Mediteranee Teŋgu

Mediteraniya kɛna teŋgu ŋgʊ ketenzi cɔ; kpɛɛɛ nɛ pɩta yɔ. Ɛlɛ kɩyɔɔlʈaɖɩɣ kpɩɖɩ kpɩɖɩ. Pɩtʊlɩna ɖoli pazɩ. Teŋgu ŋgʊ kɩwɛ Eerɔpɩ, Afrika nɛ Azia pɛ-hɛkʊ...

kɩla ɖɔʊ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa tɛtʊ sɔsɔtʊ lɛɛtʊ kpeekpe taa. Alizee wɛna Mediteranee teŋgu cɔlɔ kpam nɛ peeɖe ɖɔdɔ lɛ, maalikinaa ɖɔɔ. Pʊcɔ nɛ pakalɩɣ kɩgalʊʊ...

hayi kiŋ ɛjaɖɛ. Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ nɛ ɖi-hayi kiŋ nɛ ɖɩ-wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa lɛ, Mediteranee teŋgu wɛna nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ Alɩzeerii ɛjaɖɛ ñɛwɛna ɖɩnɛ nɛ kamaɣ kanɛ...

ɛjaɖɛ tɛtʊ sɔsɔtʊ payaɣ se Alizee. Tɩwɛ Alizeerii nɛ kɩ-hayi kiŋ Mediteranee teŋgu cɔlɔ kpam. Tɛtʊ ndʊ tɩkɩlɩna samaɣ wɛnaʊ. Afrika kpeekpe taa lɛ, Alizeerii...

palɩɣna Mediteranee teŋgʊ hɔɔlʊʊ yɔɔ yɔ yaa mba palɩɣna Ɛndɩ Kujomuu taa yɔ se pɩtaaɖʊ-wɛɛ kʊñɔŋ se pɔcɔɔ Afrika ilemiye. Ebeya mba cɔlɔ lɛ, Teŋgu kɩsɛɛmʊʊ...

hɛŋa ŋga 1869 lɛ, patiŋgaɣna tadɩyɛ wondu kɛ tataa nʊmɔʊ ŋgʊ kɩwɛ Mediteranee teŋgu Kɩsɛɛmʊ yɔ. Aloma fenaɣ 29 kɛ pɩnaɣ 1888 kɛ Constantinople paɣtʊ lɩzɩya...

ndʊ ɖooo pɛlɛkaɣ ti-taa caaʊ yɔ tɩ-taa. Tamasɩ tɛtʊ tʊnɛ tiposina Mediteranee teŋgu ɛzɩ kɩlomɛtanaa 80 yɔ nɛ tɛtʊ tʊnɛ tɩwɛ pʊʊ nakʊyʊ yɔɔ nɛ pʊʊ ŋgʊ...

Tɛtʋ ndʋ payaɣ se Moyen-Orient yɔ, tɩwɛ kpaɣna Mediteranee teŋgu pɔɔ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa nɛ tiwolo Iiran ɛjaɖɛ kamaɣ yɔɔ nɛ tɩɖɛɛ Pakisitaanɩ ɛjaɖɛ...

kañimbusaɣ ɛjaɖɛ naɖɩyɛ cɔlɔ kpɛɛɛ. Tɛtʊ tʊnɛ tɩhɔ-lʊʊ nakʊyʊ sʊ Mediteranee teŋgu taa. Ɛzɩ ɛjɛya lɛɛna taa tɛtʊ sɔsɔtʊ ñʊntɩnaa ñɩnʊʊ se pana lɛɛtʊ...

naalɛ kpɛndʊʊ ɖama Kaartum, Suudanɩ tɛtʊ sɔsɔtʊ nɔnɔ, Niili kpɛndʊʊ Mediteranee teŋgu taa nɛ pɩpɩsɩ handala fɛʊʊ Egipiti nɛ hayi kiŋ. Pagbaɣ kɩ-pɩlɩnzɩ...

Basalitiki teŋgʊ taa nɛ Taniibɩ (teŋgʊ kɩkpɛdʊʊ) nɛ po nɛ Rhone (Mediteranee teŋgu) taa. Rɛɛ lɩm pɔɔ kpeŋ hɔɔlʊʊ kʊyʊmʊ taa hayi yɔ hayi yɔ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ...