Powstanie Ilindeńsko-Preobrażenskie

Ten artykuł od 2013-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Ten tekst nadaje się do całkowitej przebudowy; powstanie było probułgarskie, a narodowość macedońska jeszcze wówczas nie istniała. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Jego celem było utworzenie autonomicznego państwa macedońskiego i trackiego w granicach Turcji.

Powstanie ilindeńskie

Czas	2–12 sierpnia 1903
Terytorium	Macedonia
Przyczyna	dążenie Macedończyków do utworzenia własnego państwa
Wynik	upadek powstania
Strony konfliktu
Imperium Osmańskie Macedończycy WMRO
Dowódcy
Hüseyin Hilmi Dame Gruew Nikoła Karew Pitu Guli †
Siły
większe od macedońskich ~ 35 000
Straty
~ 5000 ~ 15 000
brak współrzędnych

Powstanie wybuchło, po długich przygotowaniach, w dniu prawosławnego święta św. Eliasza (mac. Илинден), 2 sierpnia 1903. Z tego powodu znane jest jako „ilindeńskie”. W Tracji powstanie wybuchło w dniu Przemienienia Pańskiego.

W powstaniu wzięło udział około 35 tys. osób.

Największą siłę powstanie miało w Bitolskim okręgu rewolucyjnym. Powstańcy przerwali połączenia telegraficzne i telefoniczne, napadając jednocześnie na tureckie posterunki, w tym miejscowy garnizon. Wysadzili również mosty. W okręgu prespańskim zaatakowano centrum nahii Nakolec; w okręgu demirhisarskim – garnizon we wsi Pribilci; w okręgu kosturskim powstańcy napadli żołnierzy tureckich we wsi Wiszeni, oraz miastach Klisura i Neweska. W okręgu lerińskim zaatakowano Staro Neredski i Nidżenski. W okręgu ochrydzkim powstańcy uderzyli na Malsiję, Górną Debarcę, Dolną Debarcą i Ortakoł. Obiektami ataku stały się też Kiczewo i Izwor. W okręgu prilepskim największą akcją był atak na wieś Czaniszte.

Kruszewo zostało wyzwolone dzięki skoordynowanemu atakowi na koszary, pocztę, siedzibę władz miejskich i inne ważne obiekty. Do miasta wkroczył sztab powstańczy, który wprowadził stan wojenny i powołał Radę Republiki w liczbie 60 członków. Po wyzwoleniu w Kruszewie ogłoszono powstanie Republiki Kruszewskiej, a Nikola Karew (1877-1905) został wybrany jej przewodniczącym. Wydany został Manifest Kruszewski, w którym domagano się autonomii. Członkami rządu byli: Dinu Wangeli, Georgi Czacze, Teochar Neszkow, Christo Kjurkczijew, Dimitar Sekułow i Nikoła Baliu.

Władze tureckie, zaskoczone zasięgiem powstania, podjęły kontrofensywę, atakując Smilewo, a później również Demir Hisar. 10 sierpnia dwudziestotysięczna armia pod dowództwem Bachtijar-paszy, wraz z artylerią i oddziałami baszybuzuków, otoczyła Kruszewo. Kruszewscy powstańcy, w liczbie 1200, zajęli pozycje obronne. 12 sierpnia Bachtijar-pasza wezwał ich do poddania się, jednak dowództwo odrzuciło żądania. Po intensywnym ostrzale tureckie wojska wkroczyły do miasta ze wszystkich stron, napotykając na zawzięty opór. Oddział wojewody Pitu Guli w bohaterskiej walce nad Sliwą i przy Niedźwiedzim Kamieniu (mac. Мечкин Камен, serb.-chorw. Mečkin Kamen) zginął do ostatniego żołnierza. Sztab, dowodzony przez Nikolę Karewa, przebił się przez oblężenie. Baszybuzucy zabili wielu mieszkańców Kruszewa. Przez następne trzy miesiące trwała akcja niszczenia oddziałów partyzanckich w całej Macedonii. Skutki były tragiczne: ucierpiało ponad 16 kaz (gmin) z ponad 201 miejscowościami, spalono 12400 domów, około 70 000 ludzi zostało bez dachu nad głową. 40 000 ludzi opuściło granice Macedonii. W powstaniu zabito ok. 15 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci. Republika Kruszewska przetrwała jedynie 10 dni.

Po upadku powstania stosunek sił uległ znaczącej zmianie na niekorzyść ruchu macedońskiego. Wojska tureckie odnosiły coraz więcej sukcesów, a Macedończycy ponosili coraz więcej porażek. Zaczęły się niesnaski i spory w łonie powstańców i w tej sytuacji główny ciężar walk przesunął się ku obronie jedności Macedończyków i WMRO, walka z tureckim okupantem zeszła na dalszy plan.

Upadek powstania miał i dalsze tragiczne skutki:

• osłabienie WMRO i jej możliwości utworzenia autonomicznego wojska macedońskiego, które mogłoby się włączyć do walki o utworzenie niepodległej Macedonii jako niezależna strona,
• osłabienie macedońskiego ruchu powstańczego i wzrost znaczenia komitetów (tzw. wrchowisti)^{[potrzebny przypis]}
• ułatwienie podziału ziem macedońskich między Serbię, Bułgarię i Grecję w 1912.

Współcześnie powstanie ilindeńskie ma duże znaczenie dla narodu macedońskiego, ponieważ w tym czasie po raz pierwszy proklamowano Republikę Macedońską.