लगोऱ्यो

हो खेळ 500 – 600 वर्सां सावन प्रचलित आसा. एकनाथाचे गाथेंत ताचो उल्लेख आसा. पेशव्यांच्या काळांत घोड्याचेर बसून हो खेळ खेलप जातालो अशें म्हण्टात. सद्याच्या काळांत गांवगिऱ्या वाठारांनी ल्हान भुरगीं हो खेळ खेळटात. लांकडाचे चेपटे वाटकुळे कुडके वा चेपटे फातर वा नळ्यांच्यो नळकुटयो एकामेकांचेर मांडून दवरपाचे आनी पयसवल्ल्यान पेल मारून हे फातर उडोवपाचे अशे तरेचो हो खेळ आसता. ह्या खेळाखातीर जे फातर उडोवपाचे अशे तरेचो हो खेळ आसता. ह्या खेळाखातीर जे फातर वापरतात तांकांच लगोऱ्यो म्हण्टात. 6 चेपटे वाटकुळे फातर आनी एक कळस मेळून 7 लगोऱ्यो आसतात. सगळ्यांत पोंद दवरपाची लगोर 5 ते 6 इंच व्यासाची आसता, मदल्यो लगोऱ्यो हे लगोरे परस ल्हान ल्हान जावन सगळ्यांत वयल्या कळसाचो व्यास 2 ते 3 इंच आसता.

जंय लगोऱ्यो मांडून दवरतात थंय मध्यबिंदू काडून ताचे भोंवतणीं दोन वाटकुळां आंखून घेतात. वाटकुळाचे मध्य रेगेसावन एक समांतर रेग काडत. हिका नेमरेग म्हण्टात.

ह्या खेळांत दोन पंगड वांटो घेतात. दर एके वटेन 5 – 10 खेळगडे आसतात. एका पंगडांतले खेळगडे पेल्ल मारून लगोऱ्यांची माळ फोडटात आनी ती पडटकच परत लगोऱ्यो मांडपाचो यत्न करतात. हांकां खेळपी वा रचपी म्हण्टात. नेमरेगेचे आलतडीन उबे रावन पेल्ल मारपाचो आसता. दुसरो वटेनचे खेळगडे मुखावयले वटेन ल्हान वाटकुळाच्या भायर उबे रावन पेल्ल जिखपाचो यत्न करतात. पेल्ल लगोरेक लागनासतना जमनीर पडून वयर वता तेन्ना सकयल पडचे आदीं तो जिखल्यार पेल्ल मारपी गडी बाद जाता. पेल्ल जिखलोना जाल्यार दर एकल्यावतीन तीन खेपे मारूंक मेळटा. लगोऱ्यो पड नासतना लेगीत सगळ्यांचें पेल्ल मारून जातकच डाव पुराय जाता.

खेळपी पक्षांतल्या खेळगडयान पेल्ल मारून लगोऱ्यो उडयतकच विरोधी गटांतले खेळगडे सगळ्यो लगोऱ्यो धाकट्या वाटकुळाभितरूच पातळावन घालतात. पूण खेळगडे सगळ्यो लगोऱ्यो परत मांडचेआदीं एकेच फावटीं हें काम करूंक मेळटा. खेळपी खेळगडे पडिल्ल्यो लगोऱ्यो मांडून दवरता आसतना दुसऱ्या पक्षांतलो एक खेळगडो पेल्ल काडून धाकट्या वाटकुळांत उबो रावन लगोऱ्यो मांडप्यांमदीं कोणाचेरूय तो पेल्ल मारता. तो पेल्ल जमनीक लागनासतना लगोऱ्यो मांडप्यांमदल्या कोणाच्याय आंगाक लागल्यार जाच्या नेमाक लागून लगोऱ्यो पडटात तो गडी बाद जाता. उपरांत दुसरो खेळगडो पेल्ल मारता.

लगोऱ्यो उडोवपी गटान लगोऱ्यो उडयतकच पेल्लाक हात लावपाचो नासता. तेचपरी व्हडल्या वाटकुळा भायर वचपाचें नासता. तशें केल्यार तो गडो बाद थारता. विरोधी गटांतल्या खेळगड्यांनी मारिल्लो पेल्ल चुकयत तांणी लगोऱ्यो मांडपाच्यो आसतात. ह्यो लगोऱ्यो रचून जाल्यो म्हण्टकच डाव पुराय जाता.

डाव सुरू करतना खेळपी वाटकुळाच्या अर्द्या भागांत उबे रावतात आनी झेलपी दुसऱ्या अर्द्या भागांत उबे रावतात. लगोऱ्यो पडसर वा डाव सोंपेमेरेन खेळगड्यांनी मुखावयले वटेनच्या अर्द वाटकुळांत पालव घालपाचें नासता. लगोऱ्यो पडटकच मात त्यो मांडीसर वा नेम मारपी बाद जायसर खंयच्याय खेळगडयाक मैदानाच्या (व्हड वाटकुळाच्या) खंयच्याय भागांत वचूंक मेळटा.

दर पंगडाक दोन वा तीन डाव खेळूंक मेळटा. लगोऱ्यो उडयतकच खेळपी पक्षाक 10 गूण मेळटात. लगोऱ्यो परत मांडटकच 5 गूण मेळटात. झेलपी पंगडान मारिल्ल्या दर एका खेळगड्याबदला त्या पक्षाक 5 गूण मेळटात. खेळाचे नेम मोडल्यार त्या त्या पंगडाक 5 गूण उणे करतात. सगळ्या डावांनी मेळिल्ले गूण एकठांय करून ज्या पंगडाचे गूण चड जातात तो पंगड जैतवंत जाता.

-कों. वि. सं. मं.