гӏалгӏай Мотт: гӀалгӀай метта хетаяь лаьрххӀа йола оагӀув

Хержа статья

Ше мел хиннача хана чухьа тайп-тайпарча графика ларда тӀа хиннад, массехказа хийца а хиннад. Таханарча дийнахьа гӀалгӀай йоазув кириллица тӀа лелаш да.

Ширача хана гӀалгӀаша къаьстта шоай йоазув леладаь хинна мегалга яздаьд тайп-тайпарча цӀихеза болча Ӏилманхоша. Царна яхар хьагул а даь, гӀалгӀай лоамара ширача гӀалаш тӀеи, элгацаш тӀеи, маьлха-кашамаш тӀеи латтача йоазонашца даь белхашца уж вӀашагӀ а тохаш хоадам беш Ӏилманхо волча Дударанаькъан Ӏ.-М. аьннад:

«...учитывая принадлежность ингушей к реликтам древнейших племен Кавказа, сохранившим «все лингвистические особенности языка, присущие этому древнему этническому массиву, фонетика, морфология, синтаксис и лексика которого дают многочисленные примеры родства с хуррито-урартским, протохеттским и шумерскими языками, даже этот неполный перечень пиктографических знаков можно рассматривать как зачатки письма древних предков ингушей».

Хержа саг

Малсагнаькъан Кураза Зоврбик (эрс: Заурбе́к Кура́зович Мальса́гов) — гӀалгӀай советий йоазонхои, революционери, просветители, Ӏилманхои ва. ГӀалгӀай алапат оттадаьр ва латиний йоазона тӀа.

Ваьв Этинга 3 дийнахьа 1894 шера. Кхелхав Села 14 дийнахьа 1935 шера.

Хой шоана

• ГӀалгӀай тархьара чу тӀехьарча бӀаьшаренашка гӀалгӀай метта йоазон 5 алапий ларда тӀа хила кхийнад:

1. Шира гӀалгӀай йоазув (дукхагӀдар дайна дӀадаьннад)
2. Гуржий
3. Ӏарбий
4. Латиница
5. Кириллица

• «Эздел» яха дош «эзе де» (эрс: делай взвешенно) яхачох хьадаьннад. Цун духьала дола «хурдел» яхар «хур де» (эрс: делай как получается) яхачох даьннад.
• ГӀалгӀай метта къонахчун ший сесагаца (е кхыболча ший цӀагӀара кхалнахаца) хила езаш йола ревность яха эмоци белгалйоаккхаш дош дац, гӀалгӀай къонахчох массахана из йоалаш хиннандаь, из дош эшаш хиннадац. ХӀанзарча хана е Ӏарбий гӀайрат яха дош леладу, е эрсий ревность леладу, е дегабуам (эрс: подозрение) яхача гӀалгӀай дешаца кхоачам бу, цхьабакъда дегабуамаш дер бусалба динах харц да, хӀаьта гӀайрат маӀача сагаца хила езаш йола хӀама я, цудухьа из дош леладе дагӀац. Цул совгӀа энгарал леладе а гӀерт, амма из шин энгара юкъера гаргало мара яц.
• Таьрахь 4 (цунах хьадоалар а) цаӀ мара дац гӀалгӀай метта классашца хувцалуш
• ГӀалгӀай «Малх» яха дош хьадаьннад ширача гӀалгӀай «ма» (солнце) яхачохи «алхха» (только) яхачохи
• «Им дила», «Керасти де» яха хандешаш кхы духхьала динца дувзаденна дац. «Им дила» яхар юххьанцара «къоабалде, бакъдаь тӀаэца, раьза хила» аьнна маӀан долаш хиннад, тӀаккха «керасти де» — «къоабал ца де, бакъ ца де, тӀа ца эца, раьза ца хила» яхилга да.
• Нах шоайла мархӀалелхар (юкъ тӀа кулг а дулаш) Сибарера цӀабаьхкачул тӀехьагӀа мара доладаьдац. Цул хьалхагӀа на́ха шоайла доазув лорадаьд тӀех ца бувлаш
• ГӀалгӀаша леладу «набахте» (эрс: тюрьма) яха дош, эрсий «на вахте» яхача шин дешаех хьадаьннад. ХӀаьта къаьнача гӀалгӀай ӀаьдалагӀа гӀалгӀай набахтенаш хиннаяц. Цун когаметта бехк баьннача сагацара лерхӀам хоадабеш хиннаб, хӀаьта геттара харц хӀама даьчунна «байтмал» еш хиннай
• «ХьоалчагӀа» хьалха алхха йоагӀача-йодача деш долча цӀайнах оалаш хиннадац. Дуккха нах чу а бехаш деш долча моллагӀча цӀайнах оалаш хиннад «хьоалчагӀа». Масала, хьоалчагӀа доттагӀал тоссаш деш хиннад е гаьнарча меттера саг цӀавеча.
• ГӀалгӀаша До́гора вахар яха кхетам лелабу арахьа ахча даккха болх бе вахарах. Из хьахиннад эрсий меттала барт бар (каст-кастта каьхатаца чӀоагӀбаь бола) аьнна маӀан долаш долча договор яхача дешах.
• ХьаштагӀа яха дош юххьанцара моттиг белгалйоаккха цӀердош хиннадац. Хьашт долаш/долчахьа (эрс: по нужде) аьнна маӀан хиннад цун, цудухьа араваха (хьаштагӀа чу ваха) водар «ший хьаштагӀа» водаш хиннав. Из хӀама ше ма дарра дӀа ца ала, хозагӀа дола дош санна леладаьд хьаштагӀа, хӀаьта цун маӀан хувца а денна, эзди хилар дӀадаларца, «нишка вахар», «аравахар» яхараш юкъедаьннад.

Хержа медиафайл

КИЦАШ

ГӀалгӀай каламаши фразеологизмаши

• Ак
• Астараша вига хьо
• Байтмал-яӀ
• Вададай
• ВорхӀе да
• ЗӀар даьккхад шоана?
• Иппали
• Маьржа-яӀ
• Мала веннача дакъа?
• Оввай
• Турс-гӀадж
• Хьа даь вала Ӏаб
• Ча тешийла хьох
• Эшшаьхь
• Ӏалаьлай