Edebiyat Akis

Bir mısra veya cümleyi iki parça hâlinde, ters yüz ederek söyleme sanatıdır. Kelime ya da ifadelerin doğru bir sıralama dâhilinde tam ters yüz edilerek düzenlenmiş örneklerine aks-i tâm; doğru bir sıralamayla, tam ters yüz edilmediği örnekler ise aks-i nâkıs olarak adlandırılmıştır. Edebiyatımızda çok rastlanan bir sanat değildir.

Cümle ya da dizede bir sözcük diğerinin önüne ya da arkasına getirilerek cümle ya da dize tekrarlanır. Tard ü aks veya aks ü tebdil de denir. Aks-i tam (tam akis) aks-i nakıs (eksik akis) olmak üzere iki türü vardır.

Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz.

Örnek:

Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem

Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir.

Örnek:

Hayran oluyor kudretine, sun’una insan
Hayran oluyor kudretine, sun’una hayran

İsmail Safa

Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm

Ziya Paşa