Абааһы — үрэйэр, алдьатар күүһү киһититэн сахалар абааһы дииллэр.
Абааhы — кэбилэнэн өлбүт киһи кута-сүрэ. Абааhы кырыыс суоллаах. Абааhыны өлүү сибиэнэ дииллэр. Ахсааннара. Үөтүүлээх соҕуруу, илин, арҕаа халлааннарга олорор өлүү төрүттэрэ — абааhылар. Киhи дьайга туттардаҕына эмиэ абааhы буолар. Хараҥата. Абааhы наар хараҥанан сирэйдэнэн сылдьар, сырдыктан куттанар. Абааhы киhи кутун—сүрүн сиир. Миэстэтэ. Соҕурууҥу үөтүүлээх халлаан көлдьун былытыгар көтөҕуллэн турар дииллэр. Ити былыт төhө тэнийиилээҕин ким да билбэт. Суолтата. Сахалар саныылларынан үөhээӈӈи дьайдар киhи уөhээ өттүн, ол аата өйүн — санаатын сииллэр.
Абааhы ейдебулу Серошевскай (Якуты.590 стр) икки белеххе араарбыта:
Онтон Ексекулээх (научные труды.26-27 стр.) абааhылары туерт белеххе араарбыта:
Тылга-еске, туелбэлэргэ баар абааhы туhунан номохтортон кердеххе маннык итэ5эл ейдебулэ баара :
Олонхолорго (номохторго) аллараа дойду баhылыга энин энинник ааттанар. Оттон аан бастакы суруллубут Уваровскай "олонхотугар" (44стр) суруллар: "Маны бутэрэн баран теттеру ар5аа диэки эргийэн алгыыр Хара Харгыhы, кини куhа5аны санаамна суеhуну елерге тириэрбэтин диэн". Бу суруллубуттан кердеххе, аллараа дойду баhылыгын Хара Харгыс диэн ааттаныахтаах.
Хара Харгыс тун былыр Аар Айыы Тойон сири-дойдуну айбытын кэннэ уескээбитэ. Аар Айыы Тойон 44 тус-бас дьонунаан: "Бу Орто дойдуга киhи-суеhу аhары наhаа уксээтэ5и- нэ батыспат улугэрдэрэ буолууhук", — диэн Хара Харгыс уескуурун кенуллээбиттэрэ.
уеhээ ааттаммыт белехтер хантан удьуордаахтарын керуенун:
Аллараа дойду абааhыта диэн белеххе авеста дайва демона сеп тубэhэр (кэлин дайва аата уларыйан дэви диэн ааттанар буолбута.) Дэви демонна кэлин элбэх омук (сорохторо саха олонхо абааhыта уонна олох-дьаhах абааhыта диэн классификациятыгар киириэн сеп) демоннара киирбиттэрэ.Биллэн турар, ханнык эрэ олохтоох демоннары(божество-лары да5аны) ассимилизациялаабыттара чахчы.
Миф. тылдьытыгар Гюль-ябани диэн баар:"Человекоподобен. Являясь к людям, разгова-ривает, предлагает бороться, у азербайджан ездить верхом на лошади, запутывает ей гриву ("абааhы тараабыт"). Ити олонхо абааhыта ейдебулгэ сеп тубэhэр.Саха5а бэйэтигэр олонхо абааhыта олоххо кестерунэн, олох-дьаhах абааhыта диэн ейдебулгэ халбанныыр, кеhер тугэнэ угус. Ити, биллэн турар, олонхону (номо5у) истибит былыргы киhи фантазията оонньууруттан буолуохтаах.
Бу саха культуратыгар сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп. |
Бу ыстатыйа эбэтэр кини сорҕото хат суруллуохтаах. Бука диэн ыстатыйа суруйуу сиэригэр сөп түбэһиннэрэн көннөрөн биэр эрэ. |
This article uses material from the Wikipedia Саха тыла (Saxa Tyla) article Абааһы, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Маны туһанары CC BY-SA 4.0 лиссиэнсийэ көҥүллүүр (атын ыйыллыбытах буоллаҕына). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Саха тыла (Saxa Tyla) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.