Askerî Cunta: Askerî liderlerden oluşan bir komite tarafından yönetilen hükûmet

Cunta terimi "toplantı" veya "komite" anlamına gelir ve köken olarak 1808'de Napolyon'un İspanya'yı işgaline karşı İspanyol direnişinin düzenlediği ulusal ve yerel cuntaya dayanır. Günümüzde bu terim oligarşik askeri diktatörlük tipine sahip otoriter hükûmetler için kullanılır. Bu hükûmetler güçlü adam (otokratik askeri diktatörlük), makine (oligarşik parti diktatörlüğü) ve patronculuk (otokratik parti diktatörlüğü) tipinde olabilir.

Bir cunta, genellikle bir darbenin sonucu olarak iktidara gelir. Cunta, resmi olarak, kararname ile yönetme yetkisine sahip olarak ulusun yönetim organı olarak iktidarı alabilir veya sözde sivil bir hükûmet üzerinde bağlayıcı (ancak gayri resmi) bir kontrol uygulayarak iktidarı kullanabilir. Bu iki farklı cunta yönetim biçimi bazen açık yönetim ve örtülü yönetim olarak adlandırılır. Örtülü yönetim sivilleşme veya dolaylı yönetim şeklinde olabilir. Sivilleşme, bir cunta açıkça askeri özelliklerini alenen sona erdirdiğinde, ancak hakimiyetini sürdürdüğünde ortaya çıkar. Örneğin, cunta sıkıyönetimi sona erdirebilir, askeri üniformaları sivil kıyafetler lehine bırakabilir, hükûmeti eski subaylarla "sömürgeleştirebilir" ve siyasi partiler veya kitle örgütlerinden faydalanabilir. "Dolaylı yönetim", cuntanın sivil bir kukla üzerinde gizli, perde arkasındaki kontrolünü içerir. Ordunun dolaylı yönetimi, ya hükûmet üzerinde geniş kontrolü ya da askeri veya milli güvenlik konuları gibi daha dar bir dizi politika alanı üzerinde kontrolünü içerebilir.

1920'lerin ortalarından beri, Latin Amerika'da, tipik olarak farklı askeri branşların (ordu, donanma ve hava kuvvetleri) komutanlarının başkanlık ettiği ve bazen ulusal polisin veya diğer kilit organların da liderlerinin katıldığı "kurumsallaşmış, oldukça kurumsal/profesyonel cunta" biçiminde askeri cuntalar sıklıkla görülmüştür. 1988'de siyaset bilimci Samuel Finer, Latin Amerika'daki cuntaların başka yerlerdeki cuntalardan daha küçük olma eğiliminde olduğunu belirtti; orta cuntaların 11 üyesi varken, Latin Amerika cuntalarının tipik olarak üç veya dört üyesi vardı. "Kurumsal" askeri darbeler, "hizipçi" askeri darbelerden farklıdır. İlki, askeri hiyerarşinin tepesindeki kıdemli komutanlar tarafından yönetilen bir kurum olarak silahlı kuvvetler tarafından yürütülürken, ikincisi silahlı kuvvetlerin bir bölümü tarafından yürütülür ve genellikle orta rütbeli subaylar tarafından yönetilir.

Annual Review of Political Science dergisinde yayınlanan 2014 tarihli bir araştırma, askeri rejimlerin hem sivil diktatörlüklerden hem de otokratik askerî güçlü adamlardan farklı davrandığını ortaya koydu. Çalışma, (1) "güçlü adamlar ve askeri rejimlerin sivil diktatörlüklere göre insan hakları ihlalleri gerçekleştirme ve iç savaşlara bulaşma olasılıklarının daha yüksek olduğunu"; (2) "askerî güçlü adamların belki de yönetim sonrası sürgün, hapishane veya suikastten korkmaları için daha fazla nedenleri olması sebebiyle askeri rejimlerden veya sivil diktatörlerden daha fazla uluslararası savaş başlattığını ve (3) askeri rejimler ile sivil diktatörlüklerin daha çok isyan, halk ayaklanması veya istilalarla sona eren askerî güçlü adamların yönetiminin aksine demokratikleşmeyle sona ermesinin daha olası olduğunu ortaya koydu.

Aşağıdakiler, kıtaya göre askeri cunta örnekleridir. Kalın yazılanlar, şu anda iktidarda olan cuntalara sahip ülkeleri göstermektedir.

Afrika

•   Burkina Faso - Koruma ve Restorasyon için Yurtsever Hareket (2022-günümüz)
•   Cezayir - Devrimci Konsey (1965-1976)
•   Çad - Askerî Geçiş Konseyi (2021-2022), Geçiş Yönetimi (2022-günümüz)
•   Etiyopya - Derg (1974-1987)
•   Gabon - Kurumların Geçişi ve Restorasyonu Komitesi (2023-günümüz)
•   Gambiya - Silahlı Kuvvetler Geçici Yönetim Konseyi (1994-1996)
•   Gine - Ulusal Demokrasi ve Kalkınma Konseyi (2008-2010) ve Ulusal Uzlaşma ve Kalkınma Komitesi (2021-günümüz)
•   Liberya - Halkı Kurtarma Konseyi (1980-1984)
•    Libya - Devrimci Komuta Konseyi (1969-1977)
•   Mali - Halkın Kurtuluşu Ulusal Komitesi (2020-günümüz)
•   Mısır - Silahlı Kuvvetler Yüksek Konseyi (2011-2012)
•   Moritanya - Ulusal Toparlanma için Askerî Komite (1978–1979), Ulusal Kurtuluş için Askerî Komite (1979-1992), Adalet ve Demokrasi için Askerî Konsey (2005-2007), Devlet Yüksek Konseyi (2008-2009)
•   Nijer - Vatanı Koruma Ulusal Konseyi (2023-günümüz)
•   Nijerya - Askeri cuntalar (1966-1979 ve 1983-1998)
•   Sierra Leone - Ulusal Reform Konseyi (1967-1968), Silahlı Kuvvetler Devrim Konseyi (1997-2002)
•   Somali - Yüksek Devrim Konseyi (1969-1976, 1980-1981)
•   Sudan - Ulusal Kurtuluş için Devrimci Komuta Konseyi (1989-1993), Askerî Geçiş Konseyi (2019) ve Geçici Egemenlik Konseyi (2021-günümüz)

Amerika

•   Arjantin - Arjantin Devrimi (1966-1973) ve Ulusal Yeniden Yapılanma Süreci (1976–1983)
•   Bolivya - Bolivya askeri cuntaları (1970-1971 ve 1980-1982)
•   Brezilya - 1930 (1930-1945) ve 1969 (1964-1985) Brezilya askeri cuntaları
•   El Salvador - Sivil Direktörlük (1931), Hükümet Cuntası (1960-1961), Sivil-Askerî Direktörlük (1961-1962) Devrimci Hükümet Cuntası (1979-1982)
•   Guatemala - 1954 Guatemala Darbesi cuntası
•   Haiti - 1991 darbesinde kontrolü ele alan ve 1994'te yönetimden indirilen cunta (1991-1994)
•   Nikaragua - Ulusal Yeniden Yapılanma Cuntası (1979-1985)
•   Peru - 1968-1980 arası askeri cunta (1968-1980)
•   Şili - Hükümet Cuntası (1973-1990)
•   Uruguay - Sivil-askerî diktatörlük (1973-1985)
•   Venezuela - Marcos Pérez Jiménez dönemi (1948-1958)

Avrupa

•   Polonya - Ulusal Kurtuluş Askeri Konseyi (1981-1983)
•   Portekiz - Ditadura Nacional (1926-1933), Ulusal Kurtuluş Cuntası (1974-1975)
•   Türkiye - Milli Birlik Komitesi (1960-1961) ve Milli Güvenlik Konseyi (1980-1983)
•   Yunanistan - Albaylar Cuntası, resmi adıyla "Devrimci Komite" (1967-1974)

Asya

•   Bangladeş - Ziyaur Rahman (1975-1981) ve H.M. Erşad'ın (1982-1990) askeri hükûmetleri
•    Çin - Beiyang askeri hükûmetleri ve Milliyetçi hükûmet (1927-1946), Anakara Çin'in Komünistlere düşmesinden sonra Kuomintang tarafından kullanılan Komünist İsyana karşı Geçici Hükümler (1948-1991)
•   Endonezya - Yeni Düzen (1967-1998)
•   Güney Kore - Ulusal Yeniden Yapılanma Yüksek Konseyi (1961-1963)
•   Gürcistan - Gürcistan Cumhuriyeti Askeri Konseyi (საქართველოს რესპუბლიკის სამხედრო საბჭო) - 6 Ocak 1992'den o yılın 10 Mart'ına kadar ülkeyi yönetti. Eduard Şevardnadze liderliğindeki devlet konseyi ile değiştirildi.
•    Myanmar - Devlet Huzuru ve Kalkınma Konseyi (1988-2011), 1988'den 1997'ye Devlet Hukuku ve Düzeni Restorasyon Konseyi olarak bilinir. Devlet İdare Konseyi (2021-günümüz)
•   Pakistan - Eyüb Han (1958-1969), Yahya Han (1969-1971), Muhammed Ziyâ ül Hak (1977-1988) ve Pervez Müşerref'in (1999-2008) askeri hükûmetleri
•   Tayland - Ulusal Güvenlik Konseyi (2006-2008) ve Ulusal Barış ve Düzen Konseyi (2014-2019)

Okyanusya

•   Fiji - Frank Bainimarama'nın askeri hükûmeti (2006–2014)

• Ordunun sivili kontrolü
• Sivil-asker ilişkileri