A Bella Adormìa Into Bòsco

Pe de ciù a-a regìnn-a gh’êa câo cantâ e a-o fâva coscì bén che i mæximi roscigneu vegnîva sott’a-i barcoìn pe stâla a sentî. O rè ascì o l’êa ’n òmmo de grénde virtù. O governâva o sò régno con grànde sæximo, o no l’àiva mâi fæto ’n tòrto a-i sò sùditi e o l’êa rispetòu da-i governànti vixìn. I sovrén stâvan inte ’n antighìscimo castéllo ch’ò l’êa in çìmma a ’na montàgna de dónde se gödîva ’na vìsta mâvegiô-za. In gîo gh’êa di bòschi con ògni ràzza de ciànte. O rè e a regìnn-a se voéivan in gràn bén e saiéivan stæti felîçi pe’n davéi s’avésan posciûo avéi di fìggi cómme dexiderâvan tànto. Àivan consultòu mêghi e strioìn, sapiénti e indovìn, ma sénsa sucèsso e, de manimàn chò-u ténpo o pasâva, comensâvan a pèrde a sperànsa e s’amagonâvan de lóngo de ciù. Figuæve dónca a sò feliçitæ quànde, in sciâ fìn, a-a regìnn-a gh’é nasciûo ’na figêua.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

O rè e a regìnn-a pasâvan ôe e ôe dâ-arénte a-a chìnn-a da picìnn-a p’amiâsela con amô. O rè o l’à comandòu de preparâ ’na solénne çeimònia de batézzo a-a quæ o l’à invitòu ’n mùggio de parénti e amîxi. Dovéi savéi che into régno vivéivan sètte foæ - Doviêscimo invitâ lô ascì – à dîto o rè. - Segûo! – gh’à rispòsto a regìnn-a – aseguiàn ògni bên a-a picìnn-a. L’êa defæti tradiçión, da bén bén de ténpo, chi-a-e fèste de batæximo fîsan invitæ e foæ. Quarchedùnn-a de lô a diventâva adreitûa a moìnn-a d fìgêu da nasción. A töa da disnâta a l’êa stæta apægiâ con pozâte stupénde tùtte d’öo e piâti de porcelànn-a finìscima fæti apòsta pe-e foæ. Ma vò-u li, pròpio intànto chi-â disnâta a stâva pe comensâ intrâ into salón ’na foæ vegìscima ch’a no l’êa stæta invitâ perché da çinqu’ànni a se ne stâva serâ inta sò tôre sénsa mâi sciortî e adreitûa se pensâva ch’a fîse mòrta e asoterâ.

Apénn-a o l’à vìsta, o rè o l’à fæto apægiâ pe lê ascì. Ma e pozâte no êan d’öo cómme quélle de âtre foæ e coscì a vêgia a gh’à patîo tànto e a s’é asetâ aragiâ a-o sò pòsto, e a mogognâva a dénti stréiti. ’Na foæ zóvena ch’a gh’êa asetâ dâ-arénte a l’à sentîo e a l’à pensòu che, gràmma comm’a l’êa, a voêse vendicâse e fâ quàrche brùtto regàllo a-a prinçipéssa. A s’é sùbito alsâ e a l’é andæta a-ascóndise derê a ’na ténda; a l’aviæ parlòu pe ùrtima e, fòscia, a saiæ stæta bónn-a a-agiustâ o dànno fæto da-a vêgia. A fèsta a l’é andæta avànti con gràn sgoàsso e vèrso a-a fìn l’é stæto portòu a figêua pe êse prezentâ a-a córte e tùtti poêsan avixinâla e réndighe i önoî dovûi a ’na prinçipéssa de sàngoe reâle. L’é stæto alôa che-e foæ se són alsæ pe fâ ògnidùnn-a ’n regàllo a-a picìnn-a. A génte a taxéiva, dexiderôza de sentî e sò paròlle. - A saiâ a fìggia ciù bèlla do móndo – à dîto a prìmma foæ. - A saiâ tànto inteligénte – a continoòu a segónda. - A l’incantiâ tùtti co-a sò gràçia – à azónto a tèrsa. - A baliâ lêgia cómme ’n farfàlla – à dîto a quàrta. - A cantiâ cómme ’n roscigneu – à dîto a quìnta. - A saviâ sunâ qualónque struménto muxicâle – à azónta o sèsta. A sto pónto l’é vegnûo avànti a vêgia foæ ch’a l’à dîto con âia gràmma: - A sezz’ànni a prinçipéssa a se ponziâ con-in fûzo e a moiâ! A ste paròlle gh’é stæto ’n moménto de scilénçio e de smariménto, dòppo a-a regìnn-a gh’é vegnûo ’n scciupón de ciànze e âtretànto àn fæto tùtte e sò dàmme, intànto chò-u rè o caminâva in sciù e zu, sciâtòu, con aprêuvo i òmmi de córte e i cavagêi e nisciùn savéiva cöse fâ. Alôa a foæ zóvena, ch’a s’êa ascôza derê a-a ténda, a s’é prezentâ into mêzo de quélla confuxón e a l’à dîto: - Mi no gh’ò di potêri coscì gréndi da poéi anulâ o gràmmo regàllo da vêgia foæ: pòsso sôlo réndilo mêno terìbile. Vòstra Maestæ, quànde a prinçipéssa a se ponziâ co-o fûzo a no moiâ, ma a s’adormiâ inte ’n séunno lóngo çent’ànni, scìnn-a quànde vegniâ a-adesciâla o fìggio de ’n rè.

A fèsta a l’é stæta sùbito interótta e o rè, co-a sperànsa de sghindâ a desgràçia anonçiâ da-a vêgia foæ, o l’à mandòu di mesagê pe tùtto o régno co-în órdine precîzo. - Tùtti i fûxi do régno dêvan êse bruxæ. Nisciùn poriâ mâi ciù fiâ e chi s’incaliâ a tegnî ’n fûzo in câza sò, ascì s’ascôzo inte cànto segrétto, o saiâ condanòu a mòrte sénza nisciùnn-a pietæ. O rè e a regìnn-a se són coscì tranquilizæ ’n pitìn, ma ògni tànto vegnîva órdinòu de inspeçioìn pe controlâ che l’edìtto o l’êa rispetòu. Intànto a figêua a crescéiva bèlla, brâva e inteligénte: a-e cùrte, con tùtte e virtù e-e qualitæ che-e foæ gh’àivan regalòu. L’é pasòu i ànni, e co-î ànni, l’aregòrdo da minàccia da vêgia foæ o s’éa ’n pitìn apanòu. Pròpio quand’a stâva pe conpî sezz’ànni, o rè e a regìnn-a àn dovûo lasciâ o palàçio p’andâ a ’na çeimònia ch’a se fâva a-i confìn do régno, Són partîi co-in gràn cortêo de cavaliêri e lóngo a stràdda s’amugiâvan i sùditi pe rénde önô e amirâ a stupénda cavarcâta de génte coscì bén vestîa. A prinçipéssa, restâ sôla into castéllo, a l’à posciûo liberâse ’n pitìn da-a goàrdia da vêgia màmma, ch’a no riêsciva de lóngo a stâghe aprêuvo. Un di piâxéi ciù gròsci da fìggia o l’êa quéllo de vixitâ e stànsie do castéllo, mascimaménte quélle dónde no ghe stâva nisciùn. A gh’intrâva sénsa poîa, a despêto de arecomndaçioìn de no andâ mâi da sôla inte quélli pòsti sconosciûi. A l’êa atirâ sorviatùtto da ’na tôre picìnn-a, lontànn-a da-i scîti reâli, dond’a no l’êa mâi riêscîa a-arivâghe pròpio pe-e contìnoe proibiçioìn di genitoî e da vêgia màmma. L’êa o giórno do sò aniversâio quand’a l’é riêscîa a-arivâghe. A l’é montâ sciù pe ’na scâ a cagòllo e a l’à trovòu ’na portétta serâ co-îna ciâve ruzenénte. A l’à giòu a ciâve inta ciavéuia e a pòrta a s’é avèrta.

Inte ’na stànsiêta, gh’êa ’na vegétta ch’a l’àiva ciù de çent’ànni ch’a fiâva. Quésta a no l’àiva mâi smìsso de fiâ a despêto de l’edìtto do rè, perché, ascì s’a stâva drénto a-a réggia, in realtæ a vivéiva ciù izolâ che inte ’n dezèrto. In ciù a capîva pöco, vêgia comm’a l’êa, e a no l’àiva mâi saciûo nìnte da mâla profeçîa che gh’êa in sciâ tésta da prinçipéssa. - Bongiórno – gh’à dîto a prìnçipéssa – cöse ti fæ? A figêua a no l’àiva mâi vìsto prìmma ni ’na ròcca ni ’n fûzo e a no savéiva cöse voéiva dî fiâ, e coscì o travàggio che fâva a vegétta o gh’é parsciûo strànio, adreitûa bùffo. - No ti o véddi? – gh’à rispòsto quésta sénsa fermâse – fîo o lìn. A prìnçipéssa a se gh’é asetâ d-arénte a-amiâla e quell’òcupaçión a ghe pàiva diverténte cómme ’n zêugo. A’n çèrto pónto a l’à dîto: - Ti me faiêsci provâ? - Se te fa piâxéi – gh’à rispòsto a vegétta. Intànto a prinçipéssa a l’àiva pigiòu in màn ròcca e fûzo e, tegnìndoli in màn cómme fâva a vêgia, a çercâva de fâ gjâ o fûzo. Ma quésto, tutt’asémme, o l’à ponzigiâ inte ’n dîo. - Ahia! – a l’à fæto apénn-a in ténpo a dî a meschinétta e a l’é chéita pi-â tæta cómme mòrta. A profeçîa da gràmma foæ a s’êa pe desdìccia averâ... A vêgia a s’é mìssa a criâ e a domandâva agiùtto. L’é arivòu ’n mùggio de génte. Tùtti àn çercòu de fâ repigiâ i sénsi a-a prinçipéssa: chi gh’à despontòu o bùsto, chi gh’à fæta anastâ de l’axòu, chi gh’à sproinòu de l’ægoa in fàccia. Nìnte.

In pitìn dòppo o rè e a regìnn-a són tornæ a-o palàçio, àn sentîo tùtto quéllo bordèllo in sciâ tôre; o rè o s’é fæto stràdda tra tùtta quélla génte e o l’à vìsto sò fìggia fûta e inmòbile in sciô paviménto. O s’é sùbito aregordòu a profeçîa da foæ e o s’é disperòu, ma sùbito o s’é repigiòu e o l’à dæto i órdini necesâi perché o lóngo séunno a-o quæ l’êa stæto condanòu sò fìggia o fîse o ciù còmodo poscìbile. A prinçipéssa a l’é stæta portâ inta stànsia ciù bèlla do palàçio e acoegâ in sce ’n létto co-e covèrte recamæ d’öo e d’argénto e ’n gròsso cortinàggio de sæa, e tapêti in sciô paviménto e mòbili preçiôxi. A l’êa belìscima, co-e màsche rósse, e ’n fatorîzo in scê lèrfe cô da rêuza e a respiâva dôçeménte. O rè o l’à ordinòu che nisciùn dovéiva desturbâ quéllo séunno, dòppo o l’à mandòu quarchedùn a ciamâ a foæ zóvena. A foæ inte quéllo moménto a l’êa mìlle mìggia de distànsa, ma apénn-a a l’à saciûo quéllo che l’êa acapitòu da ’n nanétto ch’o l’êa corîo da lê con l’agiùtto de ’n pâ de stivæ màgichi, a s’é mìssa sùbito in viâgio in sce ’n câro tiòu da di drâghi e quàrche ôa dòppo a l’é arivâ a-a réggia. O rè o l’aspêtâva e quànde a l’é arivâ o gh’à contòu tùtto o fæto e comm’o l’àiva dispòsto pe rénde o ciù còmodo poscìbile o lóngo séunno da prinçipéssa. A foæ a l’à aprovòu tùtto ma scicómme a l’êa bén bén previdénte, a l’à pensòu chi-â prinçipéssa, adesciàndose dòppo çent’ànni, a se saiæ trovâ da sôla into grànde castéllo e alôa a l’à trovòu ’n âtro remédio. Co-a bachétta màgica a l’à tocòu béstie e persónn-e e tùtto e tùtti són chéiti inte ’n séuno profóndo. Se saiéivan adesciæ dòppo çent’ànni insémme a-a prinçipéssa. E no bàsta. O fêugo ascì o s’é adormîo in cuxìnn-a, i spìddi careghi de servagìnn-a àn smìsso de gjâ e l’ægoa a l’à smìsso de sciortî da-a fontànn-a. E prìmma chi-â foæ a fésse dormî lê ascì o rè o l’à emanòu ’n edìtto co-a proibiçión pe tùtti i sò sùditi d’avixinâse a-e miâge, pe inpedî a-i coiôxi d’anda a védde a prinçipéssa adormîa.

A foæ, a sò vòtta, con l’atàsto da sò bachétta màgica a l’à fæto crésce tùtto in gîo a-o castéllo ’na forèsta con èrboi ertìscimi e cósti pìn de spinoìn coscì spéssi che nisciùn aviæ mâi posciûo intrâghe. Da quéllo mâ vèrde spontâvan sôlo e çìmme de tôre ciù èrte. Into pàize s’é spantegòu fîto a lezénda da Bèlla adormîa cómme dîvan tùtti. Se contâva che ’na foæ a l’avésse destéiza in sce ’n lètto co-în oegê d’öo e la a l’aviæ ripozòu scìnn-a quànde ’n prìnçipe o no fîse andæto a-adesciâla co-in bâxo. De manimàn gh’êa de lóngo quàrche prìnçipe che, incantòu da quélla lezénda, o çercâva d’intrâ into castéllo tra i cósti de bùschi. Inùtile. I bùschi êan cómme ’na miâgia che no se peu penetrâ e se quàrche zóveno o s’òstinâva agiutàndose co-a spâ, i bùschi ghe sgarbelâvan e càrne e se ghe strenzéivan adòsso scìnn-a-a fâlo moî. Da quélle pàrte vivéiva ’n vêgio ch’o l’àiva a câza pròpio a-i pê do mónte dónde gh’êa o castéllo. O l’êa così vêgio ch’o no s’aregordâva mànco quànti ànni o l’àiva. Ma o no s’êa ascordòu quéllo che sò mesiâvo o ghe contâva, quand’o l’êa picìn, da Bèlla prinçipéssa, de quéllo che gh’êa tocòu pe córpa de ’na foæ gràmma. A tànta génte ghe piâxéiva sentî o vêgio quand’o contâva quélla stöia e se ghe metéivan tùtto in gîo.

In giórno, s’é unîo a-i ascoltatoî ’n prìnçipe zóveno e bèllo ch’o ne vegnîva da distànte. O l’é arivòu intànto chò-u vêgio o ripetéiva che tròppi zóveni êan mòrti tra i bùschi. Nisciùn aviæ ciù provòu a intrâ inte quélla forèsta. - Mi no gh’ò poîa – à dîto o foestê – e són segûo de riêsci a-arivâ da-a Bèlla ch’a dòrme, dovésse atraversâ ’n’intrêga forèsta de bùschi. O vêgio a gh’à consegiòu de no afrónta ’n réizego scìmile, ma o prìnçipe o no gh’à dæto a ménte e o l’é partîo a-a spedîa vèrso o castéllo. Pròpio quéllo giórno scazéiva i çent’ànni de séunno a-i quæ l’êa stæto condanòu a prinçipéssa. E coscì i bùschi retiâvan e spìnn-e a-o sò pasàggio e s’arvîvan pe lasciâlo pasâ. Lê o l’ andæto avànti sàn e sàrvo ma i bùschi se serâvan sùbito derê a lê. Arivòu into cortîle, o l’à vìsto i chén, i cavàlli e i òmmi che dormîvan. O l’é intròu in cuxìnn-a e o l’à vìsto i chêughi e i lâvapiâti che s’êan adormîi pròpio into mêzo de sò òcupaçioìn. O prìnçipe o l’é andæto ancón avànti e arivòu inta sâla do tröno o l’à vìsto o rè e a regìnn-a con in gîo tùtta a córte che dormîvan profondaménte. O l’à continoòu inte ’n scilénçio da no crédde e l’ùnico rumô ch’o sentîva o l’êa sò respîo. In sciâ fìn o l’é arivòu inte ’na stànsia dónde gh’êa ’n lètto co-o cortinàggio seròu. O prìnçipe o l’à avèrto e o l’à vìsto a prinçipéssa ch’a dormîva co-a tésta in sce l’oegê. I cavélli bióndi ghe chinâvan in sciô pêto con sciòcche trésse, e in scê lèrfe gh’êa ’n fatorîzo. A l’àiva ’na cêa coscì dôçe chò-u zóveno o no riêscîva a levâ i éuggi da quélla mâvegiôza creatûa.

O l’é stæto in contenplaçión pe quàrche àttimo, dòppo o no l’à saciûo trategnîse e o gh’à dæto ’n bâxo. A fìggia a l’à avèrto sùbito i éuggi, a gh’à fæto ’n fatorîzo e a gh’à domandòu: - Quant’ò dormîo? E dond’a l’é a dònna ch’a fiâva? E perché no són cià inta stansiêta da vêgia inta tôre? O prìnçipe ch’o savéiva sôlo de l’edìtto ch’o prooibîva i fûxi, o l’à dîto a-a fìggia p’aseguâla: - Òua no ti dêvi ciù avéi poîa di fûxi e de profeçîe. T’ò adesciâ da ’n séunno longhìscimo a-o quæ t’éi destinâ da quànde t’èi nasciûa. Ma l’incantêximo o l’é finîo e d’òua in avànti poriêmo vîve insémme felîçi se ti veu êse a mæ spozâ.

A prinçipéssa a l’à amiòu con afeçión. Se lê a l’êa bèlla, o prìnçipe o no l’êa da mêno. - Ti t’ê quéllo ch’o ma liberòu, l’é giùsto che ségge a to spozâ. A l’é chinâ zu do lètto e a s’é fæta aconpagnâ scinn-a-a sâla do tröno. O prìnçipe o gh’à dæto o bràsso, e de manimàn che pasâvan da ’na stànsia a l’âtra, o castéllo o s’adesciâva: i servitoî àn tórna comensòu e facénde interótte, i chén se són mìsi tórna a baiâ. Inta sâla do tröno se són adesciæ o rè, a regìnn-a e tùtti i òmmi de córte. Intànto in cuxìnn-a o fêugo ascì o s’êa tórna mìsso a bruxâ, i ròsti a frìzze, i spìddi a gjâ, intànto che-i chêughi se dâvan in gràn da fâ p’asazâ a röba da mangiâ e i garsoìn de cuxìnn-a a netezâ e sciugâ. Quànde a fìggia a l’é arivâ a-a sâla do tröno a-o bràsso do prìnçipe, a l’à dîto: - Poæ, quésto o l’é o zóveno ch’o m’à adesciòu da-o séunno longhìscimo. O l’é lê ch’o l’à fæto finî l’incantêximo ch’o n’àiva tùtti sogiogòu. O m’à domandòu de spozâlo, e se voî séi conténti o spoziö.

Cöse poéivan rispónde o rè e a regìnn-a? Àn rispòsto ch’êan d’acòrdio e, pe festezâ a fìn de l’incantêximo, àn decîzo de celebrâ ’na sontôza fèsta d’inpromìsso. O rè e a regìnn-a àn vosciûo a-a fèsta i genitoî do prìnçipe ascì e són stæti mandæ di mesagê pe comunicâ a notìçia do spozalìçio e l’invîto pi-â fèsta. Inta sâla ciù grànde l’é stæto apægiòu ’na töa longhìscima: into mêzo gh’êa i spozoéi inpromìssi e a-i sò fiànchi i genitoî. Muxicànti, xànni, balerìn rendéivan alêgra a disnâta ch’a l’êa de ciù de çénto portæ. Intànto che mangiâvan, o poæ da prinçipéssa o l’à dîto a-o poæ do prìnçipe: - Mi són felîçe che vòstro fìggio o spôze mæ fìggia, ma gh’ò o magón a-o penscêo ch’a ne làsce dòppo o maiézzo. I doî spozoéi poriéivan stâ chi, se voî o permetéi. Mi no gh’ò fìggi màscci e a-a mæ mòrte o régno o tochiéiva a vòstro fìggio. L’âtro rè o no l’à avûo nìnte da dî, perché o gh’àiva âtri doî fìggi màscci ciù vêgi a-i quæ o l’àiva asegnòu meitæ do régno. Coscì òua o ciù picìn ascì a gh’àiva ’n régno aseguòu. A prìnçipéssa a l’é restâ pe de lóngo into castéllo dond’a l’àiva dormîo çent’ànni. I sò sùditi ghe voéivan bén perché a l’êa brâva e bónn-a e coscì àn tramandòu de poæ in fìggio a stöia ch’éi apénn-a lezûo.