Józef Kurylak: Polski poeta

20 maja 1942 w Komarowicach) – polski poeta i eseista, tajny współpracownik SB.

Józef Kurylak

Data i miejsce urodzenia	20 maja 1942 Komarowice
Dziedzina sztuki	poezja
Epoka	współczesna literatura polska
Ważne dzieła
Ciemna głęboka woda bez Boga
Cytaty w Wikicytatach

Urodził się w Komarowicach pod Dobromilem, jako syn Leona i Zofii. Po zakończeniu II wojny światowej i zmianie granic państwowych został, wraz z rodziną i innymi Polakami, przymusowo wysiedlony z rodzinnych stron i zamieszkał w Przemyślu. Jego ojciec pracował w Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej.

W 1963 roku rozpoczął studia na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Studiował tam polonistykę. W 1964 roku studia porzucił ze względu na stan zdrowia. Dwa lata później powrócił na polonistykę, rozpoczynając studia na Uniwersytecie Warszawskim. W okresie studiów niczym szczególnym się nie wyróżniał, nie interesowała go gramatyka historyczna języka polskiego, stronił od polityki, interesował się tylko poezją. Studia przerwał w roku 1975, mając zaliczone tylko trzy lata.

Wrócił do Przemyśla i pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej w Hucisku Nienadowskim. W latach 1978–1985 pracował w Oddziale Wojewódzkim Stowarzyszenia PAX, a następnie w Archiwum Państwowym w Przemyślu.

Ze względu na trudną sytuację materialną dał się zwerbować przez SB do współpracy i otrzymał pseudonim „X”. Werbunek został dokonany 27 sierpnia 1968 roku w Warszawie. Dostarczał informacje o nieformalnych grupach literackich. Przekazywane przez niego informacje miały niewielką wartość operacyjną, znaczna ich część miała charakter plotkarski, niektórymi nawet dezinformował bezpiekę. Ostatnie spotkanie TW „X” z oficerem prowadzącym miało miejsce w styczniu 1989 roku.

Agenturalna przeszłość Kurylaka została ujawniona w 2011 roku przez Bohdana Urbankowskiego.

Publikował wiersze stale od 1960 roku. W 1990 zadebiutował samodzielnym tomikiem poezji – Ziemskie prochy, za który został nagrodzony Nagrodą im. Kazimiery Iłłakowiczówny, przyznawanej najlepszemu debiutowi roku. W roku następnym wydał kolejny tomik Jasno ciemno, który w 1992 roku otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek. Jego wiersze były publikowane w rozmaitych czasopismach.

Kurylak został członkiem SPP OW i polskiego PEN Clubu, znawcą twórczości i wydawcą tekstów Mieczysława Jastruna oraz Stanisława Grochowiaka. Przeciwnik poezji uprawianej przez Wisławę Szymborską.

Poeta Janusz Szuber napisał wiersz pt. Do Józefa Kurylaka, opublikowany w tomiku poezji pt. Z żółtego metalu z 2000 roku.

W swojej poezji wielokrotnie ustosunkowywał się do swojej przeszłości agenturalnej i oceniał ją surowo. W roku 2010 napisał:

Podziemia mojej natury – tajemne.
Możliwe, że czarna woda je wypełnia,
w której się pożerają potwory. Możliwe
że mieszkając w Weimarze w 1934 roku
byłbym wyznawcą mistyki Hitlera:
mam słabość do geniuszy mroku.

Natomiast w roku 2012, gdy jego przeszłość agenturalna była już znana, napisał:

Ciemna woda stawu
ciemna głębsza w nocy
wie kiedy umrę
Zna moją
przeszłość
ciemną jak ona.

• Ziemskie prochy (1990)
• Jasno ciemno (1991)
• Kołatanie do bramy (1993)
• Góra duchów (1995)
• Dolina poetów nad Wiarem (1998)
• Zmierzch jest doktorem filozofii (2001)
• Tragedia zwierząt (2002)
• Wojna tajemnic (2002)
• Staw chorążego (2006)
• Chłop i poeta (2008) (jako dodatek do czasopisma 'Topos')
• Dziewczyna z uciętą głową (2010)
• Ciemna głęboka woda bez Boga (2013) – finał Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego „Orfeusz” 2014
• Thau (2018) - nominacja do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego „Orfeusz” 2019

• Dariusz Iwaczenko. Tajny współpracownik „X” : studium współpracy agenturalnej Józefa Kurylaka. „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989”. Nr 1(10), s. 185-216, 2012. 
• Barbara Marzęcka: Kurylak Józef. W: Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku. Słownik biobibliograficzny. opracował zespół pod redakcją Alicji Szałagan. T. I. Warszawa: 2011, s. 138–139.
• Janusz Szuber: Z żółtego metalu. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2000, s. 23. ISBN 83-7188-341-2.