kırmızı tohumları alıp diğer kuşlara sunar. Bunların %90’ı dişi kuşa kur yapmak için, %10’u da başka bir erkek kuşu kaçırtmak için yapılan davranışlardır.

Çiftleşme mevsimi sırasında bir bölgede bulunan kuşların yarıdan fazlası çiftler hâlinde bulunur. Bu açıkça kaynakları sınırlı çevreye karşı bir savunma mekanizmasıdır. Kuraklık zamanlarında büyük grupları bir arada tutmak zordur bu nedenle kuşlar bir çift ve bazen yavruları beslemeye yardımcı olan kuşlarla küçük gruplar hâlinde bulunur. Babalık testleri, parlak tüylere sahip daha yaşlı erkek kuşların üreme mevsiminde daha şanslı olduğunu ve birden çok dişiyle çiftleşebildiğini göstermektedir. Yaşlı erkek kuşların daha çok sperm birikimi vardır ve dişilere daha çok kur yaparlar. Daha kahverengi ya da az parlak tüylü bir erkek ile genç kuşun daha parlak tüylü yaşlı erkek kuşa göre çiftleşme şansı daha düşüktür. Öte yandan çiftleşmemiş erkek çiftleşmiş olan eşlere yavruların beslenmesi ve bakımı sırasında yardımcı olur. Çiftleşen erkeğin gagası üç hafta içinde koyulaşır. Tüy değiştirmek zaman aldığı ve mevsime göre değiştiği için gaganın koyulaşması daha kolay kontrol edilebilir. Gagaya gelen damarlar sayesinde, çiftleşme sonrası bu değişikliği yapmak çok daha kolaydır.

Çiftleşme mevsimi ağustos ayından şubat ayına kadar devam eder ve Kuzey Avustralya’ya yağmur mevsiminin gelmesiyle çakışır. Yuvanın büyük kısmını dişi kuş yapar ama erkek de yardım eder. Bu yardımlaşma Malurus cinsi için olağandışı bir davranıştır. Ot öbeklerinde ya da fundalıklarda saklanmış olan küre şeklindeki yuva kurumuş otlardan yapılmıştır ve daha ince ot ya da kıl ile içi döşenmiştir. Güneydoğu Queensland’da incelenen yuvaların Kuzey Avustralya’da incelenenlere nazaran daha büyük ve düzensiz olduğu görülmüştür. Yaklaşık 12–15 cm yüksekliğinde, 9-12 cem genişliğinde olan bu yuvaların kısmen kapatılmış olan girişi 3–6 cm çapındadır. Kuzey Avustralya’da bulunan yuvalar ise 10–13 cm yüksekliğinde, 6–8 cm genişliğindedir ve 2–4 cm çapında girişleri bulunur. Yuva yapımı yaklaşık bir hafta sürer ve yumurta yumurtlanana kadar bir yedi gün daha geçebilir. Yumurtalar kızıl-kahverengi lekeli beyaz renklidir ve bir seferinde üç ila dört yumurta yumurtlanır. Yumurta 14,5-17x10-13 mm boyundadır. Melanocephalus ırkının yumurtaları cruentatus ırkına göre daha büyüktür. Yalnızca dişi kuş iki haftalığına kuluçkaya yatar. Yavru kuşlar yumurtadan çıktıktan sonra bir hafta boyunca gözden uzak tutulur. Yavru kuşlar yaklaşık bir ay boyunca ana-babalarına ve yardımcılara muhtaçtır. Yumurtadan çıktıktan 11-12 gün sonra uçmayı öğrenirler. Üreme mevsiminin başında yapılan yavrular sonunda yapılan yavruları büyütmeye yardımcı olur. Üreme döneminden sonraki mevsime kadar grup hâlinde kalırlar.

Erişkin ve yavru kuşlar, vahşi yaşama geri dönmüş kedi (Felis catus), kızıl tilki (Vulpes vulpes) ve bazı kemirgen türleri gibi memeliler, Avustralya saksağanı (Cracticus tibicen), diğer Cracticus cinsi kuşlar, Dacelo leachii, kargalar ve kuzgunlar (Corvus cinsi kuşlar), Colluricincla cinsi kuşlar ile Varanus cinsi sürüngenler tarafından avlanır.

Genel

• Rowley, Ian (1997). Bird Families of the World: Fairy-wrens and Grasswrens. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-854690-4. 
• Schodde, Richard (1982). The fairy-wrens: a monograph of the Maluridae. Melbourne: Lansdowne Editions. ISBN 0-7018-1051-3. 

Özel

 

Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:

Malurus melanocephalus

• Red-backed Fairywren videoları Internet Bird Collection