Ġibjun Ta' Bovilla: ġibjun fil-Kontea ta' Tirana, l-Albanija

Il-ġibjun jipprovdi l-biċċa l-kbira tal-ilma tax-xorb għall-belt kapitali Tirana.

Il-ġibjun ifforma minħabba diga fix-xmara Tërkuzë, tributarja tax-xmara Ishëm. Ix-xmara Tërkuzë għandha l-bokka tagħha fil-Lvant tal-parti esterna tal-katina muntanjuża kostali, u tnixxi minn ġol-fondoq fond ta' Shkallë e Bovillës bejn il-Muntanja ta' Maja e Gomtitit (1,268 metru) u l-Muntanja ta' Mali i Bjeshit (1,239 metru). Id-diga tinsab fid-daħla ta' dan il-fondoq u huwa magħmul minn konglomerat lokali biż-żrar u r-ramel. Il-ġibjun huwa wiesa' 91 metru u twil 130 metru.

Oriġinarjament ix-xogħol tal-kostruzzjoni tal-ġibjun beda fl-1988, iżda twaqqaf minħabba l-waqgħa tal-Komuniżmu. F'Ottubru 1993, ix-xogħol tkompla bis-saħħa tal-appoġġ tal-Italja. Wara t-tlestija tal-kostruzzjoni fl-1996, il-ġibjun dam sal-1998 biex jimtela u jibda jaqdi l-funzjoni tiegħu.

Il-livell tal-ilma jvarja matul is-sena b'bejn seba' metri u 10 metri, u l-ogħla livell tal-ilma jintlaħaq fix-xhur tax-xitwa meta jkun hemm l-iktar xita. Skont il-kejl mill-2006 sal-2008, l-iżjed punt fond kien ilaħħaq madwar 45 metru. Id-differenza mill-fond oriġinali ta' 53 metru x'aktarx li hija dovuta għas-sedimenti li akkumulaw minn iktar 'il fuq fix-xmara.

Ix-xmara Tërkuzë tipprovdi madwar 105,000,000 m³ ta' ilma fis-sena minn baċir idrografiku ta' madwar 98 km² (38 mil kwadru). Il-konsum tal-ilma annwali hu ta' madwar 78,000,000 m³, bejn wieħed u ieħor id-daqs tal-ġibjun. Madwar 1,800 litru ta' ilma jitwassal fl-impjant tal-ipproċessar mill-ġibjun fis-sekonda, permezz ta' pajp tal-azzar (madwar 50 sa 57 miljun m³ fis-sena). Minbarra dan l-ilma tas-superfiċe, il-provvista tal-ilma tax-xorb ta' Tirana tiġi ssupplimentata minn bjar artiġjanali u naturali ta' taħt l-art, sabiex tiġi ssodisfata l-ħtieġa ta' 2.8 m³ fis-sekonda (skont stima tal-2009). Il-pajp tal-azzar li jikkollega l-ġibjun mal-impjant tal-ipproċessar f'Kodra Kuqe, fit-Tramuntana ta' Tirana, għandu dijametru ta' madwar 90 cm. Ftit minn dan l-ilma fil-ġibjun jintuża għall-irrigazzjoni.

Il-ġibjun jinsab fi ħdan il-Park Nazzjonali tal-Muntanja ta' Dajt, ftit fin-Nofsinhar tal-Park Nazzjonali tal-Mogħdija Muntanjuża ta' Shtamë. Ix-xaqlibiet tal-irdumijiet madwar il-fondoq u d-diga joffru prospettivi tajbin għat-tixbit. L-għawm fil-ġibjun huwa pprojbit. Il-ġibjun fih ftit tipi ta' ħut: il-karpjun ta' Schneider (Alburnoides bipunctatus) u l-karpjun Barbus huma l-iktar komuni. Ġlejjeb kbar ta' karpjun tal-ħaxix jinqabdu mis-sajjieda. Il-karpjun fiddien (Hypophthalmichthys molitrix) spiss reġa' ġie introdott biex tittejjeb il-kwalità tal-ilma.

Disa' villaġġi remoti b'iktar minn ħamest elef abitant jinsabu qrib jew madwar il-ġibjun. L-abitanti jaqilgħu l-għajxien tagħhom primarjament mill-agrikoltura. Madwar 400 familja kellhom jiġu rilokati biex inħoloq il-ġibjun. Huma ngħataw kumpens għal arthom, iżda r-rilokazzjoni xorta waħda ġiet opposta b'mod vjolenti.

F'Settembru 2001, ġew innutati riħa tinten u togħma ħażina mill-ilma tal-ġibjun. Sussegwentement, investigazzjoni bir-reqqa ddeterminat li l-kwalità tal-ilma bażikament kienet tajba. Ġie ssuġġerit li r-riħa tinten kienet ġejja minn aktinobatterji u streptomiċi li jiddependu fuq l-ossiġenu. L-esperti ssuġġerew it-teħid ta' miżuri biex tittaffa din il-problema: tisġir mill-ġdid biex titnaqqas l-erożjoni, żona protetta tul ix-xatt tal-ġibjun, u l-ipproċessar tal-ilma mormi mill-insedjamenti u mill-irziezet tal-madwar.

• Aleko Miho, Alqiviadh Çullaj, Reinhard Bachofen (Ed.), Bovilla (Albania) – Limnological Study / Studim Limnologjik. Julvin 2, Tirana 2009, ISBN 978-99956-14-29-4.