Марий-влак (черемис, çармăс, чирмеш) — финн-угор калык Российште, марий мландын тӱп калыкше, кызыт тӱҥ шотышто Марий Эл Республикыште.
Тушто арий калыкын пелыж деч шукырак ужаш ила, 604 тӱжем еҥ (2002). Моло марий-шамыч вес вел да республиклаште Юл серыште да Уралыште илат. Марий-шамычын нылыт тӱшкем уло: олык (марий калыкын шукылыкшо, Юл да Виче эҥер коклаште илат), курык (пурла да шола Юл серыштыже), эрвел (Виче велыште, Суас Элыште, Пошкырт Элыште, Уралыште), да йӱдвел-касвел (Угарман, Кострома да Киров веллаште) марий-шамыч. Марла да курык марла ойлат. Тиде йылмевлак урал ешын финнугор тӱшкаш пурат. Шуко эрвелмарий-шамыч суасла моштат. Шочмо тын-влак: Юмынйӱла да Кугу сорта. Тыгак танле тыным да Ислам кучышо еҥ-влак улыт. Кызытсе жапыште улаш балтий Мари.
Марий | |
---|---|
Калыкчот: | 600 тӱжем наре |
Кушто ила: | Россий: |
Йылме: | Марий, Курык марий, руш да моло. |
Тын: | Марий юмынйӱла, Танле тын |
Родо калык-влак: | Одо, Эрзя, Мокша, Мурома |
"Черемис" мутлан келшыше мутым эн ончыч VI курымышто гот историк Иордан кучылтын. Но "имнискарис" мутым "черемис" мут дене таҥастараш йӧсырак. Кызытсе марий-влакын кугезе-влакышт V да VIII курым коклаште гот, хазар калык дене, Юлысо Булгарий дене кылым кучен. XIII ден XV курым коклаште марий-влак Шӧртньӧ Ордашке пуреныт, Озаҥ ханствыште лийыныт. Кунам руш саркалык Озаҥ ханлыкым 1552-шо ийыште сеҥеныт, марий мланде Моско Кугыжанышыш пурен. 4 Кылме 1920 ийыште марий-влаклан РСФСР-ыште автономийым пуеныт, 5 Теле 1936 — АССР лийын.
Ончыч марий-влак руш да суас ӱчашымаш деч Юл сер деч Вӱтла эҥерын кӱшыл ужашышкыже куржыныт. Тыште марий-влаклан шукырак эрык лийын, руш князь-влак да суас хан-влак дечат тораште. Вӱтламарий коклаште сар демократий шочын. Тудо икмыняр рушла ийсерышыште "Ветлужское черемисское княжество" семын палемдалтын. Вӱтламарий-влак тыгай мут-влакым кучалтыныт: кугуз - кугыза, да кугузвыж - кугыжаныш.
Кугуз-влак эн патыр, кугу пагалымаш сарзе кокла гыч ойырымо (сайлыме) вуйлатыше-влак лийыныт, докан. Икмыняр кугызын лӱмышт ийсерышлаште возалт кодын: Ходжа-Яралтем, Кай, Бай-Пондаш, Кельдебек, Ибраг. Нунын шкеныштын "пеҥгыдемдыме вер" (ола манаш лиеш) лийыныт: Вӱтла-Юр, Шанга да молат.
Марий калыкын тистыжым Марий Ушемын погынымашыштыже пеҥгыдемденыт. Марий Элын тистыж деч ойыртемалтеш. Кум тӱс гыч шога, ош тӱс чимарийын яндарлыкшым ончыкта, йошкар тӱс - илышым, шем тӱс мланде дене кылдалтеш.
This article uses material from the Wikipedia Олык Марий (Olyk Marij) article Марий, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контентым CC BY-SA 4.0 лицензий почеш кучылт кертыда (весым возымо огыл гын). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Олык Марий (Olyk Marij) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.