หม่อมราชนิกุล: พระยศพิเศษของเจ้านายไทย

อย่างไรก็ตาม หม่อมราชนิกูลนั้นไม่นับว่าเป็นเจ้านายในพระราชวงศ์จึงไม่ต้องใช้คำราชาศัพท์ และบุตร-ธิดาของหม่อมราชนิกูลก็ยังคงเป็นหม่อมหลวงเช่นเดิม ตั้งแต่อดีตหม่อมราชนิกูลมีจำนวนทั้งสิ้น 37 ท่าน โดยในปัจจุบันไม่มีผู้ดำรงยศนี้แล้ว

เจ้าราชนิกูล หมายถึง พระญาติฝ่ายพระมหากษัตริย์แต่ไม่ได้สถาปนาขึ้นเป็นเจ้านาย^: 185 เข้าใจว่าเดิมมียศเสมอหม่อมเจ้าตั้ง^: 6 ซึ่งรวมทั้งหม่อมเจ้า หม่อมราชวงศ์ ที่สืบสายราชสกุลห่างไกลมาหลายชั้น ตลอดจนพระองค์เจ้าหรือหม่อมเจ้าที่ห่างออกไป ทำเนียบศักดินาสมัยอยุธยาเรียกว่า เจ้า เป็นเชื้อพระวงศ์ถือศักดินาระหว่าง 800–1,000 ส่วนใหญ่มีหน้าที่เป็นราชองครักษ์ฝ่ายคชศักดิ์ (ขี่ช้าง) และอัศวราช (ขี่ม้า) รักษาพระองค์อย่างใกล้ชิด^{: 122–123}

ทำเนียบศักดินาเจ้าราชนิกูลตามพระไอยการ 20 ตำแหน่ง^{: 122–123}

หน้าที่ขี่ช้างค่ายต้นเชือก ศักดินา 1000 มี 4 ตำแหน่ง

• เจ้าพิเทหราช
• เจ้าอนุรุทเทวา
• เจ้ามหานามราช
• เจ้าราชาไชย

หน้าที่ขี่ช้างค้ำปลายเชือก ศักดินา 800 มี 6 ตำแหน่ง

• เจ้าราชสีหยศ
• เจ้าภรตราชา
• เจ้าพงศ์ศีหบาท
• เจ้าชาติเดชะ
• เจ้ารามราฆพ
• เจ้าทศเทพ

หน้าที่ขี่ช้างถือศักดิ์ ศักดินา 800 มี 4 ตำแหน่ง

• เจ้านเรนทราชา
• เจ้านราธิราช
• เจ้าเทพราช
• เจ้าเทวาธิราช

หน้าที่โขลงกระบือ (ขนส่งและการเกษตร) ศักดินา 800 มี 4 ตำแหน่ง

• เจ้าราชาอุทัย
• เจ้าไพชนะเทพ
• เจ้ารามลักษณ์
• เจ้าอัคราช

ตำแหน่งรองชั้นเดียวกัน ศักดินา 800 มี 2 ตำแหน่ง

• เจ้าสุรินทร์
• เจ้าอินทราช

สมัยกรุงศรีอยุธยา

รัชกาลพระเจ้าปราสาททอง

1. พระศรีสุธรรมราชา^: 147

รัชกาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราช

1. พระปีย์^: 188

รัชกาลสมเด็จพระเพทราชา

เจ้าราชนิกูลรัชกาลสมเด็จพระเพทราชาเพิ่มคำว่า พระ กลายเป็น เจ้าพระ เช่น^: 126

1. เจ้าพระพิไชยสุรินทร์ (ต่อมาสถาปนาเป็น กรมหมื่นอินทรภักดี)
2. เจ้าพระอินทรอภัย
3. เจ้าพระบำเรอภูธร

รัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

1. พระพิเรนทรเทพ
2. พระเทพวรชุน
3. พระอไภยสุรินทร์
4. พระอินทรอไภย

สมัยกรุงธนบุรี

เจ้าราชนิกูลสมัยกรุงธนบุรีใช้คำว่า เจ้า เช่น^: 66

1. เจ้านราสุริวงษ์
2. เจ้ารามลักษณ์
3. เจ้าประทุมไพรจิตร
4. เจ้าอนิรุทธ์เทวา (หม่อมประยงค์)^: 2
5. เจ้าเสง (ยังไม่ได้พระราชทานพระนาม)
6. เจ้าบุญจัน (ยังไม่ได้พระราชทานพระนาม)

สมัยรัตนโกสินทร์

รัชกาลที่ 1–3

เจ้าราชนิกูลสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นใช้คำว่า พระ เช่น^: 20

1. พระพงษ์นรินทร์ (เจ้าทัศพงษ์) โอรสของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีกับคุณปรางพระสนม^: 5–6
2. พระอินทรอภัย (เจ้าทัศภัย) โอรสของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีกับคุณปรางพระสนม^: 5–6
3. พระฦๅราชสุริยวงศ์ (หม่อมด้วง)^: 7
4. พระอนุรุทธเทวา (หม่อมฮวบ)^: 7
5. พระบำเรอราช (หม่อมเงิน)^: 7
6. พระบำเรอภูธร (จีนเรือง) (ต่อมาสถาปนาเป็นกรมขุนสุนทรภูเบศร์)
7. พระราชานุวงศ์ (หม่อมทองคำ)^: 123

รัชกาลที่ 4

สมัยรัชกาลที่ 4 โปรดให้เปลี่ยนคำว่า พระ เป็น หม่อม แทน^: 20

รายนามหม่อมราชนิกุล

 

 

1. หม่อมราโชทัย (หม่อมราชวงศ์กระต่าย อิศรางกูร)
2. หม่อมราโชทัย (หม่อมราชวงศ์เนตร อิศรางกูร)
3. หม่อมราโชทัย (หม่อมราชวงศ์โต๊ะ อิศรางกูร)
4. หม่อมทศทิศฦๅเดช (หม่อมราชวงศ์ผิว พนมวัน)
5. หม่อมนราธิราช (หม่อมราชวงศ์ชิต ศิริวงศ์)
6. หม่อมนราธิราช (หม่อมราชวงศ์ใหม่ นพวงศ์)
7. หม่อมอนุรุทธเทวา (หม่อมราชวงศ์โนรี ศิริวงศ์)
8. หม่อมอนุรุทธเทวา (หม่อมราชวงศ์สายหยุด สนิทวงศ์)
9. หม่อมเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์เทวหนึ่ง ศิริวงศ์)
10. หม่อมเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์แดง อิศรเสนา)
11. หม่อมนเรนทรราชา (หม่อมราชวงศ์มโนรถ ศิริวงศ์)
12. หม่อมนเรนทรราชา (หม่อมราชวงศ์รัตน์ เสนีวงศ์)
13. หม่อมนเรนทรราชา (หม่อมราชวงศ์สิทธิ์ สุทัศน์)
14. หม่อมไพชยนต์เทพ (หม่อมราชวงศ์พิณ สนิทวงศ์)
15. หม่อมดำรงรามฤทธิ์ (หม่อมราชวงศ์ฉาย พนมวัน)
16. หม่อมดำรงรามฤทธิ์ (หม่อมราชวงศ์เชื้อ พนมวัน)
17. หม่อมอนุวงศ์วรพัฒน์ (หม่อมราชวงศ์สำเริง อิศรศักดิ์)
18. หม่อมสีหพงษ์เพ็ญภาค (หม่อมราชวงศ์ตั้ว ชุมสาย)
19. หม่อมอนุยันต์ศิริวงศ์ (หม่อมราชวงศ์เพิก ดารากร)
20. หม่อมอนุยันต์ศิริวงศ์ (หม่อมราชวงศ์ยัน พนมวัน)
21. หม่อมศิริพงศ์อนุพันธ์ (หม่อมราชวงศ์ฉิม ดารากร)
22. หม่อมอนุวัตรวรพงศ์ (หม่อมราชวงศ์จิตร สุทัศน์)
23. หม่อมอนุวัตรวรพงศ์ (หม่อมราชวงศ์จำนง นพวงศ์)
24. หม่อมอนุวัตรวรพงศ์ (หม่อมราชวงศ์สิงหนัท ปราโมช)
25. หม่อมอมรวงษ์วิจิตร (หม่อมราชวงศ์ปฐม คเนจร)
26. หม่อมอุดมพงษ์เพ็ญสวัสดิ (หม่อมราชวงศ์ประยูร อิศรศักดิ์)
27. หม่อมนิวัทธอิศรวงศ์ (หม่อมราชวงศ์พยอม อิศรศักดิ์)
28. หม่อมภารตราชา (หม่อมราชวงศ์โต มนตรีกุล)
29. หม่อมชาติเดชอุดม (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์)
30. หม่อมชาติเดชอุดม (หม่อมราชวงศ์สิงหนัท ปราโมช)
31. หม่อมทวีวัฒนศักดิ์ (หม่อมราชวงศ์ทวี สนิทวงศ์)
32. หม่อมสนิทวงศ์เสนี (หม่อมราชวงศ์ตัน สนิทวงศ์)
33. หม่อมสุบรรณเสนี (หม่อมราชวงศ์จรูญรัตน์ สุบรรณ)
34. หม่อมทวีวงศ์ถวัลยศักดิ์ (หม่อมราชวงศ์เฉลิมลาภ ทวีวงศ์)
35. หม่อมเกษมศรีศุภวงศ์ (หม่อมราชวงศ์ขจิต เกษมศรี)
36. หม่อมศิริวงศ์วรวัฒน์ (หม่อมราชวงศ์ฉายฉาน ศิริวงศ์)
37. หม่อมกฤดากรราชเสนา (หม่อมราชวงศ์เทียมพันธุ์ กฤดากร)