Województwo Bracławskie

Utworzone w 1566, na sejmie w Lublinie w roku 1569 przyłączone do Korony. Województwo obejmowało wschodnią część Podola, zwanego Podolem litewskim lub Podolem ukrainnym.

Województwo bracławskie

Palatinatus Braclaviensis

— województwo —
1566–1795
Herb
Sentencja: Signata iustitia
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Małopolska
Data powstania	1566
Siedziba wojewody	Bracław
Wojewoda	zobacz: wojewodowie bracławscy
Siedziba sejmiku	Winnica
Powierzchnia	31 660 km²
Populacja (1790) • liczba ludności	933 410
Podział administracyjny
Mapa województwa bracławskiego z 1648 r. Liczba powiatów 2
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 2
Położenie na mapie Rzeczypospolitej

W XVII wieku w województwie bracławskim szlachta stanowiła zaledwie 1% mieszkańców, co było jednym z najniższych udziałów tej ludności w ogóle mieszkańców na terenie Rzeczypospolitej.

Stolicą województwa był Bracław, jednak później nieformalną siedzibą wojewodów stała się Winnica. Zezwoleniem sejmu 1654 roku sejmiki, sądy oraz akta ziemskie i grodzkie przeniesiono do Winnicy. Pierwszym wojewodą został Roman Sanguszko.

W 1589 r. nadano województwu herb – na czerwonym krzyżu błękitna tarcza ze złotym półksiężycem. Województwo było podzielone na 2 powiaty: winnicki i bracławski (składający się z dwóch obwodów: bracławskiego i zwinogrodzkiego). Województwo bracławskie miało dwóch senatorów większych: wojewodę i kasztelana bracławskich: posłów na sejm wybierało sześciu, to jest po dwóch z powiatu, utrzymując nominalnie, choć nie faktycznie, istnienie powiatu zwinogrodzkiego.

Województwo bracławskie leżało na Podolu ukrainnym [1], w odróżnieniu od Podola właściwego, które obejmowało województwo podolskie. Sejm Czteroletni utworzył formalnie w 1791 czwarty powiat nadbohski jednak z powodu wojny z Rosją i rozbiorów Polski decyzji nie wprowadzono w życie.

W myśl unii hadziackiej województwo miało być częścią Księstwa Ruskiego.

W XVIII wieku województwo było terenem licznych napadów band hajdamackich. Tylko w samym roku 1750 Kozacy z Zaporoża i Ukrainy Lewobrzeżnej zrujnowali 27 miast i 111 wsi w województwie bracławskim, co stanowiło ponad połowę wszystkich miast i ponad 10% wsi tego regionu.

Sejmik poselski i sejmik deputacki odbywał się w mieście Winnica.

• Roman Sanguszko od 1569
• Janusz Zbaraski od 1576
• Stanisław Rewera Potocki (1631–1636)
• Andrzej Potocki (od 1661)
• Stanisław Antoni Świdziński (1739-1755)
• Stanisław Lubomirski (od 1764)

 

 

Na zachodzie granicą była od Podola rzeka Murachwa, na południo-zachodzie od strony Wołoszczyzny Dniestr. Granica od północno-wschodniego krańca Podola, z okolicy Ułanowa, i skierowana Czarnym szlakiem pomiędzy Teterwią, Hniłopiatem i Rastawicą z jednej strony, a Śniwodą, Deśnicą i dopływami górnej Rosi z drugiej. Stefan Batory w 1584 roku w przywileju dla miasta Korsunia, za linię graniczną dwóch województw ukrainnych (Kijowskiego i Bracławskiego) przeznaczył Uhorski Tykicz (poczynając od Woronnego). Granica południowo-wschodnia województwa Bracławskiego biegła od Dniestru, znacznie niżej Kuczurhanu przez Kujalnik i Teliguł do rzeki Boh, powyżej ujścia Czyczaklei, gdzie znajdował się zamek turecki Bałaklej nad rzeką Suchą. Stamtąd granica biegła do Ingułu w punkcie, przez który prowadził „szlak Czarny”, idący ku Targowicy poniżej „Czarnego lasu”.

Przebieg granicy województwa aż do XVIII w. stanowił przedmiot sporów i ustaleń komisji granicznych. Ostatnia z nich w 1755 roku potwierdziła przebieg północnej granicy z województwem kijowskim wzdłuż tzw. czarnego szlaku, którego dokładny przebieg nie jest do końca znany. Terenem spornym było tutaj tzw. Zarosie (Заросье), czyli obszar położony na południe od rzeki Roś i na zachód od Dniepru. Do końca XVIII w. nie zostało przeprowadzone ostateczne rozgraniczenie województw w tym rejonie. Dyskusja w nauce na temat przebiegu tej granicy trwa od wielu lat, m.in. w pracach M. Krykuna.

• Krzyżanowski S., Skorowidz miejscowości byłego województwa bracławskiego, Kraków 1869

• Bracław, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 345 .
• Pobereże), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 338 .