Et suderlandsk is en neadersassisk dialekt dat espröäken wördt in et Suderland.
In de regel wördt et tot de süüdwestfålske en düs westfålske takke van et westneadersassisk ereakend. Under invlööd van et Düütsk is et antal spreakers van et dialekt rap edaald. Et suderlandsk wördt håst neet meyr as alledaagse ümgangsspråke gebrüked, en en betöänd antal lüde künnen et noch (good) spreaken.
Lykas in de rest van et neadersassiske språkgebeed völt ouk et suderlandsk üüteyne in en bülte plaatselike dialekten, dee sik döär en licht anepasde üütspråke en de lokale woordvöärråd underskeiden. To et noch de ümgangsspråke was, wördden de bewunners van nåbürige plaatsen vake an höär üütspråke herkend.
Lykas de andere westfålske dialekten hevt et suderlandsk ia /iɛ/ vöär ea sou as byvöärbeald in iaten (eaten). De ee (ē4) is vake en /ɑi/ (breev). De middelsassiske ū (uu) wördt erealiseerd as /u:/ of as de tweyklank (diftong) /iu/, bv. uut en huus, de ǖ (üü) as /y:/ of /ui/ (küren). De lange a wördt üütespröäken as /ɔː/ (mål). De lange o (ō2) kümt vöär as /ɑu/ (to). En eigenårdigheid is ouk, dat de lange i nåst de üütspråke /i:/, üütespröäken kan wörden as eyne van de volgende tweyklanken: /ɛy/, /ui/, /ʏi/ of /œi/, byvöärbeald in: tyd en wy. De klankversküving van sk nå sch hevt et suderlandsk meystentyds neet meademaked, bv. wiske is /vɪskə/ ebleaven.
Üm de streak- en minderheidsspråken te beskarmen slögen in 2001 de gemeynde Eslohe, et distrikt Olpe en Hougsuderland, et Christine-Koch-genoatskap en de suderlandske oldheidsvereyninge de handen ineyne üm de vereyninge Suderlandsk dialektarchiv up te richten. Eyne van dolen van de vereyninge is under andere et anmodigen en vasteleagen van de dialekten in et Suderland. Et dialektarchiv is underebröcht in et Stertschultenhof in Cobbenrode. Tot nun to binnen der rund de 115 lokale dialekten vasteleagd.
De versameling suderlandske dialektliteratuur is eyne van de höygdepunten van et Christine-Koch-dialektarchiv an et Maschinen- und Heimatmuseum Eslohe. Üüt dit warkt is en umvangryk publikatyprojekt oaver de geskydenisse van de suderlandske dialektliteratuur untstån, up dit gebeed binnen der al dree deylen verskeanen. Up de websteade van et archiv is en virtuele bybelteek oaver et suderlandske dialekt te vinden.
(In den tungsliag van Attendorn, in Dütske skryvwyse)
Berlkhus
Wamme' ter waterporten rut'r geet, üewwer baie brüggen, tem Feer'l rop'r, as wamme no Walmerich wöll, bi den Hospitöler--böümen owwer siek links häld un den biarg gerade rop stieget, do op" dann dian wiagg inschled, dai no Bremge fö'erd: so süht me° in ener ecke en steenhoup, dai noch en wennig 'ner müre glieket. Düesse steenhoup was fiar tien' en sloatt', un op diam sloatte wu'nde de Beer'Ikhus, diamme no" sloatt un üemmegie ggend Beer Ikhusen" hedden. Domols gong hiehiar en haupwiagg, fiell befo'ert, berien' un ren, noch mehr bi nachd. Dann lachdel Beer'lIkhus op der luer, strofte wat kam, lüe te bego'n. So siekker amme dage dai wiagg was, so unsiekker wor hai, wann 't owend woll faute', fo'er-unkoup-lüe". Unger den wiaggen harre dai droot" li'en. Kam 'ne kare oder en piard ferbi, so toug dai droot 'ne schelle, dai op'm sloatte hong: dann Beer'lkhus foord op un futt". Wollen se ne packen, sou verlousen°se balle si'n spuar, dann hai harre si' nen piarren de isern verkaard unger den beenen; wann se mainden, hai wör op sinem sloatte, so was hai ganz wo anders, un wann sai ian ganz wo anders glowwten, was hai ter hemen. Et kamen klagen üewwer klagen no Attendor'n, - un diam üewwel mochte afholpen weren. Lange tiet woll 't nit gero'n, bit in der kristnachd. Me harre utspickeleerd, dat Beer'Ikhus nachd no Hellen" in de kiarke wöll. Indiamme nu ene afdeelunge no Beer'lkhusen toug, det sloatt in brand staak un plünderde, warde dai andere afdeelunge op'm biarge op den Beer lkhus. Do küemmet'e van Hellen terrügge, si'ne fraue süht Beer'lkhusen in hellen flammen, sloatt ies verewiged se brannte woren, ,,o elend, o elend!" Do slott kugein sai un Beer Ikhus doud. Dai bit innen grund af. De ghüdder follen an Attendor'n. dann noch zunders hed dat stücke, wo düet geschog,„et elend". Et sloatt brannte bit innen grund af. De ghüdder follen an Attendor'n.
Dit artikel is eskreaven in et westveluwsk, in de Nysassiske Skryvwyse. |
This article uses material from the Wikipedia Nedersaksisch article Suderlandsk, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). De inhold is beskikbår under de CC BY-SA 4.0 as der niks anders angeaven is. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Nedersaksisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.