Dar Pomorza: Polski żaglowy statek szkolny, obecnie muzeum

Biała Fregata) – trzymasztowy żaglowiec szkolny (fregata) zakupiony przez społeczeństwo Pomorza w 1929 dla Szkoły Morskiej w Gdyni. Od 1982 zacumowany w Gdyni jako statek-muzeum, oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.

Dar Pomorza

Poprzednie nazwy	Prinzess Eitel Friedrich, Colbert, Pomorze
Bandera	Polska
Port macierzysty	Gdynia
Armator	Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
Dane podstawowe
Materiał	stal
Historia
Stocznia	Blohm + Voss, Hamburg nr budowy 202
Data budowy	1909
Data wycofania ze służby	1982
Dane techniczne
Wyporność	2500 t
Liczebność załogi	190 w tym 150 kadetów
Długość całkowita (L)	81,5 m
Szerokość (B)	12,6 m
Zanurzenie (D)	5,7 m
Pojemność	1561,3 BRT / 524,6 NRT RT
Ożaglowanie
Typ ożaglowania	fregata
Powierzchnia ożaglowania	2100 m²
Wysokość masztów	41,4
Liczba masztów	3
Napęd mechaniczny
Silnik	spalinowy MAN Diesel
Moc silnika	430 KM
Prędkość maks.	10–14 / 7 w.
Multimedia w Wiki Commons

Położenie na mapie Gdyni

 

 

Fregatę zbudowano w stoczni „Blohm und Voss” w Hamburgu (1909–1910) na zamówienie Deutscher Schulschiff Verein. W następnych latach odbywał – pod nazwą „Prinzess Eitel Friedrich” – szkolne podróże, letnią (kandydacką, po wodach europejskich) i zimową (na Morze Karaibskie). Po I wojnie światowej, został – postanowieniami traktatu wersalskiego – przekazany do Francji w ramach reparacji wojennych. Od roku 1922 należał do Société Anonyme de Navigation – Les Armateurs Français (Paryż); nie był eksploatowany. W roku 1926 fregata została przejęta przez Les Navires Écoles Français Saint-Nazaire – zamierzano ją eksploatować pod nazwą „Colbert”, jednak tych planów nie zrealizowano. Na początku 1927 roku fregatę przejął baron Maurice de Forest, który planował jej przebudowę na jacht z napędem mechanicznym, jednak wkrótce zrezygnował i wystawił fregatę na sprzedaż.

Została zakupiona w lipcu 1929 roku przez polski Komitet Floty Narodowej i inne organizacje, poszukujące jednostki, która mogłaby zastąpić szkolny żaglowiec Lwów; zakupu dokonano za kwotę 7 tys. £, co stanowiło ok. 8% ówczesnej wartości.

Polską fregatę, początkowo nazwaną „Pomorze”, z trudnościami (omal nie zatonęła w Zatoce Biskajskiej) przeholowano do duńskiej stoczni w Nakskov, gdzie została odnowiona i przebudowana; m.in. wstawiono silnik spalinowy, wymieniono olinowanie i instalację elektryczną. Pod nazwą „Dar Pomorza”, nadaną dla upamiętnienia znacznego wkładu finansowego społeczeństwa Pomorza, przybyła do Gdyni 19 czerwca 1930 roku.

Pod polską banderą „Dar Pomorza”:

• odbył 102 rejsy szkolne,
• przepłynął pół miliona mil morskich – jest to odległość równa około 25 rejsom dookoła świata,
• zasłynął jako pierwszy statek w dziejach polskiej bandery handlowej, który opłynął dookoła świat,
• wyszkolił 13 384 studentów,

W polskiej historii statku dowodziło nim sześciu komendantów: jako pierwszy – kpt.ż.w. Konstanty Maciejewicz-Matyjewicz, jako ostatni – kpt.ż.w. Tadeusz Olechnowicz.

W 1977 roku widoczna stała się potrzeba kosztownego remontu i modernizacji żaglowca, połączonych z dostosowaniem konstrukcji do nowym wymogów bezpieczeństwa. Koszt modernizacji miał być tylko kilka razy niższy od budowy nowego statku, wobec czego zdecydowano zbudować dla Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni nowy żaglowy szkolny – późniejszy „Dar Młodzieży”. Kupnem „Daru Pomorza” zainteresowane były macierzysta stocznia Blohm + Voss, jak również armator ze Szwecji, zamiar jego przejęcia i przebudowy wyrażała też Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie. Dzięki zaangażowaniu wielu osób, które na przełomie 1980/81 roku powołały Komitet Założycielski Muzeum Daru Pomorza, pod przewodnictwem Bolesława Mazurkiewicza doprowadzono jednak do zachowania żaglowca jako statku-muzeum. Uzyskano zgodę władz państwowych i 16 listopada 1982 roku Wyższa Szkoła Morska przekazała żaglowiec Centralnemu Muzeum Morskiemu. Po adaptacji dla celów muzealnych, dokonanej w Stoczni Remontowej Nauta, został on udostępniony do zwiedzania 27 maja 1983 roku. Zjazd polskich muzealników w 1984 roku uznał otwarcie „Daru Pomorza” za najciekawsze wydarzenie muzealne poprzedniego sezonu.

Kalendarium 1909–1929

• 9 marca 1908 – położenie stępki pod kadłub przyszłego żaglowca; nr stoczniowy 202,
• 3 kwietnia 1909 – ukończenie budowy i przekazanie armatorowi,
• 12 października 1909 – przyjęcie do służby jako statek szkolny niemieckiej marynarki handlowej „Prinzess Eitel Friedrich”,
• 6 kwietnia 1910 – statek wyszedł z Hamburga w dziewiczy rejs do Kristiansand i Antwerpii pod dowództwem komendanta Richarda Dresslera,
• 1919 – przejęcie przez Francuzów i przeprowadzenie do portu Saint-Nazaire,
• 1926 – zmiana nazwy na „Colbert”,
• 1927 – zakup przez barona M. de Forest, z zamiarem przekształcenia w jacht oceaniczny.

Kalendarium po 1929

• 1929 – zakup z datków społecznych przez Pomorski Komitet Floty Narodowej,
• 26 grudnia 1929–10 stycznia 1930 – jako „Pomorze” pod dowództwem Konstantego Maciejewicza przepłynął na holu w dwóch etapach – prowadzony przez holenderskie holowniki „Poolzee” i „Witte Zee” – z Saint Nazaire do duńskiej stoczni w Nakskov na remont,
• podczas remontu 1929/1930 – zmiana nazwy na „Dar Pomorza” (doświadczenia, zebrane przez stocznię Nakskov Skibsvaerft przy przebudowie żaglowca zaowocowały budową sławnego, pływającego do dziś pełnorejowca „Danmark”),
• 1930:
  • 19 czerwca – przybycie na redę Gdyni,
  • 13 lipca – w czasie uroczystości chrztu ks. biskup Stanisław Okoniewski poświęcił statek i jego banderę; rodzicami chrzestnymi zostali: Minister Przemysłu i Handlu Eugeniusz Kwiatkowski oraz żona Ministra Rolnictwa i Dóbr Państwowych, Maria Janta-Połczyńska (córka Romana Komierowskiego),
  • 20 lipca–30 września – pierwszy rejs szkolny,
• 22 listopada 1931 – pierwsze przekroczenie równika,
• 16 września 1934 – 3 września 1935 – podróż dookoła świata pod dowództwem kpt.ż.w. Konstantego Maciejewicza-Matyjewicza; w dniu powrotu do Gdyni na stermaszcie statku zawisł wimpel o długości 39 metrów – symbol przebytych w czasie podróży 39 tys. Mm,
• 2–3 marca 1936 – opłynięcie przylądka Horn,
• 29 grudnia 1937 – dopłynięcie do Martyniki
• 1 września 1939 – 21 października 1945 – internowanie przez Szwedów w Sztokholmie,
• 24 października 1945 – powrót do Gdyni,
• 1972 – pod dowództwem kpt.ż.w. Kazimierza Jurkiewicza wygrał etap Operacji Żagiel (Cutty Sark Tall Ships’ Races) na trasie Solent – Skaw, pokonując szkolny bark ówczesnej Bundesmarine „Gorch Fock”, dowodzony przez kmdr. Ernsta von Witzendorffa,
• 1974 – udział w Operacji Żagiel w Gdyni. W klasie A statek zajął w regatach czwarte miejsce,
• 1976 – udział w regatach Operation Sail w USA, zorganizowanych dla uczczenia 200-lecia podpisania amerykańskiej Deklaracji Niepodległości. Wspaniałe przyjęcie statku przez amerykańską Polonię,
• 1980 – pod dowództwem kpt. ż.w. Tadeusza Olechnowicza wygrał 2-etapowe regaty Operacja Żagiel 80 oraz zdobył Cutty Sark Trophy,
• 15 września 1981 – ostatni rejs,
• wrzesień 1981 – po powrocie z ostatniego rejsu do Kotki (Finlandia) „Dar Pomorza” został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
  • 4 lipca 1982 – formalne wycofanie ze służby i przeniesienie bandery na Dar Młodzieży,
• 16 listopada 1982 – przekazanie Centralnemu Muzeum Morskiemu,
• 27 maja 1983 – otwarcie muzeum,
• czerwiec 1986 – z pokładu pracowała radiostacja amatorska SP0DM wystawiona przez SP2ZCD – HKŁ Audion przy KH ZHP Gdynia,
• 18 lipca–20 lipca 2003 – w czasie zlotu żaglowców z pokładu pracowała radiostacja amatorska SN0OSG wystawiona przez SP2ZIE – Morski Klub Łączności SZKUNER,
• 10 października 2009 – uroczystość odnowienia chrztu „Daru Pomorza” (Gdynia),
• październik 2009 – kilkudniowa okolicznościowa aktywność radiowa pod znakiem SN100DP z pokładu statku, zorganizowana z okazji setnych urodzin Daru Pomorza, przez pomorskich krótkofalowców, we współpracy z Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku.

Komendanci (kapitanowie)

Tradycja tytułowania kapitana żaglowca komendantem pochodziła z jego poprzednika – żaglowca STS „Lwów” i przeszła na następcę – „Dar Młodzieży”. Funkcję komendanta pełnili:

• Konstanty Matyjewicz-Maciejewicz (1929–1938)
• Konstanty Kowalski (1938–1939)
• Alojzy Kwiatkowski (1939–1945, radiooficer, p.o. komendanta w czasie internowania w Sztokholmie)
• Stefan Gorazdowski (1946–1952)
• Kazimierz Jurkiewicz (1953–1977)
• Tadeusz Olechnowicz (1977–1982)

• typ ożaglowania: fregata
• obecny armator: Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
• port macierzysty: Gdynia
• rok budowy: 1909
• materiał konstrukcyjny: stal
• budowniczy: Blohm + Voss, Hamburg nr budowy 202
• wymiary:
  • długość po pokładzie: 80,3 m
  • długość z bukszprytem: 93 m
  • wysokość max.: 41,4 m
  • szerokość: 12,6 m
  • zanurzenie: 5,7 m
• pojemność rejestrowa:
  • brutto: 1561 BRT (4418 m³)
  • netto: 525 NRT (1486 m³)
• wyporność: 2500 ton
• powierzchnia żagli: 2100 m²
• silnik pomocniczy: 430 KM (316 kW), MAN, Diesel,
• załoga: ok. 189 osób (28 osób załogi stałej i 150–200 uczniów-praktykantów),
• prędkość pod żaglami:
  • średnia 5 węzłów,
  • największa osiągnięta 17 węzłów,

Plany i modele fregaty opublikowano w czasopiśmie Mały Modelarz.

Od 1982 Dar Pomorza jest Oddziałem Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Zwiedzanie umożliwia poznanie historii statku, jego wyposażenia, pomieszczeń mieszkalnych praktykantów, załogi stałej oraz komendanta. W jednej z kabin oficerskich urządzono wystawę pamiątek z domu Karola Olgierda Borchardta, który był starszym oficerem Daru Pomorza w latach 1938–1939.

W 2016 Dar Pomorza zwiedziło prawie 138 tysięcy osób, w 2017 135.609 osób, a w 2019 125.605 zwiedzających.

W 2019 na nabrzeżu Pomorskim, niedaleko miejsca cumowania Daru Pomorza, usytuowano makietę fregaty ze stali nierdzewnej w skali 1:40, wykonaną we Wrocławiu przez Stanisława Wysockiego i jego syna Michała. Artystom udało się odwzorować strukturę przestrzenną żaglowca ze wszystkimi detalami nadbudówek, linami i fakturą drewnianego pokładu, a sam statek został ukazany z wypełnionymi wiatrem żaglami. Model ma 2 m długości i 1,1 m wysokości, a koszt jego wykonania wyniósł 120 tys. zł. Osadzony jest na kamiennym postumencie, na którym znajduje się informacja dla niewidomych w alfabecie Braille’a. Również w 2019 w pływającym doku Gdańskiej Stoczni Remontowej przeprowadzono renowację poszycia kadłuba.

Poczta Polska wyemitowała 21 lipca 1980 r. znaczek pocztowy przedstawiający Dar Pomorza o nominale 8,4 złotego. Autorem projektu znaczka był Stefan Małecki. Obok żaglowca na znaczku widniał portret kpt. Konstantego Maciejewicza. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.

•  
  Dar Pomorza
•  
  Dar Pomorza
•  
  Dar Pomorza
•  
  Dar Pomorza nocą
•  
  Dar Pomorza
•  
  Dar Pomorza Bukszpryt
•  
  Dar Pomorza Świetlik
•  
  Dar Pomorza Silnik
•  
  Dar Pomorza jako statek-muzeum
•  
  Kajuta oficerska na statku. Na szafie wisi mundur kapitana żeglugi wielkiej
•  
  Dar Pomorza o wschodzie słońca
•  
  Dar Pomorza – zdjęcie z 1915, wówczas pod banderą niemiecką jako Prinzeß Eitel Friedrich

• Lwów
• Dar Młodzieży

• Rejs Roku – Srebrny Sekstant

• (SM100DP) 100-lecie Daru Pomorza na falach eteru
• „Dar Pomorza” na falach.... krótkich
• Odnowienie chrztu „Daru Pomorza”