پنجابی کھان پین رہتل

               'جیہا تیرا انّ پانی

                تیہا ساڈا کم جانی

پنجابی سبھیاچار دی غذا نظام دی گل کردیا ایہہ کیہا جا سکدا اے کہ پنجابیاں دا ودھیرا غذا کنک اے جویں محاورہ اے۔.۔

'کھائیے کنک دال جہڑی نبھے نال،

انسان دے جیون لئی روٹی کپڑا اتے مکان تن مکھ لوڑاں ہن۔ ایہہ تن مکھ لوڑاں ہی انسان دے کار-وہار صحتَ آدی نوں متاثر کردیاں ہن۔اتھوں تک کہ انسان دے کھان پین توں ہی اس دی کم متعلق لگن جاں گنجائش دا اندازہ لگایا جاندا اے۔ جویں:-

               'جیہا تیرا انّ پانی

                تیہا ساڈا کم جانی

پنجابی سبھیاچار دا ہور سبھیاچاراں نال انتر تعلق:-

                    پنجابیاں دا غذا اتھوں دے پراکرتک جغرافیائی ماحول اتے انحصار اے۔ بھاویں کہ کھان پین ہر انسان لئی بے حدّ ضروری اے، پر ہر انسانی سماج وچ اس متعلق وی برابری تے وکھریواں پایا جاندا اے۔ ہر سماج دے لوک کس غذا نوں کس وییلے،کس طرحاں دا،کویں تیار کرکے تے کس طرحاں نال کھاندے ہن۔ اس وچ اک سماج دی دوسرے سماج نال نکھیڑ جاں سانجھ دیکھی جا سکدی اے۔

     اس متعلق کھوجارتھن 'مورتی' نے پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ وچ اپنے کھوج پربندھ روایتی پنجابی غذا نظام: تہذیبی مطالعہ' وچ کیہا اے:-

       "جغرافیائی خطے وچ پیدا ہون والے غذا مادہ ہی اتھوں دے لوکاں دی روزانہ زندگی دا حصہ بندے ہن، بھاویں کہ موجودہ ویلے وچ اس گل دی پرسنگکتا نہیں رہی کیونکہ موجودہ ویلے وچ وکھ وکھ خطیاں وچ پیدا ہوئے غذا مادہ دوجے خطے دے لوکاں ولوں ورتے جان لگے ہن۔"

     غذا متعلق پائے جاندے ایہہ برابری تے وکھریویں بارے 'ڈاکٹر۔ جیت سنگھ جوشی' وی کہندے ہن کہ:-

      انسانی نسل نے غذا دیاں وستاں حاصل کرن اتے حاصل ہوئیاں وستاں نوں ورتن ویلے سچیت روپ وچ جاں اچیت طور اُتے کجھ اس طرحاں دے ڈھنگ طریقے جاں عقیدے سرج لئے ہن، جہڑے اس دی تہذیبی خاصیت درساؤندے ہن۔

  اس طرحاں ہی پنجابی سبھیاچار وی اپنی غذا سامان نوں نویکلے طریقے نال ورتن کر کے خاص تھاں رکھدا اے۔

 سبھیاچار وچ جیکر پنجابی دی غذا نظام دی گل کریئے تاں ولکھن سروپ اے پنجابیاں دے کھلے سبھاء واگں ایہناں دی خوراک وی کھلی ڈلی اے جویں کیہا جاندا اے:

'دبکے واہ تے رجّ کے خواہ"

پنجابی لوک مکھ روپ وچ چار ویلے کھانا کھاندے ہن، جویں

1 چھاہ ویلا،

2دوپہر ویلا،

3 لوڈھا ویلا

4 تکالاں ویلا۔

چھاہ ویلا

مطلب کہ سویر دا ناستا جو بہتا سویر سوکھتے نہیں ہندا پنجاب دے ہر طبقہ دے لوک صرف چھاہ ویلے نال ہی اپنا غذا شروع کردے ہن |چھاہ ویلے وچ پروٹھیں پھلکے جاں مکی دیاں روٹیاں ہندیاں ہن نال دہی مکھن تے رجوی لسی ہندی اے |

_دپہر دا کھانا_

پنڈ وچ دوپہر دی روٹی باراں وجے توں دو وجے تک کدے وی کھادھی جاندی اے۔ اس ویلے دی روٹی سادی دال نال ہی ہندی سی۔ روٹی اتے دال دیسی گھیؤ نال چنگی طرحاں چوپڑی جاندی سی۔ روٹی کھان توں مگروں مٹھے دے وچ گڑ کھادھا جاندا سی۔ کئی واری ساؤن بھادوں دیاں برساتاں توں خوش ہو کے گھر دی سوانی پڑے، گلگلے،جاں کھیر بنا لیندی سی۔ سگوں ساؤن دے مہینے کھیر کھان دا مہاتم ہندا سی۔

            ساون کھیر نہ کھادھیا، کیوں آئٔے اپرادیا،

لوڈھا ویلے دا کھانا_

اس وچ گھراں تو باہر کچے چھولیاں دیاں بھنیا ہولاں گنے دی رہو تے کڑاہے دے گڑ نال سار لیا جاندا اے گھر وچ ابلی کنک دیاں سکر والیاں گھنگنیا کھنڈ گڑ گھ والے ستوآ نال وی لوڈھا ویلا کیتا جاندا اے

_رات دا کھانا (تکالاں ویلا)

رات دے کھانے دے وچ دال چول کڑی کالے چھولیاں دی سبزی دی خوراک پسند کیتی جاندی اے نتا متعلق ہون والیاں سبزیاں ٹینڈے گھیا، گوبھی، سلگم،گاجراں آدی وی پنجابی خوراک وچ سامل ہندیاں ہن کھیتا وچ کم کردے مرد تیویاں جدوں بھکھ لگے مولیاں سلگم گاجراں نوں پٹّ کے شوک نال کھاندے ہن اتے گنے وی چوپ لیندے ہن اتے بوٹیاں رکھاں نال لٹکدے بیر جامنو شہتوت امرود تے امب منّ بھاؤدیاں خوراک اے

پنجابی خوراک وچ مٹھے دا وی خاص تھاں اے خاص کرکے پراہناچاری ویلے ضرور مٹھی چیز ورتائی جاندی اے جویں کہ سکر -گھ مٹھیانسیویاں کھیر کڑاہ آدی پر ویاہ ویلے لڈو برفی تے جلیبیاں دا رواج اے

پنجابی مٹھے دے نال نال مسالیدار غذا دے وی بہت شوقین ہن |جویں پیاز لسن ادرک ٹماٹر کچے دھنیئے تے ہریاں مرچاں دا خوشبودار مسالہ بھونّ کے بنی سبزی لپٹاں دندی اے |پنجابی لوک اچار دی ورتو ودھیرا کردے ہن جویں اج کل گوبھی گاجراں اتے کھٹا مٹھا اچار وی بنایا جاندا اے |

ایہناں وکھ وکھ سمیاں مطابق ہی غذا سامان وی وکھ-وکھ ہی اے۔ پنجاب وچ علاقائی تغیر کارن اتھوں دے غذا نوں ناں وی وکھ-وکھ دتے گئے ہن، جویں کھانا، کھاد، آہار، رزق،انّ تے کھازا آدی۔ پنجابیاں دے غذا وچ ساگ مکی دی روٹی، کھجوراں،پاپڑ، وڑیاں امرتسری کلچہ، لسی، فرنی، ببرو، دہیں- بھلے، بالوشاہی، بوندی، شکرپارے، لڈو، گلگلے، گڑ والے چول، روہ دی کھیر، مانہہ دی کھچڑی آدی۔

        پنجابی سبھیاچار دے وچ خاص طور اُتے مکی، کنک، باجرہ، گڑ، گھیؤ تے پین لئی دودھ تے لسی آدی دی اہمیت رہی اے۔اج دے ویلے وچ جویں معاشی مندحالی کارن دودھ نوں ویچیا جاندا اے۔ پہلاں دودھ نوں ویچنا وی ماڑا سمجھیا جاندا سی۔  پنجابی گڑ نوں تاں ہر چھوٹے- موٹے تقریب وچ ونڈن نوں پہل دندے سن۔جدوں کوئی مقدمہ وی دتا جاندا سی تاں وی گڑ ہی ونڈیا جامبدا سی جویں:-

             گڑ ونڈدی تسیلو نکلی

             پہلی پیشی یار چھٹّ گیا۔

بھاویں کہ پچھلے ویلے وچ پنجابی ایہو جہی غذائیت کھانا کھان نال صحت مند رہندے سی، پر ہن تاں پنجابی کھانے تے مغربی اثر پین کرکے اتھوں دا غذا وی اوہناں دے جغرافیائی ماحول مطابق نہیں رہا۔ ہن تاں پنجابی سریر لسی تے دودھ وی پچا سکن دے یوگ نہیں رہے۔ پنجابیاں نے جسمانی تندرستی دی تھاں جسمانی خوبصورتی نوں دین دی پہل کر دتی اے جس لئی ایہہ اکھان وی پرچلت اے:-

          بھاویں کھان نوں ملے نہ روٹی،

           ہووے ودھیا تیڑ لنگوٹی۔

پنجابی سبھیاچار دے وچ گھر آئے پروہنے نوں آدر ستکار نال ہتھ دھوا کے غذا پروسیا جاندا اے سادھ سنتا تے پاٹھیاں راگیاں دے غذا نوں پروسن دے لئی پوری عقیدت دے نال غذا پروسیا جاندا اے سرادھا دے دن تاں خاص تیاری کرکے روٹی پانی تیار کیتا جاندا اے|ایہہ پوتر سیوا منی جاندی اے پنجابی وچ غذا پروسن دی تھاں اتے برتن نسچت نہیں ہن |لوہے لکڑی، پتل سٹیل اتے چینی آدی دے برتناں وچ غذا پروسیا جاندا اے پنجابیاں دی غذا نظام چ لنگر پتھا ولکھن اتے دنیا پدھر وچ ولکھن اے

تیوہاراں اتے پنجابی خاص پکوان تیار کردے ہن جویں تیاں،لوہڑی، دیوالی، وساکھی، ویلے چروڑے ریوڑیاں منگپھلیاں آدی نسچت غذا کھادا جاندا اے پر کجھ خاص سمیاں اتے کجھ غذا کھان دی مناہی وی اے |کجھ خاص دن جناں نوں دیوی اتے پیراں دے دن منے جاندے ہن مہاپشاد یعنی میٹ کھان دی مناہی ہندی اے وکھ وکھ دالاں اتے چھولیاں دی بھاجی کھان دے لئی وی کتے کتے دن مقررہ ہن سنگراند مسیا نوں گھر پرساد بنانا سبھ شگن منیا جاندا اے |ایہہ صرف آٹے کھنڈ اتے دیسی گھیؤ دے مسرن توں سردھا نال بنایا جاندا اے

پنجابی غذا خوراک دے وچ اج کل بازاری کھانے نے اپنی تھاں بنا لئی اے اج کل بازاری چٹپٹیاں کھان پین والیاں چیزاں (Fast food) پرچلت ہو گئیاں ہن تھاں تھاں تے ریسٹورینٹ، ہوٹل، اتے ڈھابے اتے ہٹیاں کھلھ گئیاں ہن جتھے برگر، پیجا، سموسے، کلچے تے ہور بہت ساریاں تیل چ تلیاں ہوئیا چیزاں پنجابیاں دے غذا دے وچ آن ٹکیا ہن اج کل دے چھوٹے بچے تے نوجوان ایہناں چیزاں نوں ودھیرا پسند کرن لگ گئے ہن اتے اپنی وراستگت خوراک نوں بھلّ گئے ہن

پنجابی خوراک دی پوشٹکتا سادگی اتے سوادلیپن نوں مدے نظر رکھدے اس دی ورتو اپر ودھیرا بل دین دی لوڑ اے باہری پرجذبات دی صورتَ وچ وی پنجابی غذا سامان، اس دی شدھتا اتے تیاری اتے پروسن دی پوتر عمل نال جڑے رہن دی ضرورت اے تاں جو پنجابیاں دی جسمانی تے دماغی سمیت پہلاں واگ ہی برقرار رکھی جا سکے انّ یعنی خوراک دا انسان اتھوا سریر دے ترقی نال ڈونگھا تعلق اے روایتی پنجابی خوراک پنجابیاں نوں تندرست، مُستند پسنچتّ ادمی،بلوان اتے ساہسی بنان وچ سہائی ہندی اے جویں سبھناں دھرماں اتے گرو پیراں جاں مرسدا ولوں کھان پین اتے پہنن چ سنجم، تے سدھتا تے بل دتا اے

پنجابی کھان وانگ پین دے وی خوب شقین ہن پین والے مادےآں چ دودھ، گنے دی رہو،کھنڈ گڑ دا سربت،اتے نمبو دی شکنجوی، شامل اے | اج کل کئی پکار دے سکویش، سوڈھا اتے کولا ورتے جاندے ہن| پہلا پنجاب وچ سراب دی ورتو کسے سدے دتے پروہنے دے آؤن تے کیتی جاندی سی ہن ودھیرے لوک سراب پین دے عادی ہو رہے ہن |سراب واگ پنجابیاں وچ ہور پین یوگ نشے وی ودھ گئے ہن جس توں نوجواناں پیڑی نوں آ پنے جیون اتے سنہری مستقبل لئی طوبیٰ کرن دی لوڑ اے

پنجابی خوراک دے حوالہ چ بھنن ابالن تلن دیاں وکھ وکھ ودھیاں وی پرچلت ہن|اگّ بال کے اس دیاں لاٹا وچ چھولیاں دیاں ہولاں اتے بھٹھی اتے کڑاہی وچ مکی دے پھلے تے چھولیاں دے دانے بھنّ کے اکثر چبے جاندے ہن گھنگنیا ابال کے کھادھیا جاندیا ہن تے پکوڑے، پکوڑیاں آدی تل کے پروسے جاندے ہن

پنجابیاں سبھیاچار وچ کڑی دے پیکے کڑی نوں سہرے گھر اس نوں پنیا پتاسیا گڑ جاں گودویں لڈوآں دی بھاجی بھیجدے ہن| ور جا کنیاں نوں تیل چڑاؤن ویلے آٹے تیل دے گڑ دے گنے کڈھ کے ونڈے جاندے ہن |

اس طرحاں اسیں پنجابی سبھیاچار غذا پنالی دی گل کردے ہوئے اج دے نوین پنجابی سماج وچ جیون دے باقی پکھاں وانگ کھان پین وچ وی حیرانی جنک پرورتن آ رہا اے۔ہن پینڈو لوک وی ڈائننگ ٹیبل ورتدے ہن۔ ویاہ شادی ویلے براتی کوریاں اپر نہیں سگوں میز کرسیاں اپر کھانا کھاندے ہن۔اتے سٹینڈنگ چاہ دا مزہ لیندے ہن۔ کھان دی سامان وی ہن لڈو، جلیبیاں دی تھاں تے ہن وکھ وکھ قسم دیاں مٹھیائیاں،سبزیاں چاول اتے پریاں نے ملّ لئی اے۔ کھان دے برتن کولیاں،باٹیاں تے تھالیاں دی تھاں ڈوگا سسٹم نے ملّ لئی اے۔ پہلاں پہلاں اس روایت توں پنجابی لوک کنی کتراؤندے سن مگر اج کل تاں اوہناں نوں ایہہ رویرا سگوں بتھیرا پسند اے ہن پنجابی لوکاں نوں ویاہ شادی ویلے بناں کسے روک ٹوک جاں سنگ شرم دے وگیر کسے توں منگن دے ڈوگے،پلیٹاں وچ پیا کھان دا سامان منمرضی اتے جی بھرکے کھان نوں مل جاندا اے۔

•  
  دودھ توں بنی پنجاب دی مٹھائی
•  
  سوجی دا حلوہ