Areté (gr.
Z terminu tego wywodzi się nazwa jednego z zasadniczych typów teorii moralnej: etyka aretaiczna (etyki cnót).
Areté odnoszona była nie tylko do ludzi, ale i do przedmiotów, oznaczając ich doskonałość w zakresie funkcji, jaką przedmiot miał wypełniać.
Grecka areté została przetłumaczona na łacinę jako virtus. W tej postaci przejęło ją chrześcijaństwo, co stało się źródłem pojęcia cnoty.
Osoby wyposażone w areté określane były jako agathon (dobre), kalon (szlachetne, piękne). Ideałem życia i wychowania była kalokagatia (καλὸς κἀγαθός, kalos kagathos) – czyli połączenie piękna i dobra. Brak areté określany był jako stgr. κακία – kakia (wada).
Zarówno znaczenie terminu, jak i to, jakie cechy uznawano za areté, zmieniały się w czasie. Początkowo areté oznaczała męstwo i bohaterstwo. W okresie archaicznym miejsce jednostki w społeczeństwie i jej powinności były ściśle wyznaczone. Cnota polegała na wypełnianiu powinności związanych z rolą społeczną jednostki, wynikającymi z jej urodzenia.
Początkowo areté oznaczała męstwo i bohaterstwo, a także tężyznę i sprawność fizyczną (stąd tłumaczona bywa jako dzielność czy mężność) , co związane było z wojowniczym charakterem społeczeństw w okresie archaicznym. Posiadanie cnoty (bycie agathoi) było utożsamiane z byciem arystokratą, natomiast pospólstwo było określane jako kakoi.
Z czasem areté uniezależniła się od statusu i pochodzenia społecznego. Zasadnicza zmiana znaczeniowa zaszła w okresie klasycznym. Wraz z odejściem od kultury arystokratyczno-wojowniczej i rozwojem osiadłego życia miejskiego skoncentrowanego na polis, areté stało się ogólną zaletą moralną, wychwalaną i analizowaną przez poetów i filozofów. Zaczęto wyróżniać wiele cnót, które opisywano i zestawiano ze sobą. Sofiści rozumieli ją jako pewną praktyczną zdatność do osiągania celów. Za sprawą Sokratesa areté zyskało znaczenie bliskie współczesnej cnocie. Stała się ona zaletą moralną, dostępną każdemu człowiekowi.
W epoce klasycznej pojawił się również problem, na ile areté można się nauczyć. Dla Sokratesa areté była wiedzą moralną i można ją było nabyć. Sokrates rozprawiał o wielu cnotach, m.in. o sprawiedliwości (dikaiosyne), umiarkowaniu (sophrosyne) czy odwadze (andreia). Aby je posiadać, należało przede wszystkim wiedzieć czym jest cnota (intelektualizm etyczny). Późniejsi autorzy, np. Platon i Arystoteles, odeszli jednak od tego poglądu, uznając, obok części rozumnej duszy, również część nierozumną, a części cnót nie da się nabyć przez naukę, choć można się w nich ćwiczyć.
Uczeń Sokratesa, Platon, widział cnoty jako warunek zdrowia duszy. Dzielił on duszę na trzy części, według przysługujących im cnót: mądrości (dusza rozumna), męstwa (dusza popędliwa) i umiarkowania (dusza pożądliwa). Te trzy cnoty harmonizowane były przez cnotę nadrzędną – sprawiedliwość. Na wzór duszy indywidualnej zbudowane miało być też idealne polis, w którym każdej części duszy odpowiadać miał odrębny stan społeczny, charakteryzujący się odpowiednią cnotą. Również Platon, w IV księdze Państwa, ustalił listę czterech cnót naczelnych (później nazwanych kardynalnymi) (mądrości, męstwa, umiarkowania i sprawiedliwości, które zarazem odpowiadały częściom duszy oraz stanom społecznym.
Szczegółowej analizy i klasyfikacji cnót dokonał Arystoteles. Cnoty miały dla niego charakter bardziej indywidualny – można mieć pewne z cnót, nie mając innych. W przeciwieństwie do większości autorów, nie uznawał on cnoty za cechę prostą, która może podlegać maksymalizacji, ale za punkt środkowy, harmonię, pomiędzy dwoma skrajnościami, np. odwaga jest cnotą położoną między tchórzostwem a zuchwalstwem, a taktowny dowcip jest cnotą pomiędzy błazeństwem a nieokrzesaniem. Cnota nie może więc być maksymalizowana, lecz polega na zachowywaniu umiaru, właściwej miary.
This article uses material from the Wikipedia Polski article Areté, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.