Çeçenler: Kafkasya'nın kuzeydoğusunda yaşayan bir halk

Kendilerini Nohçi (tekil Nohçi veya Nohço) olarak adlandırırlar. Bu ad, Çeçenlerin Nohçmekhahoi adlı kabilesinden ve bu kabilenin topraklarından gelir.

Çeçenler

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya	1,431,360
Çeçenistan	1,031,647
İnguşetya	95,403
Dağıstan	87,867
Rostov	15,469
Moskova	14,465
Stavropol	13,208
Volgorod	12,256
Tümen	10,623
Astrahan	10,019
Avrupa Birliği      Fransa      Avusturya      Belçika      Almanya	130,000-200,000 30,000 25,000 17,000 12,000
Türkiye	100,000
Kazakistan	34,000
Ürdün	15,000
Irak	10,000+
Gürcistan	10,000 (Kistler)
Azerbaycan	5,000
Mısır	5,000
Ukrayna	2,877
Diller
Çeçence
Din
Çoğunluk: İslam (Şafii Sünnilik) Azınlık: Hristiyanlık, dinsizlik

 

Çeçen adı ilk kez 8. yüzyıl Arap kaynaklarında geçer. Yaygın bir geleneğe göre Rusçadaki Çeçen terimi, Çeçenler'in 1732’de Rus askerlerini yenilgiye uğrattığı Çeçen-aul köyüne dayanır. Ancak bunun yanlış olduğu, 1692’den önce Rus kaynaklarında Çeçen teriminin bulunmadığı, bu terimin muhtemelen Kabardeycedeki “Şaşen” adından geldiği ileri sürülür..

Çeçenler, Rusya'ya bağlı bulunan Çeçenistan’ın yerli halkıdır. Ülke, 1994-1996 arasındaki kanlı savaşta büyük zarar görmüş ve kentler yıkıma uğramıştır. 1996 yılında Çeçen direnişçiler ve Ruslar arasında ateşkes imzalanmıştır. Ateşkese rağmen Rusya bölgeden elini çekmemiş, ekonomik ambargo uygulamış, gizli servisi vasıtasıyla çeşitli eylemler gerçekleştirmiştir.

Çeçen nüfusunun önemli bir bölümü Rusya'nın başka bölgelerinde (özellikle Dağıstan ve Moskova’da) yaşamaktadır. Rusya dışında, Gürcistan, Türkiye, Ürdün ve Suriye’de de büyük ölçekli Çeçen nüfusu bulunmaktadır. Bu nüfus, 1850’lerdeki Kafkas savaşları sırasında Çeçenistan’dan göç edenlerin torunlarıdır. Bu dönemde Rusların ele geçirdiği ve Çeçenistan ile Kuzey Osetya topraklarının bir bölümünü de içeren yerler İnguşetya olarak adlandırılmıştır. Çeçenler, 1944 yılında Sovyet lideri Stalin’nin emriyle topraklarından sürülmüşlerdir. Ülkelerine ancak Stalin’in ölümünden sonra dönebilmişlerdir.

Nah kabileleri, Çeçenlerin ve İnguşların atalarıdır. Nahlar 16. yüzyıla değin dağlık bölgelerde yaşıyorlardı. Bu tarihten sonra ovalara inip yerleştiler. Bu tarih aynı zamanda bu halkların Müslümanlaştığı tarih olmuş ve milliyetçi hareketler gelişmeye başlamıştır. Ayrıca, bazı Çeçen milliyetçileri kökenlerini Urartulara dayandırmaktadır.

 

Çeçenlerin konuştuğu dil Çeçence'dir. Çeçenler kendi dillerini Nohçi Mott olarak adlandırırlar. Kuzeydoğu Kafkas dilleri içerisinde Nah dilleri bölümünde yer alır. Nah dil ailesi grubuna ait diller şunlardır:

1. Çeçen (Nohçi)
2. İnguş (Ğalğay)
3. Tuş-Kist (Batsoy)

Edebi Çeçence orta ova diyalekti üzerinde gelişmiştir. Çeçenler tarihlerinin çeşitli dönemlerinde Gürcü, Arap ve Latin alfabelerini kullanmışlar; 2008 itibarıyla resmi olarak Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Vainah endoetnimi 20. yüzyılın başında ortaya çıkmadan önce geleneksel olarak, dilbilimciler hem İnguşça ve hem de Batsça'yı Çeçence'nin lehçeleri olarak kabul etmişlerdir.

Anavatanlarında yaşayan Çeçenlerin çoğu İnguşça'yı kolaylıkla anlayabilir. İki dil tam olarak karşılıklı anlaşılabilir değildir ancak bir süre dili dinledikten sonra Çeçenler için İnguş dilinin anlaşılması ve öğrenmesi kolaydır. 1989'da, Çeçenlerin %73.4'ü Rusça konuşuyordu ancak bu rakam savaşlardan kaynaklanan çok sayıda nedenden dolayı (uygun eğitim eksikliği, dil öğrenmeyi reddetme ve Çeçen diasporasının çeşitli nedenlerle kitlesel olarak dağılması dahil) azaldı. Diasporadaki Çeçenler genellikle yaşadıkları ülkenin dilini (İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça, Lehçe, Gürcüce, Türkçe vb.) konuşurlar.

Nah dilleri Kuzeydoğu Kafkas dillerinin bir alt grubudur ve bu nedenle Avarca, Dargince, Lezgice, Lakça ve diğer Kuzeydoğu Kafkas dilleri de dahil olmak üzere Naho-Dağıstan ailesi ile ilişkilidir. Ancak bu ilişki yakın değildir: Naho-Dağıstan dil ailesi, Hint-Avrupa dil ailesi ile kıyaslanabilir veya daha fazla tarihi derinliğine sahiptir, yani Çeçence, Fransızcanın Rusça veya Farsça ile dilsel akraba olduğu kadar Avarca veya Dargince ile akrabadır.

Çeçenlerin İslam’dan önce tamamen kendine özgü dinsel gelenekleri ve inançları vardı. Tarımla ilgili çeşitli törenler düzenliyorlardı. Bunlar, yağmur törenleri, Gök Tanrısı Sela ve Tanrıça Tuşoli adına düzenlenen kutlamalar gibi törenlerdi. Çeçen toplumu, tukkhum adı altında örgütlenmiş, taeyp denilen 131 klandan oluşuyordu. Taeyp, Arapça kökenli bir sözcük olup ta'ife den geliyordu.Taeypler, paylaşılan toprak, kan bağı ve mevcut sıradan ilişiklere dayanıyordu; ancak savaş sırasında birkaç klan birleşebiliyordu. Taeypler, daha küçük topluluklara, yani garlara, garlar da nakiyelere ayrılıyordu.

Çeçenler Rusya Federasyonu içinde en az kentleşmiş topluluktur. Çeçen-İnguşya'nın yalnızca yüzde 39'u kentleşmiştir. Çeçenlerin yalnızca yüzde 24'ü şehirlerde yaşamaktadır. Grozni'nin çoğunluğunu oluşturan Ruslar ve İnguşlar daha fazla kentleşmiştir.

Çeçenlerde aile yapısı genelde kalabalıktır. Tüm ailelerin yüzde 46'sı beş veya daha fazla çocuğa sahiptir. Dzhabrail Gakayev'e göre Çeçenler çocuk sayısı ve özellikle erkek çocuklarıyla gururlanırlar. Çeçen ailelerde büyüklere saygı ve anne, babaya değer vermek en önemli iki değer sayılır. Evlilikler genellikle görücü usulü ile yapılır. Kadınlar yüzlerini kapatmazlar ve ev içinde baskın bir role sahiptir.

 

İslamiyet öncesi Gürcü etkisiyle kısmen Hristiyanlığı benimsemiş olan Çeçenler, daha sonra kitleler halinde İslamiyeti seçmişlerdir. İslam dini 16. ve 19. yüzyıllar arasında Çeçenistan'da yayıldı. Günümüzde Çeçenlerin çoğunluğu Müslüman’dır. Sünni İslam’ın Şafii mezhebine bağlıdırlar. Ancak yaygın olan inanç, Müridizm olarak adlandırılan tasavvuf anlayışıdır. Çeçenler tarikatlara bağlıdırlar. Kuzey Kafkasya’da iki büyük tarikat vardır. Bunlar Nakşibendiye ve Kadiriye tarikatlarıdır. Nakşibendiye Doğu Çeçenistan ve Dağıstan’da etkindir. Kadiriye tarikatı ise Çeçenistan'ın kalan bölgelerinde ve İnguşetya’da etkilidir. Çeçenya'da sayıları bilinmemekle birlikte küçük bir Hristiyan ve ateist azınlık da bulunmaktadır; Çeçenistan'da ve Kazakistan'da Çeçen nüfusunun sırasıyla %3 ve %2'sini oluşturmaktadırlar.

Kafkasya'yı ve Kafkasya halklarını gözlemlemiş olan A.Byhan, Çeçenler konusunda şunları yazmaktadır:

Çeçenlerde kafatası kısa, yüz geniş yahut beyzi, burun düz ve kuvvetli, gözler koyu renk, saçlar koyu olmakla birlikte mavi veya gri göz rengi de çoktur. Kuzeyde Miçiko Çeçenlerinde Tatar simasına rastlanır. Doğuda İçkerler ve Akkilerde hatlar basık bir burunla Orta Asya hatlarını, diğerleri de kartal burunlarıyla Arapları hatırlatırlar.

19. yüzyılda Kafkasya halkları arasında araştırmalar yapmış olan Alman gezgini Moritz Wagner, Çerkeslerle kıyasladığı Çeçenlerin antropolojik özellikleriyle ilgili şunları söylemektedir:

Çeçenler ince yapıları, cesur tavırları ve kartal burunlarıyla benzedikleri Çerkeslerle aynı yüz ifadelerine sahip değiller ve bana Çerkeslerden daha az memnun edici göründüler. Bir Çerkes özdeninin(soylusunun) yüzünde samimi, açık,atılgan ve bir tür vahşi ifade vardır. Bunların tavırları o kadar asildir ki, bu haydut liderlerinin yüzüne zevkle bakmaktan insan kendini alamaz. Daha koyu Çeçen yüzlerinde ise daha büyük bir enerji ve daha uğursuz, tehdit edici bir ifade vardır(...). Genel olarak konuşacak olursak, Çeçenlerin yüzleri Çerkeslerinkine göre daha ince ve uzundur. Siyah sakalları Araplar, Türkiye Türklerinden ve Orta Doğululardan daha seyrektir. Bununla birlikte kıyafetleri bütün Kafkasyalıların giydiklerine benzemektedir.