बाबर

ताका २६ डिसेंबर १५३० मरण आयलें.

हिंदुस्थानांतले मोगल सत्तेचो संस्थापक आनी दिल्लीचो पयलो मोगल बादशहा.ताचें पुराय नांव जहीररूद्दीन मुहम्मद बाबर. तांच्या बापायचें नांव उमरशेख मिर्झा आनी नांव कुल्लघ निगार खानम.

इकरा वर्साचो आसतनाच ताचो बापूय मेलो आनी बाबर फर्घाना प्रांंताचो राजा जालो. १४९४ ते १५०२ मेरेन बाबरान हांगा राज्य केलें. १४९४ ते १५०२ मेरेन बाबरान हांगा राज्य केलें. परांत मध्य आशियेंत स्वराज्य स्थापपाचे इत्सेन दोन फावटीं ताणें समरकंद राजधानी जिखली, पूण दोनूय खेपे ताका ती वगडावंची पडली. इतलेंच न्हय, जाल्यार फर्घाना शार लेगीत सोडचें पडलें. १५०४ वर्सा बाबरान काबूल हातासलें. १५११ वर्सा इराणचोशाह हाच्या आदारान समरकंद आनी फर्घाना घेतलें, पूण उझबॅकाचो फुडारी उबैल्लाखान हाणें १५१२ वर्सा दोनूय शारां बाबराकडल्यान परत घेतलीं. १५२६ वर्सा बाबर काबुलाक आसतना शाह बेग अर्घुनाकडल्यान ताणें कंदाहार जिखलें. १५१९-२४ ह्या काळांत बाबरान हिंदुस्थानाचेर चार घुरयो घाल्यो, पूण त्यो अपेशी थरल्यो. १५२६ वर्सा पानिपताक दिल्लीचो तेन्नाचो सुलतान इब्राहिमखान लोदी हाचेवांगडा जाल्ल्या झुजांत ताका जैत मेळटकच बाबरान दिल्ली आनी आग्रा घेतलें. दिल्लीचे सुलतानाशायेचो शेवट जावन थंय मोगल बादशाही सुरू जाली आनी उपरांत बाबरान मध्य हिंदुस्थानांतले रापडी, इटावा, कनौज, जोनपूर, गाझीपूर, ग्वाल्हेर हे प्रदेश हातासले.

१५२७ वर्सा, बाबर हिंदुस्थानांत सासणाचो रावतालो, अशें कळटकच भेवाडाचो राणा संग्रामसिंह हाणें आग्राचे अस्तंतेक सुमार ६० किमी. अंतराचेर खानुवच्या मळार बाबरावांगडा झूज केलें. तातुंतूय बाबराक जैत मेळ्ळें. उपरांत ताणें चंदेरीच्या मैदिनीरायाक शरण हाडलो, अयोध्येचो इफगाण उमराव बिब्बनाक हारायलो आनी १५२९ वर्सा गंगा आनी गोग्रा हांच्या संगमालागीं घाग्रा हांगा नुसरतशाहाच्या बावच्याखाला एकठांय आयिल्ल्या अफगानांक हारयले.

ताणें स्वताक ‘गाझी’ हें बिरूद लायलें. ताच्या राज्याचो विस्तार उदेंतेक आसाम -बिहारासावन अस्तंतेक अमूदर्या न्हंयेमेरेन आनी दक्षिणेक माळवा-राजस्थान ते उत्तरेक हिमालयामेरेन जालो.

बाबरान वट्ट ३६ वर्सां राज्य केलें. तो विद्वान आनी रसीक आशिल्लो. ताका सैमीक सोबितकायेची खूब आवड आशिल्ली. तुर्की भाशेंत ‘दीवान’ हो काव्यांझेलो ताणें बरयलो, तशेंच मुबय्यिन ह्या नांवान ‘मसनवी’ हें उपदेशात्मक खंडकाव्य बरयलें. तशेंच ताणें ‘तुझक-इ-बाबरी’ हें तुर्की भाशेंत आत्मचरित्र बरोवन दवरलां.