Юкьван Федерал Округ

Округ УФ-дин президентдин 2000 йисан 13 майдиз кьабулнавай къарардалди туькӀуьрнай.

Округдин составдик вилаятар ва уьлкведин кьилин ва федерал метлебдин шегьер тир — Москва акатзава. Ам округдин виридалайни чӀехи шегьер я. Округдин къене республикаяр авач.

Округ тамамдаказ къураматда ава ва гьуьлерихъни океанрихъ галаз са сергьятра авач. Агьалидин ва вичик квай субъектрин кьадардиз килигна муькуь округрин арада ЮФО садлагьай чкадал ала.

Округдин майдан 650 205 км² я, им вири уьлкведин чилерин 3.8 % пай я.

Округ РагъакӀидай-Европадин кьулувилел ала. Округ алай чилерал Валдай ва Смоленскни-Москвадин кьакьанвилер, гьакӀни Мещёр ва Окскни-Дондин аранар ава. Виридалайни вине авай чка 347 метр кьакьанвал авай Валдайдин кӀукӀ я.

Округдин чӀехи вирер (скобкайра абурун хилер): Волга (Ока), Дон (Воронеж), Днепр (Десна, Сейм), РагъакӀидай Двина. Гьуьлуьхъ галаз сергьятар авач.

Округдин кефер патай кьибле патаз сад садан гуьгъуьналлаз къвезвай тӀебиатдин зонаяр: акахьай тамар, гьяркьуь пешер галай тарарин тамар, чуьлдин тамар, чуьлер.

Климат хъуьтуьл континенталдинди я. Юкьван гьисабдалди январь вацран температура −7 — −14°С, июль вацран — +16 — +22°С.

Урусатдин маса округрив гекъигайла ЮФО-да агьалийрин чуькьуьнвал виридалайни чӀехиди я — 60,12 кас./км² (2016 йис). Агьалидин кьадардиз килигна округ Урусатда кӀвенкӀве ава — 39 091 231 кас (2016 йис) (им вири Урусатдин агьалидин 26.68 % я). ГьакӀни, маса округрилай тафаватлу яз ЮФО-да урус эгьлидин процентдин кьадар виридалайни чӀехиди я — 89 % (2010 йис). Им милли республика авачир тек сад тир округ я. Округдин агьалидин зур пай Москва шегьерда ва Подмосковьеда уьмуьр гьалзава.

Демография

Миллетар

2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна ЮФО-дин миллетрин гьисаб :

Вири — 38 427 539 кас.

1. Урусар — 34 240 603 (89,10 %)
2. Украинар — 514 919 (1,34 %)
3. Эрменияр — 270 996 (0,71 %)
4. Татарар — 265 913 (0,69 %)
5. ЦӀапар — 132 312 (0,34 %)
6. Белорусар — 128 742 (0,34 %)
7. Узбекар — 90 652 (0,24 %)
8. Чувудар — 69 409 (0,18 %)
9. Молдаванар — 65 645 (0,17 %)
10. Гурдияр — 63 612 (0,17 %)
11. Таджикар — 62 785 (0,16 %)
12. Мордва — 51 826 (0,13 %)
13. Цыганан — 49 535 (0,13 %)
14. Чувашар — 40 157 (0,10 %)
15. Киргизар — 29 269 (0,08 %)
16. Чеченар — 25 734 (0,07 %)
17. Немецар — 25 219 (0,07 %)
18. Кореяр — 21 779 (0,06 %)
19. Осетинар — 19 203 (0,05 %)
20. Лезгияр — 17 843 (0,05 %)
21. Къазахар — 17 608 (0,05 %)
22. Туьрквер — 15 322 (0,04 %)
23. Башкирар — 15 249 (0,04 %)
24. Езидар — 13 727 (0,04 %)
25. Аварар — 12 887 (0,03 %)
26. Даргияр — 10 095 (0,03 %)
27. Муькуьбур — 4 млн. 144 агъ. 531 кас (11 %)