Dinamika

dynamis — kúsh) — mexanikanıń deneler mexanik háreketin olarģa tásir qılatuģın kúshler menen baylanıslı úyrenetuģın bólimi. Dinamikada statikanıń qıyın kúshler sistemasın qádimgi qalına keltiriw qaģıydalarınan hám kinematikadaģı háreketdi kórsetiw usıllarınan keń paydalanıladı. D.nıń ulıwma waziypası berilgen (qoyılģan) kúshler boyınsha háreketdi anıqlaw, eger háreket belgili bolsa,denege qoyılģan kúshlerdi tabıwdan ibarat. Ádetde, Dinamika degende jaqtıllıq tezliginen ádewir kishi tezlikde háreketlenetuģın hár qandaydeneniń háreketin úyrenetuģın qádimgi (klassik) Dinamika túsiniledi.

úyreniletuģın obyektdiń bólimlerine qarap: 1) moddiy noqat hám moddiy noqatlar sisteması Dinamikası; 2) qattıdene Dinamikası; 3) ózgeriwsheń massallıdene Dinamikası; 4) elastik yaki plastik deformatsiyalanatuģındene Dinamikası; 5) suyıqlıq hám gáz Dinamıkası (mas, gidrodinamika, aerodinamika, gáz dinamikası) boladı. Dinamikada aldın noqat háreket qaģıydaları anıqlanadı, keyin noqatlar sisteması ushın bul qaģıydalar ulıwmastırıladı, massa jisımleriniń ulıwma kórinisi spatında qaraladı.

Dinamika tiykarın Nyutonnıń mexanika qaģıydaları payda qıladı.

Dinamikada ikkita birlikler sisteması isletiledi: 1) fizik sistema [uzınlıq birligi (1 metr), waqıt birligi (1 sekund), massa birligi (1 kilogramm-massa) alinadı]; 2) texnik sistema [uzınlıq, waqıt birligi hám kúsh birligi (1 kilogramm-kúsh)]. Dinamikada ulıwma noqatlar hám sistemalardıń háreketi Nyutonnıń qaģıydaları tiykarında dúzilgen differensial teńlemeler tiykarında anıqlanadı. Dinamikada ulıwma noqat tebrenbe háreketin teksiriw ushın differensial teńlemelerden paydalanıladı hám háreket qaģıydaları keltirip shıģarıladı. Bunnan tısqarı dinamikada háreketdi teksiriw ushın kóbinshe saddalashtırılģan úsh túrli usıl hám keltiriledi. Bular Dinamikanıń ulıwma teoremaları degen atı menen kiritilgen.

• Orazbayev M ., T., Nazariy mexanika tiykarģı kursı, 3-nashr, T., 1966; Rashidov T. R., Shoziyotov Sh., Mominov K. B., Nazariy mexanika asoslari (darslik) T., 1990.