Park Nazzjonali Ta' Taï: Park nazzjonali u Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-Kosta tal-Avorju

Il-park tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1982 bis-saħħa tad-diversità tal-flora u tal-fawna tiegħu. Ħames speċijiet ta' mammiferi tal-Park Nazzjonali ta' Taï qegħdin fuq il-Lista Ħamra tal-Ispeċijiet Mhedda: l-ippopotami nani, ix-xadini colobus, il-leopardi, iċ-chimpanzees, u d-duiker ta' Jentink.

Il-Park Nazzjonali ta' Taï jinsab madwar 100 kilometru (62 mil) mill-kosta tal-baħar tal-Kosta tal-Avorju fil-fruntiera mal-Liberja bejn ix-xmajjar Cavalla u Sassandra. Ikopri erja ta' 3,300 kilometru kwadru (1,300 mil kwadru) b'żona ta' lqugħ ta' 200 kilometru kwadru (77 mil kwadru) sa għoli ta' 396 metru (1,299 pied).

Ir-Riżerva tal-Foresta ta' Taï nħolqot fl-1926 u ġiet promossa għal status ta' park nazzjonali fl-1972. Il-park ġie rikonoxxut bħala riżerva ta' bijosfera tal-UNESCO fl-1978 u tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1982.

Il-Foresta ta' Taï hija żona naturali fejn hemm il-vajrus tal-Ebola. L-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa espremiet it-tħassib tagħha rigward il-prossimità ta' din iż-żona għall-Ajruport Internazzjonali ta' Félix-Houphouët-Boigny f'Abidjan.

Il-park jikkonsisti minn 4,540 kilometru kwadru (1,750 mil kwadru) ta' foresti tropikali li qatt ma joħorfu, u jinsab fil-Lbiċ tal-Kosta tal-Avorju, fil-fruntiera mal-Liberja. L-altitudni tvarja minn 80 metru (260 pied) sa 396 metru (1,299 pied) fl-Għolja ta' Niénokoué. Il-park jinsab fuq promontorju Prekambrijan tal-granit magħmul minn migmatiti, bijotiti u gneiss li jxaqleb 'l isfel mit-Tramuntana iktar niexfa u sserrep sal-art iktar fonda u maqsuma fin-Nofsinhar fejn ix-xita tinżel iktar qliel. Dan il-promontorju f'għoli ta' bejn 150 u 200 metru (490 u 660 pied) huwa maqsum f'diversi inselbergs tal-granit iffurmati minn intrużjonijiet plutoniċi, inkluż l-Għolja ta' Niénokoué fil-Lbiċ. Żona kbira ta' xisti varjati tinsab mill-Grigal sal-Lbiċ tal-park, u minnha jgħaddu t-tributarji tax-xmajjar prinċipali paralleli: ix-xmajjar N'zo, Meno, Hana u Hana ż-Żgħira, li kollha jispiċċaw fil-Lbiċ tax-xmara Cavally. Fl-istaġun tax-xita dawn ix-xmajjar ikunu wesgħin, iżda fl-istaġun tan-nixfa dawn isiru nixxigħat baxxi. Il-konfini tat-Tramuntana biswit ir-Riżerva tal-Fawna ta' N'Zo huma ffurmati mill-ġibjun il-kbir wara d-Diga ta' Buyo tul ix-xmajjar N'zo u Sassandra. Hemm xi foresti bl-imraġ fil-Majjistral tal-park u tul ix-xmara N'zo. Il-ħamrija tal-park hija ferralitika, ġeneralment skulata u mhux wisq għammiela. Fil-widien tan-Nofsinhar hemm ħamrija idromorfika u iktar alluvjali u għammiela (DPN, 1998). Hemm ukoll kwantitajiet żgħar ta' deheb u ta' xi minerali oħra.

Hemm żewġ żoni klimatiċi distinti ta' tip subekwatorjali. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja minn medja ta' 1,700 millimetru (67 pulzier) fit-Tramuntana għal 2,200 millimetru (87 pulzier) fil-Lbiċ, u tinżel minn Marzu/April sa Lulju, bi staġun iqsar tax-xita f'Settembru sa Ottubru. Ma hemm l-ebda staġun tan-nixfa fin-Nofsinhar iżda fit-Tramuntana ikun hemm nixfa minn Novembru sa Frar/Marzu, aċċentwata għal żmien qasir mir-riħ niexef tal-Grigal ta' Harmattan. Dawn bdew jaffettwaw ir-reġjun għall-ħabta tal-1970 biss wara li nofs il-foresti tal-pajjiż inqatgħu. Hemm fluttwazzjoni żgħira fit-temperatura bejn 24 u 27 °C (75 u 81 °F) minħabba influwenza oċeanika u l-preżenza tal-foresti, iżda t-temperaturi medja binhar jistgħu jvarjaw bejn 25 u 35 °C (77 u 95 °F). L-umdità relattiva hija għolja (85 %). L-irjieħ prevalenti jimxu mal-monsuni mil-Lbiċ. Fl-1986, il-Kosta tal-Avorju ġarrbet defiċit tax-xita ta' 30 %, x'aktarx minħabba t-telf tas-siġar fil-foresti: 90 % tal-pajjiż ġie deforestat fl-aħħar ħamsin sena u dan wassal fi tnaqqis tal-evapotraspirazzjoni.

Il-Park Nazzjonali ta' Taï ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1982.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".

Il-park huwa wieħed mill-aħħar irqajja' li għad fadal tal-foresti tropikali primarji tal-Ginea ta' Fuq li fl-imgħoddi kienu estiżi fit-territorji moderni tat-Togo, tal-Ghana, tal-Kosta tal-Avorju, tal-Liberja u ta' Sierra Leone sal-Ginea-Bissau. Hija l-ikbar gżira ta' foresti li għad fadal fil-Punent tal-Afrika li għadha relattivament intatta. Il-foresta tropikali matura tagħha tinsab fi ħdan Ċentru tad-Diversità tal-Pjanti tad-WWF/tal-IUCN u ċentru ta' endemiżmu tal-Lvant tal-Liberja u tal-Punent tal-Kosta tal-Avorju, x'aktarx peress li fl-imgħoddi kienet refuġju tal-era glaċjali, u għandha iktar minn 50 speċi endemika għar-reġjun. Il-park fih xi 1,300 speċi ta' pjanti oħra, li minnhom 54 % jokkorru biss fiż-żona tal-Ginea. Il-veġetazzjoni hija b'mod predominanti parti minn foresta ombrofila densa mhux ħorfija tat-tip tal-Ginea ta' Fuq b'siġar emerġenti ta' 40-60 metru bi zkuk enormi u b'għeruq kbar u b'saħħithom.

Hemm żewġ tipi prinċipali ta' foresti li jvarjaw minn foresti mhux ħorfija tal-indewwa b'siġar leguminuż fit-terz tan-Nofsinhar tal-park għal foresti nofshom ħorfija fit-Tramuntana. Għadd kbir ta' epifiti u ljani jiffurmaw element importanti fil-livelli iktar baxxi, fosthom Platycerium, Nephrolepis biserrata, Drymaria u Asplenium africanum. Il-foresta mhux ħorfija tal-indewwa Sassandrijana f'artijiet xistużi fil-Lbiċ hija dominata minn speċijiet bħall-ebanu (Diospyros gabunensis), Diospyros chevalieri, Mapania baldwinii, Mapania linderi u Heritiera utilis (jew Tarrietia utilis), b'bosta speċijiet endemiċi, speċjalment fil-parti t'isfel tal-Wied ta' Cavally u fid-depressjonijiet ta' Meno u ta' Hana qrib l-Għolja ta' Niénokoué. L-aħħar fdalijiet tas-siġra endemika l-kbira Kantou guereensis jinsabu hawnhekk. Il-ħamrija inqas għammiela tat-Tramuntana u tax-Xlokk issostni speċijiet bħall-palm Eremospatha macrocarpa, l-ebanu tal-Punent tal-Afrika Diospyros mannii, Diospyros kamerunensis, Parinari chrysophylla, Chrysophyllum perpulchrum u Chidlowia sanguinea. Speċijiet bħal Gilbertiodendron splendidum, Symphonia globulifera u Raphia jokkorru fil-foresti tal-imraġ. L-inselbergs huma miksija skont is-substrat tagħhom, b'siġar ħorfija u bwar tal-ħaxix bħal tas-savanna bħall-iSpathodea campanulata. Xi pjanti li fl-imgħoddi kienu maħsuba li kienu estinti, bħall-Amorphophallus staudtii, ġew skoperti fl-inħawi. Ladarba l-isfruttament kummerċjali tal-injam ma baqax jeżisti fl-1972, il-foresta rkuprat sew, għalkemm irqajja' kbar huma ddominati minn speċijiet imħawla.

Il-pjanti tal-foresti għadhom jaqdu rwol kbir fil-ħajja tan-nies fir-reġjun tal-Park Nazzjonali ta' Taï. Il-frott tat-Thaumatococcus daniellii magħruf bħala katamfe jew katempfe, yoruba jew kannamiela ratba jintuża fil-mediċina tradizzjonali u fih sustanza bil-proteini ħamest elef darba iktar ħelwa mill-kannamiela. Il-qoxra taz-zokk tat-Terminalia superba, jew is-"siġra tal-malarja", tintuża mill-Kroumen etniċi għat-trattament tal-malarja. Dan ifisser li l-park għandu potenzjal ġenetiku li għadu ma ġiex esplorat mix-xjenza naturali u l-mediċina.

Il-fawna hija pjuttost tipika tal-foresti tal-Punent tal-Afrika iżda hija varjata ħafna, b'kważi 1,000 speċi ta' vertebrati. Il-park fih 140 speċi ta' mammiferi u 47 speċi minn 54 speċi ta' mammiferi kbar li huwa magħruf li jgħixu fil-foresta tropikali tal-Ginea, inkluż tnax-il speċi endemika u ħames speċijiet mhedda. L-iżolament tar-reġjun bejn żewġ xmajjar ewlenin kompla żied il-karattru partikolari tiegħu.

Mammiferi

 

Fost il-mammiferi hemm 11-il speċi ta' primati: ix-xadina l-ħamra tal-Punent, ix-xadina ta' Diana, ix-xadina ta' Campbell, ix-xadina l-kbira u ż-żgħira tat-tikek mal-imnieħer, ix-xadina colobus sewda u bajda, ix-xadina colobus ursina, ix-xadina ħadra, il-mangabey iswed, il-galago nanu u l-potto ta' Bosman. Fis-snin 80 tas-seklu 20 kien hemm iktar minn 2,000 chimpanzee tal-Afrika tal-Punent (Pan troglodytes verus). Fl-1995, Marchesi et al. stmaw li l-għadd totali ta' chimpanzees fil-Park Nazzjonali ta' Taï kien jammonta għal 4,507 individwu, x'aktarx b'292 individwu f'N'Zo u r-riżervi fil-qrib (madankollu ma hemmx dubju li dan l-għadd naqas f'dawn l-aħħar 15-il sena). Dawn iċ-chimpanzees huma magħrufa għaliex jużaw l-għodod (DPN, 1998).

Fil-park ukoll jgħixu żewġ tipi ta' friefet il-lejl, il-friefet il-lejl tal-frott ta' Buettikofer u l-friefet il-lejl ta' Aellen, kif ukoll l-iskojjattlu jtir ta' Pel, il-pangolin ġgantesk, il-pangolin tas-siġar u l-pangolin ta' denbu twil, il-mangus Liberjan, il-qattus dehbi Afrikan, il-leopard, il-ħanżir selvaġġ aħmar tax-xmara, il-ħanżir selvaġġ tal-foresti, ix-chevrotain tal-ilma, il-bongo, u l-buflu Afrikan tal-foresti. L-iljunfanti Afrikani tal-foresti (Loxodonta cyclotis) ġew osservati wkoll fi ħdan il-park, għalkemm fl-2001 kienu jammontaw għal 100 individwu biss fin-Nofsinhar tal-park meta mqabbel ma' xi 1,800 individwu fl-1979.

Il-Park Nazzjonali ta' Taï National jospita wkoll diversità eċċezzjonali ta' duikers tal-foresti, inkluż id-duiker ta' Jentink, id-duiker tal-istrixxi, id-duiker ta' Maxwell, id-duiker ta' Ogilby, id-duiker iswed, id-duiker tal-bajja, id-duiker ta' dahru safra u l-għażżiel irjali. Fost ir-rodituri tal-foresti hemm il-far ta' sidru ħamranija, il-far tal-imraġ ta' Edward u l-ġurdien tal-boskijiet. Fil-park ukoll ġie rreġistrat il-far ta' Defua, li huwa karatteristiku fil-foresti sekondarji.

L-ippopotamu nanu (Hexaprotodon liberiensis) kien jammonta għal madwar 500 individwu fil-park fl-1996, u b'hekk din hija waħda mill-ftit popolazzjonijiet vijabbli li għad fadal.

Għasafar

 

Il-park jinsab fi ħdan waħda miż-Żoni tal-Għasafar Endemiċi tad-dinja. Mill-inqas 250 speċi ta' għasafar ġew irreġistrati fil-park; bi 28 speċi endemika fiż-żona tal-Ginea. Hemm 143 speċi tipika tal-foresta primarja, inkluż l-ajkla Afrikana tal-kuruna, l-ispanjulett sekond, il-farawna ta' sidirha abjad, il-kokka wikkiela tal-ħut, il-buċerotidi ta' wiċċhom kannella, il-buċerotidi tal-elmu isfar, iċ-ċawla tal-għalla tal-Punent, il-bilblu tal-ġwienaħ ħomor, l-għasfur bix-xareb ta' denbu aħdar, il-bilblu ħadrani, il-bagħal qastni ta' rasu sewda, iż-żanżarell ta' Nimba, il-prinja ta' Sierra Leone, l-għasfur ta' Lagden, l-isturnell ileqq ta' denbu tar-ram, l-għasfur tal-blat ta' għonqu abjad, u l-malimbe ta' Gola.

Rettili u anfibji

 

Żewġ kukkudrilli, il-kukkudrill ta' rasu rqiqa u l-kukkudrill nanu, u diversi fkieren, bħall-fekruna tal-art ta' Home, huma fost il-madwar 40 speċi ta' rettili li jgħixu fil-park. Mill-inqas 56 speċi ta' anfibji jgħixu fil-park; dawn jinkludu r-rospu Amietophrynus taiensis u ż-żrinġ tal-qasab li nstabu fl-1997 (Hyperolius nienokouensis), li t-tnejn li huma magħrufa biss fil-Kosta tal-Avorju.

Invertebrati

L-artropodi jirrappreżentaw l-ikbar sehem ta' bijomassa fil-foresti tropikali. Fost l-ispeċijiet ta' invertebrati hemm mollusk rari tal-ilma ħelu, Neritina tiassalensis, u bosta eluf ta' speċijiet ta' insetti, fosthom 57 tip ta' mażżarell, 95 tip ta' nemel, 44 tip ta' termiti u 78 tip ta' ħanfusa (DPN, 1998).

It-tribujiet oriġinali tar-reġjun tal-foresta kien l-popli Guéré u Oubi, li għal raġunijiet marbuta mat-totems, ma kinux jieklu ċ-chimpanzees u b'hekk il-popolazzjonijiet taċ-chimpanzees ġew ippreservati. L-influwenza tal-Franċiżi kienet tmur lura għal nofs is-seklu 19 biss. Jidher ċar li ma tantx kien hemm insedjamenti fl-inħawi qabel l-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 20, meta l-kostruzzjoni tal-ġibjun fil-wied ta' N'Zo, u iktar 'il quddiem in-nixfa fis-Saħel, wasslu biex in-nies imorru iktar lejn in-Nofsinhar. Popolazzjoni fl-inħawi ta' madwar 3,200 ruħ fl-1971 kienet kibret għal 57,000 ruħ għoxrin sena wara. Qrib il-park issa hemm 72 villaġġ u mijiet ta' okkupanti illegali jgħixu fil-park.

Mit-tliet gruppi prinċipali ta' bdiewa, il-popli Bakoué u Kroumen rurali kklerjaw irqajja' tal-foresti b'mod selettiv, mingħajr ma qatgħu s-siġar mediċinali; min-naħa l-oħra l-poplu Baoulé, flimkien mal-okkupanti ġodda li jinkludu r-refuġjati spostati minħabba d-diga fix-xmara N'Zo, mis-Saħel u mill-kunflitti kemm fil-Liberja kif ukoll fil-Kosta tal-Avorju li issa jiffurmaw 90 % tal-popolazzjoni, ifframmentaw u qerdu għalkollox il-biċċa l-kbira tal-foresti fiż-żona ta' lqugħ. Minflokhom, tkabbru għelejjel tal-ikel u għall-bejgħ bin-newba sabiex titnaqqas il-mortalità mill-malarja. In-naħa tal-Lvant tal-park batiet l-iktar minħabba din il-prassi. Dawn in-nies la jappoġġaw il-park u lanqas mhuma infurmati dwaru mill-awtoritajiet (DPN, 2002).

 

Il-park kien is-sit ta' proġett tal-Bniedem u tal-Bijosfera tal-UNESCO dwar l-effetti tal-interferenza umana fi ħdan ekosistema naturali tal-foresti. Dan kien proġett enormi tar-riċerka li twettaq taħt il-patroċinju tal-Istitut għall-Ekoloġija Tropikali u taċ-Ċentru għar-Riċerka Ekoloġika fl-Università ta' Abobo-Adjamé fir-raħal fil-qrib ta' Taï. Kien hemm kooperazzjoni xjentifika internazzjonali fejn timijiet tal-Kosta tal-Avorju, ta' Franza, tal-Italja, tal-Ġermanja u tal-Iżvizzera ħadmu flimkien fuq diversi programmi tar-riċerka. Dan il-livell ta' riċerka għadu għaddej. Il-proġetti tas-sit u tar-riċerka għandhom potenzjal kbir għat-taħriġ u għall-istudju xjentifiku. L-Uffiċċju Franċiż tar-Riċerka Xjentifika u Teknika Ekstra-Ewropew (ORSTOM) ħadem hawnhekk għal għadd ta' snin. Fl-1984, tim Olandiż wettaq stħarriġ fl-inħawi, permezz ta' inġenju tal-ajru ultraħafif għall-fotografija f'altitudni baxxa, biex jidentifikaw is-siġar li qed imutu u li jistgħu jintużaw għall-injam. Saret ukoll riċerka mill-Kosta tal-Avorju rigward it-termiti tal-foresti, fil-qafas tal-Kampanja tal-Pjanti tal-IUCN/WWF fl-1984-1985; u mill-Istitut tal-Forestrija tal-gvern rigward l-għelejjel tal-pjantaġġuni. Bejn l-1989 u l-1991 BirdLife International wettqet l-Istħarriġ tal-Avifawna ta' Taï, spjegat fil-qosor f'Gartshore et al. (1995). Il-Fondazzjoni Olandiża ta' Tropenbos ippubblikat studju dettaljat u referenzjat għalkollox tal-park fl-1994. Mill-1979 sal-1985, ir-riċerkaturi Żvizzeri studjaw iċ-chimpanzees, u komplew sal-1994 rigward it-tixrid tal-virus tal-ebola fuq il-bnedmin u l-antikorpi għaliha li jinstabu f'annimali oħra.

Hemm impjant ekoloġiku (L'Institut d'Ecologie Tropicale) fil-baċir ta' Audrenisrou fil-qalba tal-park u bażi ta' tim Ġermaniż fil-kamp ta' Fedfo fiż-żona ta' lqugħ. Hemm ukoll impjant tar-Riżerva ta' Bijosfera 18-il kilometru fix-Xlokk tal-villaġġ ta' Taï, li jikkonsisti minn diversi djar prefabrikati, kċina komunali, żewġ laboratorji mgħammra sew, u ġeneratur elettriku. Huwa kkontrollat u ffinanzjat nazzjonalment u ġestit minn 2-3 persuni mill-Kosta tal-Avorju.

Bejn l-1993 u l-2002, il-Proġett Autonome pour la Conservation du Parc National de Taï (PACPNT), iffinanzjat minn GTZ, KfW u WWF, flimkien mad-Dipartiment tal-Parks (Direction des Parcs Nationaux et Réserves (DPN)), ħadem biex jittejbu l-ġestjoni u s-sorveljanza tal-park, immonitorjaw u wettqu inventarju tal-kondizzjoni tal-flora u tal-fawna, nedew proġetti pilota ta' konservazzjoni man-nies lokali, u wettqu studji komparattivi ta' seba' speċijiet ta' xadini. Il-fażi I saret fl-1997 u l-fażi II saret fl-2002. Dan il-proġett ipproduċa iktar minn 50 dokument li koprew suġġetti bħall-użu tal-għodod u l-virus tal-ebola fiċ-chimpanzees u l-fawna bħala sors potenzjali tal-ikel u tal-mediċini. Fl-2002, il-ġestjoni teknika u xjentifika tal-park ġiet assenjata lill-Uffiċċju Nazzjonali tal-Parks u tar-Riżervi tal-Kosta tal-Avorju li tkopri l-politika tal-ġestjoni, l-għassa, ir-riċerka, l-edukazzjoni u l-komunikazzjoni għall-parks kollha. Ġie stabbilit Kunsill Xjentifiku tal-NGOs internazzjonali u lokali involuti. Ġew stabbilit wkoll it-tieni impjant tar-riċerka u mogħdija msaqqfa fin-naħa tal-Lvant tal-park. Madankollu, workshop nazzjonali dwar iż-żona tal-foresti li sar fl-2002-2003 iffoka fuq in-nuqqas ta' riċerka xjentifika, monitoraġġ, evalwazzjoni, koordinazzjoni mal-istituzzjonijiet barranin u aċċess għar-riċerka; kif ukoll fuq il-persistenza tal-livelli baxxi ta' parteċipazzjoni popolari u żvilupp sostenibbli tal-artijiet forestali protetti. Għaldaqstant għadu meħtieġ inventarju aħjar tar-riżorsi forestali.