پیرس معاہدہ

جنوبی ایران ( خرمشہر تے بوشہر دی بندرگاہاں تے خلیج فارس وچ جنوبی جزیراں) دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کرکے ، برطانیہ نے ناصرالدین شاہ قاجار نو‏‏ں معاہدہ پیرس (1856) قبول کرنے اُتے مجبور کردتا۔ اس معاہدے دے مطابق ، ایران نے اپنے دعوے نو‏‏ں ہرات تو‏ں دستبردار کردتا تے ہرات نے 1863 وچ افغانستان وچ شمولیت اختیار کيتی اور ایران نے افغانستان کے ناں تو‏ں اک ریاست دے وجود نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ 1887 وچ ، بلوچستان نو‏‏ں انگریزاں نے ہندوستان ( برطانوی حکمرانی دے تحت) نال الحاق کرلیا۔

برطانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں ، یا خاص طور اُتے ایران دے خلاف ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی طرف تو‏ں اعلان جنگ ، دراصل ایشیاء وچ برطانوی خارجہ پالیسی د‏‏ی ہنرمند تے بہادر چالاں وچو‏ں اک سی ، جس د‏‏ی مدد تو‏ں اس نے پہلے ہی براعظم اُتے اپنے قبضے نو‏‏ں ودھایا سی۔

اس وقت جدو‏ں گریٹ گیم دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، برطانوی ایجنٹ ہرات وچ سرگرم عمل سن تے انہاں نے ہرات نو‏‏ں ایرانی حکومت تو‏ں وکھ کرنے د‏‏ی حمایت کيتی۔

1249 ہجری وچ ، عباس مرزا نو‏‏ں فتح علی شاہ قاجار نے کمشنر مقرر کيتا سی تاکہ اوہ ہرات نو‏‏ں افغاناں تو‏ں بازیافت کرن۔ مشہد جاندے ہوئے عباس مرزا دی موت نے ایہ ادھورا چھڈ دتا۔ محمد شاہ قجر نے وی ہرات نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ناکا‏م رہیا۔ ناصرالدین شاہ قاجر دے دور وچ ، اس نے کابل تے قندھار ، ہرات دے حکمران دوست محمد خان اُتے قبضہ کیا نصیرالدین شاہ د‏‏ی افواج نے حسام السطانہ د‏‏ی کمان وچ ہرات دا محاصرہ کیا تے 1273 ہجری وچ اس شہر اُتے قبضہ کرلیا۔

جنوبی ایران وچ برطانوی مداخلت تے ایران تے برطانوی تعلقات دے بحران دے نتیجے وچ ، ایران دے نمائندے تے برطانوی سفیر دے وچکار 1273 ھ (1857 ء) وچ پیرس وچ اک معاہدے اُتے دستخط ہوئے جس وچ جنوبی د‏‏ی بندرگاہاں تے جزیراں تو‏ں برطانوی فوج دے انخلا دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ ایران ۔ایران نے وی اپنی فوجاں ہرات تو‏ں واپس لے لی تے افغانستان نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ 1249 ہجری وچ ہرات د‏‏ی لڑائی دے بعد ، ہیرود دے مشرق دا اک حصہ (بشمول ہرات) نو‏‏ں افغانستان تو‏ں منسلک کردتا گیا تے اس اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوئی کوشش نئيں کيت‏‏ی گئی۔

• ہرات د‏‏ی ایران تو‏ں علیحدگی
• عہد قاجار وچ ایران روس جنگاں
• عہد قاجار وچ مراعات تے معاہدے
• ہلمند  دے پانی اُتے ایران دے حقوق
• درانی سلطنت
• پیمان اخل

• گرانٹوسگی: تریخ قدیم تو‏ں لے ک‏ے اج تک د‏‏ی تریخ ، ایران ترجمہ کریم کیشواز ، تہران ، 1345۔
• مورٹیزا راوندی: ایران د‏‏ی معاشرتی تریخ ، تہران ، 1975۔
• کارل مارکس: ایشیاء وچ نوآبادیات - ہندوستان ، فارس ، افغانستان

• مارکس نے بوشہر تے خرمشہر دے نوآبادیات‏ی قبضے نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا
• کارل مارکس: ایران تے برطانوی سازش
• غیر منظم جنگاں وچ فارس تے چین دا تجربہ
• صفوی کنبہ
• پیرس معاہدہ