Монча

Молгунамсе мончаште пеш шокшо. Марий монча-влак чучкыдын вӱд воктене вераҥдат. Мончам писте, кож, нулго, пӱнчӧ але шопке гыч чоненыт. Писте мӱй ӱпшым пуа, иман пушеҥге-влак кишак ӱпшым пуат да шопке - шудо ӱпшым. Кӱ-влакым тӱрлым пайдаланыт. Марий-влак ошкӱм йӧратат, тудо эркын да шыман шокшым пуа. Чодыран кундемыште илыше моло калыкын семынак, марий монча пура руэн ышталтын, кӧргыштыжӧ – лукышто – вӱдым ырыкташлан, шокшым ышташлан кӱ коҥга, воктенже выньык дене кырашлан лапкавал (лӧка) лийын. Тачысе саманыште мончам олтымо годым шикш тӱньык гыч лектеш гын, а ожно шикш мончаш лектын, а вара шикш тупрашыште улшо тӱньык гоч каен, тыгайым шем монча маныт. Монча гыч лектын монча ончылно каналташ лиеш, а теве мончан леведыш ожно пушеҥге кӱр гыч, олым гыч, оҥа гыч ышталтын, кок могырышко кечалтын улмаш. Марий монча тӱҥ сомыл деч посна эмлыме, тазалыкым пеҥгыдемдыме вер лийын. Южо йӱла, сӱан, кумалтыш, колышым уштымо шотымат тышанак эртареныт, озанлык сомылланат вургемым, йытын ден кыне кылтам кошташлан монча пеш йӧрен. Палемдыман, ожно ӱдырамаш-влак азам мончаште ыштеныт. Аза шочмеке, вӱдыш ший оксам пыштен, йочам мушкыныт. Ший - илыш волгыдылыкым, поян илышым, да осал дечын арален шогымашым ончыкта. Тылеч вара йочам, ачажын йӧратыме икшывыже лийже манын, тудын тувырешыже пӱтыралын пӧрт коҥга ӱмбак пыштеныт. Мончашке самырык авам шкенжым колташ огеш лий – осал вий айдемым авалтен кертеш. Чынжымак, марий монча юзо виян манын кертына. Мончашке пурет могырет кана, яндар кап-кыл дене гына огыл, чон денат яндар да волгыдо монча гыч лектат. Монча кугыза ден монча кувалан эреак таумутым ойлаш кӱлеш, но икмыняр еҥ тиде пашам ышташ огеш кӱл маныт. Мончашке пурен лекмеке чайым, пурам йӱаш лиеш, но кочо вӱдым ида подыл, тазалыкланда пеш кугу эҥгекым конден кертыда.

• Шем монча
• Ош монча

• (Марий) (Руш.) Эрвел марий-влак. Философий, эртымгорно, еҥ-влак. II ужаш. Эрвел Семон (Новиков С.С.), Калитов Г.Г. Йошкар-Ола, ГУП "Марий Эл газет", 2009.
• Марий мончашке пурет, могырет да чонет кана…