Уркай

 

 

Туялысьяс торйӧдӧны войвывса вӧръясын олысь куим сикас уркайӧс.

Медся ёна паськалӧма да быдӧнлы тӧдса шӧрпӧлӧс ыджда коз выв уркай (латин Loxia curvirostra; рочӧн Клёст-еловик). Тайӧ лэбачыслӧн кузьтаыс овлывлö 19 сантиметрӧдз, сьӧктаыс – 50 граммӧдз. Тушаыслӧн рӧмыс пемыдгӧрд, бордйыс да бӧжыс рудовгӧрд.

Пожӧм выв уркай (латин Loxia pytyopsittacus; рочӧн Клёст-сосновик) шочджыка паныдасьлӧ. Кызвыныс олӧны Кола кӧджсянь рытыввылын. Комиын корсюрӧ казявлывлӧмаӧсь сӧмын Печора ю гӧгӧртас вӧръясын. Уркайяс пӧвстын тушанас медся ыджыд (сьӧктаыс 58 граммӧдз). Гӧн рӧмыс – югыдгӧрд.

Ниа выв уркай (латин Loxia leucoptera; рочӧн Белокрылый клёст), медся ичӧт лэбач (сьӧктаыс овлывлӧ сӧмын 30 граммӧдз). Рӧмыс кисьмӧм гӧрд сэтӧрлӧн кодь. Айыслӧн бордъяс тӧдчӧны еджыд визьяс, та вӧсна нӧшта нимтӧны еджыд бордъя уркайӧн.

Вайӧдӧм куим уркай сикасыслӧн нимъясыс петкӧдлӧны, кутшӧм пуяскӧд йитчӧма налӧн олӧм-вылӧмныс – козкӧд, пожӧмкӧд либӧ ниакӧд.

Быдтысигкежлас позсӧ тэчӧны кос увъясысь, быдмӧг заясысь, нитшкысь да ройысь. Пытшкӧсас вольсалӧны лэбач гӧн, кос турун, пожӧм лыс. Пӧжсигас мамыс весиг здук кежлӧ оз петавлы позсьыс. Эновтлас кӧ колькъяссӧ, найӧ пыр и кынмасны кӧдзыд кадад. Кайпияныс чужӧны кык кымын вежон мысти. Том йылӧмыслӧн нырныс весиг борд йылас кыпӧдчӧм бӧрас на небыд да абу падвежа, та вӧсна найӧ дзикӧдз верстяммытӧдзныс асьныс оз вермыны перйыны кынӧмпӧтсӧ. И бать-мамныслы лоӧ вердны быдтасъяснысӧ зобъяс небзьӧдӧм тусьясӧн дыр кад чӧж.

Тайӧ вӧрса лэбачыс ёна рӧдмӧ коль артман воясӧ. Уръяс моз жӧ олӧ лыска пуяс вылын да вердчӧ коль кӧйдысӧн. Позъялӧ пучер бердӧ, пӧжӧ куим-ӧ-нёль кольк да быдтысьӧ оз гожӧмнас мукӧд тыла-бордаяс моз, а тӧвнас коль кӧйдыс лэбзьытӧдз. Татшӧм оласногыскӧд йитчӧма лэбач вывтырыслӧн став аслыспӧлӧслуныс: кокыс чорыд шамыра да кузь гыжъя, медым увлань юрӧн ӧшӧдчыны колльӧ.

Ён нырыс падвежа, медым костӧдны коль сьӧмсӧ да пытшкӧссьыс кывнас перйыны кӧйдыссӧ. Сёйигас уркай килльӧ оз став тусьсӧ, а мыйтакӧ чирйыштӧм кольсӧ нетшыштӧ да уськӧдӧ муӧ. Локтан воас, пуяс вылын кӧ колльыс оз артмы, татшӧм чирассӧ, тадзи коми йӧз шуӧны му вылын туплясьысь мӧймуся кольяссӧ, корсялӧны уръяс да мездысьӧны тшыглунысь. Сiдзкӧ, оз прӧстӧ нимтыны лэбачсӧ уркайӧн.

Сёяныс кӧ тырмымӧн, уркайяс тӧв и гожӧм олӧны пыр ӧти местаын. Чужанiнсьыс ылыстчывлӧны сӧмын пӧтӧсаджыкинъяс корсигӧн.

Уркайӧс позьӧ быдтыны да видзны гортын, сiйӧ ӧдйӧ велалӧ морт дiнӧ. Видзан позсӧ колӧ вӧчны крепыдӧс да кӧртысь, сы вӧсна мый пуысь вӧчӧмасӧ чорыд нырнас вермӧ ӧдйӧ жугӧдны.

Ӧткымын коми кыв сёрнисикасын уркай пыдди вӧдитчӧны «кальсы» кывйӧн. «Уркай» кыв тӧдса коми да перымса комияслы. Удмуртъяс оз тӧдны тайӧ нимсӧ. Сідзкӧ, пӧч-пӧльясным лӧсьӧдлӧмаӧсь тайӧ кывсӧ наысь торйӧдчӧм да войвывлань вешйӧм бӧрын нин. «Кальсы» кывйыс важджык, удмуртъяс ногӧн «кайсы». Лэбачсӧ найӧ шуӧны сiдзжӧ «вамен-нырӧн» либӧ «кечатнырӧн», мый лоӧ, комиӧдны кӧ: вомӧна ныр да креста ныр.

• Ракин А.Н. Уркай // Би кинь, 2012. – 11 №.