स्थानीय तह

नेपालक संविधान २०७२क धारा ५६ अनुसार सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालक मूल संरचना सङ्घ, प्रदेश आ स्थानीय तह करि ३ तह होइत आ नेपालक राज्य शक्तिक प्रयोग सङ्घ, प्रदेश आ स्थानीय तह ई संविधान तथा कानून बमोजिम करत कहि उल्लेख कएल गेल अछि । स्थानीय तह अन्तर्गत गाउँपालिका, नगरपालिका आ जिला सभा/जिला समन्वय समिति रहवाक व्यवस्था अछि । वाडक सङ्ख्या सङ्घीय कानून वमोजिम कएल जाइत । नेपालमे वि.सं. २०७३ फागुन २७ सँ ७ सय ४४ टा स्थानीय तहसभ कार्यान्वयनमे आएल छल । हाल स्थानीय तहक कुल सङ्ख्या ७ सय ४४ सँ बढि ७ सय ६६ पहुँचल अछि ।

नेपालमे स्थानीय निकायक व्यवस्था लिच्छवि काल आ किराँत कालसँ आरम्भ भेल एहन मान्यता अछि । राणा प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणा नेपालमे ६९ प्रशासनिक एकाई बनेनाए छल । बीर शम्शेर नेपालमे ३२ जिला बनेलक । वि.सं. २००६ सालमे गाउँ पञ्चायत ऐन आएल, वि.सं. २००७ सालक क्रान्ति कालमे १७१ गाउँ पञ्चायत गठन भेल छल । गाउँ पञ्चायतक प्रवल पक्षधर पद्म शमशेर जङ्गबहादुर राणा छल । वि.सं. २०१३ सालमे ७ क्षेत्र ३२ जिला आ ७६ उप क्षेत्र कायम कएल गेल छल । वि.सं. २०१७ सालमे राजा महेन्द्रद्वारा संसदीय व्यवस्था भङ्ग करि निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्था स्थापना केलाकबाद नेपालके १४ अञ्चल आ ७५ जिलामे बाँटल गेल । पञ्चायती व्यवस्थाक शुरुआत भेलाक बाद पुरान गढी, गोश्वारा खारेज कएल गेल । जिला पञ्चायत, नगर पञ्चायत आ गाउँ पञ्चायतके प्रशासकीय एकाई कायम कएल गेल । पञ्चायती कालमे ४,०२२ धरि गाउँ पञ्चायत कायम कएल गेल छल । २०४६ सालक जनआन्दोलनद्वारा पञ्चायती व्यवस्थाके अन्त्य भेल आ नेपालमे वहुदलीय राजनैतिक व्यवस्था सुरुवात भेल ।

२०४७ सालक संविधानमे स्थानीय निकायक बारेमे कोनो बात उल्लेखित नै कएल गेल छल । २०४९ सालमे आ वि.सं. २०५४ सालमे प्रचलित कानुन अनुसार स्थानीय निकायक निर्वाचन सुसम्पन्न भेल । २०५४ कऽ स्थानीय निकायक निर्वाचनमे ७५ जिला विकास समिति आ ओकर इलाका ५८ नगरपालिका ३ हजार ९ सय गाविस आ ओकर वाडसभमे १ लाख ९८ हजार जनप्रतिनिधि निर्वाचित भेल । वि.सं. २०५४ सालमे निर्वाचित स्थानीय निकायक प्रतिनिधिसभक कार्यकाल वि.सं. २०५९ सालमे समाप्त भेल । नेपाल सरकार, मन्त्रीपरिषदद्वारा वि.सं. २०७३ फागुन २२ के स्थानीय तह पुन:संरचनासम्बन्धी निर्णय फागुन २७ मे राजपत्रमे प्रकाशित भेलाकबाद स्थानीय तहके व्यवस्था लागू कएल गेल । एहि सँ पहिने रहल स्थानीय निकायमे रहल गाविस आ नगरपालिकासभ स्थानीय तहमे परिवर्तन भेल । साबिकका २ सय १७ नगरपालिका (महानगर/उपमहानगरसहित) र ३ हजार १ सय ५७ वटा गाविस ७ सय ४४ वटा स्थानीय तहमा परिणत भएका थिए । राजपत्रमा प्रकाशित भएपछि नयाँ संरचनासभ कार्यान्वयनमा गएको हो । २०७३ फाल्गुन २७ बाट ७ सय ४४ वटा स्थानीय तहलाई कार्यान्वयनमा ल्याएको थियो । स्थानीय तहक नयाँ संरचनाअनुसार आब नेपालमे ६ टा महानगरपालिका, ११ टा उपमहानगरपालिका, २ सय ८६ नगरपालिका आ ४ सय ६३ गाउँपालिका कायम भेल अछि ।

भाग–१७ स्थानीय कार्यपालिका

(१) स्थानीय तहक कार्यकारिणी अधिकार
(२) गाउँ कार्यपालिका अध्यक्ष आ उपाध्यक्ष सम्बन्धी व्यवस्था
(३) नगर कार्यपालिका प्रमुख आ उपप्रमुख सम्बन्धी व्यवस्था
(४) न्यायिक समिति
(४) गाउँ कार्यपालिका आ नगर कार्यपालिकाक कार्य सञ्चालन
(६) स्थानीय तहक कार्यकारिणी सम्बन्धी अन्य व्यवस्था
(७) जिला सभा आ जिला समन्वय समिति

भाग–१८ स्थानीय व्यवस्थापिका

(१) स्थानीय तहक व्यवस्थापिकीय अधिकार
(२) गाउँ सभाक गठन
(३) नगर सभाक गठन
(४) गाउँ सभा आ नगर सभाक अध्यक्ष आ उपाध्यक्ष
(५) गाउँ सभा आ नगर सभाक कार्यकाल
(६) कानुन बनाबैक अधिकार
(७) गाउँ सभा र नगर सभा सम्बन्धी अन्य व्यवस्था

भाग–१९ स्थानीय आर्थिक कार्यप्रणाली

(१) कर वहन वा ऋण नै लऽ सकनाए
(२) स्थानीय सन्चित कोष
(३) गाउँपालिका आ नगरपालिका राजस्व आ व्ययक अनुमान

• नेपालक संविधान २०७२