Feruvìa Cuni - Vëntëmigl': Lìnia feroviària

Sta linea la é për ün tros (Vièvola-Piena) ën Fransa e 'n li trössi dë Cuni-Limun e Uriveta-Ventëmiglia 'n Italia, anant a sëgunda guèra (cun 'r tratà d’ paj dër 10 d’ Fërvée dër 1947) l'era tüta 'n Italia.

Dar 1912, ër li é 'n tros chë da Brey 'r va a Nissa, 'n passend da Suspèe, chë l'é tüt ën Fransa.

La é dë RFI (tros italian) e dë RFF (tros fransesë).

 

Ra prima idea d'üna feruvia për Tenda la é staita di Savoia për culëgàa 'r Pimunte e e zone da marina a Nissa, cun linee da "nord-est" a "sud-ovest". Fìa Cavour për l'ëmpurtansa 'ndüstriàle dë ste zone 'n lë 1853 l' era 'ntërvënü ar Cunsey dër Pimunte.

Dopu ri stüdi tra r' 1856 e r' 1895, ër prim pruget për la Cuni-Nissa l'é avü blucà 'n lë 1860, për la rajun chë Nissa é passàa aa Fransa.

Ün di mai 'mpurtanti prugeti l'era dë Coriolano Monti, dër 1863, com fìa r' ëntërvent dë Giuseppe Biancheri 'n lë Cunsey Italian cun 'na linea për Ventëmiglia, 'n la legge Baccarini dër 1879, ën cuncürénsa cun la Çeva-Ulméa-Ineja.

I travayi cumensu 'n lë 1882; ën lë 1891 la é avüa 'naugürà fin a Limun e 'n lë 1900 fin a Vièvola cun a galëria dër Tenda; a cunvënsiun tra Fransa e Italia për l'üvërtüra dë 'n tros ën Fransa, për culëgàa Vièvola cun Ventëmiglia, la é dër 1904.

I travayi li sun avüi mulai e pöi afërmai për la prüméra guèra; i trössi Ventëmiglia-Airöre e Vièvola-San Darmassi d'Tenda, sun stai 'nverti ai 30 d'utubr dër 1928, cun RFI e ra fransesa PLM (Paris-Lyon-Méditerranée).

R' üvërtüra da feruvìa favuriscë cuscì i culëgaminti tra 'ra Svìsera e Nissa, cun e zone dë Loetschberg, Sempiun, Türin e Cuni.

Ën lë 1936 'r li vurìa 12 ure për culëgàa Berna a Sanremmu, tra Domodossola, Arona, Santhià (për la Feruvìa Santhià-Arona), Türin, Cuni, Brey e Ventëmiglia. Da Berna së culëgavu fìa di trenu da Lundra, Bruxelles, Amsterdam, Basiléa, Oslo e Berlìn.

Për li ani tra r' 1931 e r' 1935 a linea la ven elëtrificàa cun lë sistema trifase, ma cun a crisi dër 29 e e sansiun econòmiche a r’Italia fascista, ër tràfegh l’aresta pouch, tant për li viagiaùu com për le mërcansìe.

Ën la sëgunda guèra, a feruvia malërusament la é ‘ndaita ‘n part dëstrüita: ri Tedischi, 'n rëtreta daa Fransa, li han dëstrüit dëché d’ viadöti e d’ galërie, com a Cuni, i viadöti sciü a Stüra e sciü'r Gés.

I trössi Cuni-Vièvola e Nissa-Brey venu turna 'nverti ën lë 1947.

Ën lë 1976, cun 'n autra cunvënsiun, i travayi 'n lë tros barà li s'ëncaminu.

R'ënaugürassiùn la é staita dër 1979 (6 d'Utubr') cun li trenu da SNCF e da FS tra Nissa, Cuni e Ventëmiglia.

 

Ai 27 dë gënée dër 2003, ën la galëria Biögna d'San Darmassi d'Tenda, se sun scuntrai 'n trenu italian e 'n trenu fransesë cun a mort di machinisti de RFI. 'Na làpide për argurdàa st'avëgniment la é staita messa aa stassiun d'San Darmassi d'Tenda.

Ai 4 d'sëtembr dër 2017 a feruvìa la ven baràa për di travayi, la turna a uvrìi ar mesë d'lüy dër 2018.

Ai 3 d'utubr dër 2020 a feruvìa la é turna baràa tra Brey e Tenda për la dëstrüssiùn de 'n tros a San Darmassi d'Tenda vëjin aa galëria d'Biögna (km 58+420).

Ai 6 d'utubr ër tràfëgh l'é stait ënvert da Trenitalia sciü'r tros Cuni-Limun.

A linea fransesa la é staita arcustrüìta cun 'n përcurs a dëmà ün binari.

Ra SNCF, dopu r' üvërtüra l'ha fait d'autri rëlivi për:

• Abunàa i caràtëri da linea.
• Mantëgnìi r'elëtrificassiun ën le galërie.
• Avée di trenu cun 'na vitessa d'80 km/u 'n li trössi italian (ënt quili fransisi d'40 km/u për le cundissiun da linea).

Ra cumissiun messcia FS-SNCF la é staita istitüìa ai 24 d'giügn dër 1970, e dëcid ch’a trassiun la sërìa staita quela cun mutùu tèrmichi, ma lascendsè a puscibilità d’purée turnàa ar’elëtrificassiun.

Prima ch’a linea l’ëndessa a rabèe cun a guèra, la era tüta 'n Trifase a 3,6 kV3,6 kV-16⅔ Hz, tra Cuni-Limun-Vièvola. Dopu 'r 1973 'r li é stait a cunvërsiun 'nt ün sistema d'curenta cuntìnüa a 3 kV3 kV, fin aa stassiun d'Limun, stassiun d'cunfin.

Tra 'a galërìa d'Tenda e R' Uriveta, la é 'n Fransa (Département des Alpes-Maritimes).

A Brey a linea së spartiscë tra 'n tros chë va fin aa stassiun d'Nissa (SNCF), e r'autr fin aa stassiun d'Ventëmiglia, ën Ligüria.

Për purée 'nduvëràa machinisti italian e fransisi, 'n li trenu de RFI (ën le "Automotrici ALn 668 e ALn 663") li sun i sistemi "VACMA" 'nduvërai 'n Fransa.

 

Ra linea, për r'urugrafìa marajiàa la presënta 27 'mpurtanti viadöti e 33 galërie, pöi autre strütüre minure, fia ciü bele. I ciü 'mpurtanti sun 'r viadot da Capela, d’San Darmassi, quili d’Scarassui e da Maglia, i pönti sciü a Biögna, dë Saurj, da Briga e d’Funtan-Saurj, ma fìa a deviassiun e a bealera da reana Ceva 'n li dëntürni d'Funtan.

Li sun 4 galërie a lümàssa, për përmetu d'guagnàa o d'perdu autessa ciü facilment. Tra quele, 3 sun 'n Fransa, üna 'n l'Italia (Pimunte).

E galërie ciü famuse sun: quela dë Tenda, quele dë Rio Freddo, dë Morga, Camara, San Roch, dë ra Gigne, Cottalorda e dë r'Arme.

 

Stassiun

• Stassiun d'Cuni
• Stassiun d'Burg San Darmassi
• Stassiun d'Ruccaviun
• Stassiun d'Rubilant
• Stassiun dër Vërnante
• Stassiun d'Limun
• Stassiun d'Vièvura
• Stassiun d'Tenda
• Stassiun da Briga
• Stasiun d'San Darmassi
• Stassiun d'Funtan e Savurj
• Stassiun d'Brey
• Stassiun da Piena (anant 'r 1944)
• Stassiun d'Uriveta
• Stassiun d'Airöre (dopu ru 1979 "P.M. km 11+959")
• Stassiun d'Airöre
• Stasiun d'Beura
• Stassiun d'Ventëmiglia (trata pë Marsey e për Genua)

 

I trenu italian sun dë RFI-Trenitalia (Regiùn Piemunte). Ën l'tros Limun-Cuni i trenu sun elètrichi. Ra trata Italia-Fransa ven culëgàa da trenu diesel.

Ën l'tros Brey-Tenda li sun di tren diesel dë TER Provence-Alpes-Cote d'Azur, dë SNCF-RFF.

 

• Ën lë 2016 rë scartari tedesch "Hörzu", l'ha cunsidërà 'r tros tra Türin e Nissa, ar 9° post de linee ciü bele ar mund.
• Ën lë 2020 ra Feruvìa de Mëraviye' la é staita cunsidëràa "Luogo del Cuore 2020", da 'r FAI cun 75.586 vutassiun 'n tüta r'Italia.
• Ën la zona da stassiun d'Brey 'r li ha r' Écomusée du haut-pays et des transports, chë fa veiru de couse com trenu stòrichi e futugrafie da linea.

• (FR) Gérard De Santos e José Banaudo, Le chemin de fer du Col de Tende, Mentun, Les Editions du Cabri, 1979.
• (IT) Renzo Marello, Dopo quarant'anni e dopo le distruzioni della 2ª guerra mondiale rientra in esercizio la CUNEO-NIZZA-VENTIMIGLIA, in Voci della Rotaia, n. 8/9, agušt-sëtèmbrë 1979, pp. 4-10.
• (IT) Angelo Nascimbene, Riaperta all'esercizio la ferrovia Cuneo-Ventimiglia, in Italmodel Ferrovie, n. 233, dëžèmbrë 1979, pp. 6-21.
• (IT) Franco Collidà, Max Gallo e Aldo A. Mola, CUNEO-NIZZA Storia di una ferrovia, Cuni, Cassa di Risparmio di Cuneo, 1982.
• (FR) SNCF Region de Marseille, Ligne: Coni - Breil sur Roya - Vintimille. Reconstruction et équipement de la section de ligne située en territoire Français, Marséggia, Imprimerie St-Victor, 1980.

•   Wiki Commons a contêgne di files in sce feruvìa Cuni - Vëntëmigl'