کردستان ترکیه: بخش‌های کردنشین ترکیه

این منطقه با مساحتی حدود ۳۵۰ هزار کیلومتر مربع (به‌طور تقریبی معادل ناحیه آناتولی شرقی و ناحیه آناتولی جنوب شرق با حدود ۹ میلیون نفر جمعیت در سال ۲۰۱۰) ۲۹٫۳۶ درصد از خاک ترکیه را دربر گرفته است؛ حدود دوسوم کردهای ترکیه در جنوب شرقی و شرق ترکیه (موسوم به بخش‌های کردنشین ترکیه) سکونت دارند. در برآورد ۲۰۱۲ مؤسسه آمار ترک استات (The Turkish Statistical Institute)، جمعیت کردهای ترکیه بیش از ۳۲ میلیون نفر (۳۲٫۶۹۱٫۸۲۴) و بیش از چهل درصد از جمعیت ۷۴٬۷۰۰٬۰۰۰ نفری ترکیه را تشکیل می‌دهد. بر طبق منابع سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، بافت قومیتی ترکیه، شامل ۴۰٪ ترک، ۴۵٪ کرد، ۲.۵٪ ارمنی، ۲.۵٪ یونانی و ۵٪ سایر گروه‌های قومی می‌باشند.

کردستان ترکیه

کل جمعیت
۳۲ میلیون نفر (تخمین ۲۰۲۲)
مناطق با جمعیت چشمگیر
ناحیه آناتولی شرقی و ناحیه آناتولی جنوب شرق استان استانبول، استان قهرمان‌مرعش، استان آدانا و استان مرسین
زبان‌ها
زبان کردی
دین
اسلام اکثریت سنی، و اقلیتی ازعلوی (اهل حق)و ایزدی

بسیاری از شهرهای کردستان ترکیه طی سال‌های اخیر به علت نارضایتی مردم کرد از وضعیت موجود صحنه آشوب و درگیری بوده است. گروه‌هایی مانند پ‌ک‌ک خواهان خودمختاری مناطق کردنشین در ترکیه می‌باشند. بسیاری از کردهای ترکیه به استانبول مهاجرت کرده‌اند بگونه‌ای که استانبول با نزدیک به ۱.۶ میلیون جمعیت کرد به بزرگ‌ترین شهر کردنشین ترکیه مبدل گشته است.

از سال ۱۹۹۰ مهاجرت اجباری از جنوب شرقی ترکیه، میلیون‌ها کرد را به شهرهایی مانند استانبول، آنکارا و ازمیر آورد. جمعیت کردها در استانبول بین ۷۰۰ تا ۹۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود (سال ۱۹۹۷). همچنین طبق تخمین دیگری جمعیت کردها در استانبول، آنکارا، ازمیر و سایر شهرهای بزرگ (به جز استان‌های کردنشین ترکیه) در حدود ۳۵ درصد کل جمعیت کردهای ترکیه است که چیزی حدود ۹۰۰ هزار تا ۱٫۵ میلیون نفر می‌باشد.

 

کردوئنه سرزمینی باستانی در جنوب دریاچهٔ وان و شمال میانرودان در هزارهٔ اول پیش از میلاد بود. بسیاری بر این باورند که کردوئنه همان سرزمینی‌ست که امروز کردستان خوانده می‌شود. و دانشنامه کلمبیا این ارتباط را ذکر کرده است.

برخی از دانشوران قرن نوزدهم نظیر جرج رولینسن کردوئنه و کاردوخی را با کردهای امروزی یکی دانستند و اظهار کردند کاردوخی معادل لغوی باستانی کردستان است. برخی منابع آکادمیک تازه معتقدند باید پروتو-کرد دانسته شود. نمونه‌های زیادی از این‌گونه نام‌ها وجود دارد که به دلیل سختی بیان حرف «خ» در لاتین است. با این حال باور بر این است که مردم کردوئنا به زبانی ایرانی سخن می‌گفته‌اند.

در سال ۹۹۰ تا ۱۰۸۵ میلادی دودمان کردتبار مروانیان بر شمال میانرودان، بدلیس، دیاربکر و وان حکم می‌راندند.

مبارزات کردها در دورهٔ عثمانی علیه سلطهٔ ترک‌ها برقرار بود؛ یکی از نمونه‌ها شورش و مقاومت یزدانشیر امیر بوتان بود. با تجزیهٔ امپراطوری عثمانی و متعاقب آن معاهدهٔ سور (که قراردادی در به رسمیت شناختن حقوق ملی کردها بود)، ایجاد دولت کردستان در خاک امپراطوری عثمانی پیشین منظور شده بود. بعدها پیمان لوزان جایگزین پیمان سور گردید. به همین دلیل کردها به رهبری شیخ محمود برزنجی در مقابل ارتش انگلیس در خاک کردستان عراق امروزین دست به مقاومت زدند.^{[نیازمند منبع]}

مصطفی کمال‌پاشا (آتاترک) که جنگ‌های استقلال ترکیه را فرماندهی می‌کرد، به نقش حساس کردها در این جنگ واقف بود، از این‌رو با دادن وعده‌های زیاد به کردها حمایت آن‌ها را جلب، و در سایهٔ پیروزی‌های چشمگیر مصطفی کمال، براساس معاهدهٔ لوزان، دولت نوین ترکیه تحت حاکمیت کمالیسم به رسمیت شناخته شد. اما ممنوع‌شدن مظاهر هویت کردی از جمله زبان و پوشش، تمامی نیروهای ملی و مذهبی را وادار به عکس‌العمل نمود و از سال ۱۹۲۴ تا ۱۹۳۹، در اثر سخت‌گیری‌های دولت ترکیه یک سلسله شورش‌هایی در میان کردها علیه دولت مرکزی ترکیه به وقوع پیوست. شورش شیخ سعید پیران، قیام آرارات و قیام درسیم از مهم‌ترین شورش‌های این دوره هستند. دولت مرکزی ترکیه با واکنش‌های سخت و خشن، کلیه شورش‌های صورت گرفته را سرکوب کرد.

مهم‌ترین حرکتی که در بخش‌های کردنشین ترکیه بوقوع پیوست، تشکیل جمهوری آرارات در سال ۱۹۲۷ در بخش‌های کردنشین ترکیه بود. جمهوری آرارات توسط روشنفکران کرد و خاندان بدرخانیان برپا گشته بود که توسط حکومت ترکیه سرکوب گردید.

در بین سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۳۸ در پی قیام درسیم، ارتش ترکیه به رهبری آتاتورک ۶۵٬۰۰۰ تا ۷۰٬۰۰۰ از کردهای علوی ساکن استان درسیم (استان تونج‌ایلی امروزی) را قتل‌عام کردند.

بیشتر کردهای ترکیه به گویش کرمانجی و بخشی از کوردها به گویش زازا سخن می‌گویند. در کل کردهای ترکیه اشتراکات فراوانی با سایر کردها در کشورهای دیگر دارند و در طول تاریخ و به ویژه پیش از مرزبندی‌های معاصر، همواره با سایر کردها پیوند داشته‌اند، اکثریت کردهای ترکیه سنی مذهب می‌باشند.

یکی از مهم‌ترین جشن‌ها و مراسم‌هایی که در مناطق کردنشین ترکیه رایج‌است، جشن نوروز می‌باشد. این جشن‌ها در واقع حدود یک هفته قبل از نوروز توسط جوانانی که در روستاها و شهرها آتش روشن می‌کنند و از روی شعله‌ها می‌پرند (سنتی که در ایران نیز دیده می‌شود) آغاز می‌شوند. به علت راهپیمایی‌هایی که کردها مخصوصاً در شهر دیاربکر به مناسبت نوروز ترتیب می‌دهند و حساسیت‌هایی که دولت ترکیه به این تجمعات داشته است، این گردهمایی در خیابان‌ها رنگ و بوی سیاسی گرفته است.

در انتخابات مجلس ملی ترکیه (۲۰۱۱) حزب عدالت و توسعه توانست که قریب به نیمی از آرای شرکت کنندگان در انتخابات را کسب کند و جبهه رنج، دمکراسی و آزادی نیز که احزاب کردی BDP و PAR - HAK و KADEP از آن حمایت به عمل آورده بودند با شعار «برای جمهوری دمکراتیک، برای خودمختاری دمکراتیک» در انتخاب با نامزدهای مستقل شرکت کرده بود.

در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه (۲۰۱۴) حزب دموکراتیک خلق‌ها، صلاح الدین دمیرتاش را به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری معرفی کرد که به رقابت با دو نامزد دیگر از جمله رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه و نامزد حزب عدالت و توسعه، پرداخت، با این حال رجب طیب اردوغان با کسب ۵۱/۷۹٪ آرا پیروز انتخابات شد.

 

مناطق کردنشین ترکیه همواره جزو فقیرترین و توسعه نیافته‌ترین مناطق این کشور بوده‌اند و نرخ بیکاری جوانان در این منطقه بسیار بیشتر از دیگر نقاط کشور است. تهیدستی، بیکاری، محرومیت، سرکوب و خفقان در نواحی جنوب‌شرقی و شرق ترکیه در طی سدهٔ اخیر، موجب پدید آمدن جریانی به نام پ‌ک‌ک در دههٔ ۱۹۷۰ شده است.

بنیاد حقوق بشر دیاربکر (İHD) اعلام کرده که در سالیان ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۷ بیش از پنج هزار نفر از شهروندان عادی کُرد در ترکیه توسط واحد اطلاعات و ضدترور ژاندارمری (JITEM) کشته شده‌اند و اجساد اغلب این قربانیان کشف نشده است. شرکت رادیو تلویزیون دولتی ترکیه کانالی به نام ت‌رت کردی (TRT KURDI) را که به صورت ۲۴ ساعته به زبان کردی پخش می‌کند راه‌اندازی کرده است. به گفته کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران، ۷۰ درصد از روزنامه‌نگارانی که در سال ۲۰۱۲ در ترکیه زندانی شده‌اند، کرد هستند و در این سال ترکیه بزرگ‌ترین زندان روزنامه‌نگاران در جهان بوده است.

نلسون ماندلا، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ از پذیرش «جایزه صلح آتاترک» سرباز زد. در تلاشی برای انکار هویت کردها دولت ترکیه تا سال ۱۹۹۱ کردها را جزو ترک‌های کوهستانی رده‌بندی می‌کرد.

سرزمین‌های کردنشین در ترکیه در تقسیمات کشوری ترکیه در گذشته ۱۱ استان (به ترکی: ایل) بودند. و بعدتر بر اثر تقسیمات کشوری مجدد، همان سرزمین‌ها را این بار به ۱۷ استان تقسیم کردند. و بعدتر در آغاز دهه ۹۰ بر اثر تقسیمات کشوری جدیدتر، همان سرزمین‌ها را این بار به ۲۱ استان تقسیم کردند. کشور ترکیه دارای ۸۱ استان است که بر اساس دانشنامه بریتانیکا کردها در ۲۱ استان کردنشین در اکثریت هستند. بخش‌های کردنشین ترکیه شامل تمام ۱۵ استان آناتولی شرقی و ۶ استان از ۸ استان آناتولی جنوب شرقی (به جز دو استان استان غازی عینتاب و استان کیلیس) است. همچنین کردها در سایر مناطق و استان‌های ترکیه نیز حضور دارند. برای نمونه در خارج از بخش‌های کردنشین ترکیه در استان غازی عینتاب (پارێزگای دیلۆک) در آناتولی جنوب شرقی یا استان آق‌سرای (پارێزگای ئاکسارای) یا استان سیواس (پارێزگای سێواس) در ناحیه آناتولی مرکزی تعداد زیادی کرد زندگی می‌کنند و اقلیت‌هایی پرشمار در ناحیه مدیترانه و ناحیه اژه و ناحیه مرمره دارند ولی در ناحیه دریای سیاه جمعیت بسیار کمی دارند.

 

 

 

 

از استان‌های ترکیه ۲۱ استان به عنوان مناطق با اکثریت کرد معرفی می‌شود. هم در این مناطق اقلیت‌های قابل توجه عرب، ارمنی، آشوری و ترک وجود دارد و هم در سایر مناطق ترکیه اقلیت‌های قابل توجهی از کردها همانند کردهای استانبول و کردهای آناتولی مرکزی و سایر اقوام وجود دارند. استان‌های هر ناحیه به ترتیب وسعت مرتب شده‌اند:

 

همان‌طور که در نقشهٔ سال ۲۰۱۳ ترکیه مشخص شده است، رشد جمعیتی کردها دست‌کم دو تا سه برابر مناطق ترک‌نشین در ترکیه است. پیر شدن جمعیت در ترکیه به باور امروز سران حزب عدالت و توسعه آن‌ها را از ادامهٔ پیشرفت‌ها و رشد اقتصادی بازمی‌دارد. در بخش اجتماعی نیز بنیان خانواده و آسیب‌های افزایش میانگین سنی جمعیت، جامعهٔ ترکیه را تهدید می‌کند که به باور بسیاری از آسیب‌شناسان اجتماعی، اکثر جرائم ریشه در نهاد خانواده دارند. بر این اساس بُعدی از سخنان اردوغان مربوط به معضل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی پیری جمعیت ترکیه در آینده است و آن را تهدیدی بر همهٔ حوزه‌ها و شئونات زندگی شهروندان این کشور می‌داند. دلیل دوم این موضوع نیز از دو جهت قابل توجه است. اول اینکه، کاهش رشد جمعیت به عنوان تهدیدی بر امنیت ملی از ناحیهٔ کردها محسوب می‌شود. این بُعد ماهیتی کاملاً سیاسی ـ امنیتی برای ترکیه دارد. بدین معنا که نرخ رشد جمعیت در شرق و جنوب‌شرق ترکیه (مناطق کردنشین) بیشتر از سایر مناطق است. به همین دلیل بخش مهمی از نگرانی‌های جامعهٔ ترکیه از رشد جمعیت کردها نشأت می‌گیرد. این بدین معنی است که امنیت ملی ترکیه در برابر کردها بیشتر در معرض آسیب و بحران قرار دارد. علاوه براین، تمرکز کردها در برخی استان‌ها و افزایش جمعیت این استان‌ها نگرانی جمعیتی دیگر ترکیه می‌باشد. پس از آغاز جنگ شبه‌نظامیان کرد علیه دولت ترکیه در دههٔ ۱۹۸۰، برخی استان‌ها به ویژه دیاربکر تمرکز جمعیتی کردها را تجربه کرد. این موضوع امنیت ملی ترکیه را با تهدید مواجه می‌سازد. سران ترکیه نگران هستند که افزایش جمعیت این استان‌ها در برابر جمعیت کم استان‌های ترک‌نشین همجوار دردسرساز شود. آن‌ها بدین منظور برنامهٔ مدونی را برای جلوگیری از کاهش جمعیت ترک‌ها اتخاذ نموده‌اند و امیدوارند نتیجه دهد. رشد جمعیتی بالای کردها نشان می‌دهد که در آینده اعتراضات گسترده‌تری به نابرابری‌های اجتماعی و تضعیف حقوق کردها صورت خواهد گرفت. در واقع نرخ بالای رشد جمعیت کردها در برابر ترک‌ها، آن‌ها را در وضعیت مناسب‌تری در جهت خواست حقوق خود سوق می‌دهد. این مهم از دیگر نگرانی‌های اردوغان و سایر احزاب ملی‌گرای ترک در خصوص نرخ رشد جمعیتی کنونی می‌باشد.

•  
  کردها در ناحیهٔ آناتولی مرکزی
•  
  نقشهٔ زبان‌های کردی

• زنان کرد
• کردهای ترکیه
• کردها در استانبول
• کردهای آناتولی مرکزی
• ارمنستان غربی
• شش ولایت ارمنی
• اقلیت‌ها در ترکیه
• کردستان
• کردها
• کشتار درسیم
• کشتار مرعش
• حزب کارگران کردستان
• کردوئنه
• جزیره (میانرودان)
• ناحیه آناتولی شرقی

• «۳۰۰ قتل ناموسی در ترکیه». شهرزادنیوز. ۱۳۸۷–۱۰–۰۳. دریافت‌شده در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۸. ^{[پیوند مرده]}
• cia worldfact book بایگانی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine
• Turkish Kurdistan بازدید در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۸

• بخش‌های کردنشین ترکیه - تصویرها