پلاسمای خون: بخش مایع خون

پلاسما ۵۵ درصد خون را تشکیل می‌دهد. مایعی است که ۹۱ درصد آن را آب، ۱ درصد آن را املاح و یون‌های معدنی، ۷ درصد آن را پروتئین‌های پلاسما، و ۱ درصد باقی‌مانده را ویتامین‌ها، مواد قندی و لیپیدی، هورمون‌ها، اسیدهای آمینه، گلوکز و چربی و مواد دفعی تشکیل می‌دهند.

سلول خونی که در تولید پادتَن از سایر یاخته‌های خونی فعال‌تر است، سلول پلاسماسیت (Plasmacyte) نامیده می‌شود.

بالاترین حد غلظت دارو در پلاسما معمولاً پس از چند بار مصرف دارو را اوج غلظت خونابی می‌گویند.

بخش اعظم پلاسما آب است. آب پلاسما دارای دو منشأ غذایی و آب متابولیک حاصل از مایع میان‌بافتی سلول‌هاست. میزان آب به‌وسیلهٔ دستگاه‌های بدن از جمله کلیه و مراکز مغزی به‌دقت تنظیم می‌شود. آب پلاسما، فشار خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد و وسیلهٔ انتقال سلول‌های خونی و مواد غذایی محلول است.

برای تعیین آب پلاسما از ترکیباتی استفاده می‌شود که پس از تزریق داخل وریدی نتوانند از دیوارهٔ رگ‌ها بگذرند. این ترکیبات بیشتر رنگ‌هایی با مولکول‌های درشت مانند آبی اوانز و آبی شیکاگو هستند که تعیین مقدار آن‌ها از طریق رنگ سنجی بسیار آسان است یا ترکیباتی مانند آلبومین دو دقیقه پس از تزریق یکی از ترکیبات فوق از بیمار خون گرفته و غلظت جسم تزریق شده را تعیین کرده و از نسبت دقت آن جسم، حجم خون را محاسبه می‌کنند.

یون‌های معدنی پلاسما از نوع یون‌های معدنی موجود در آب میان‌بافتی و به‌طور کلی در سلول‌هاست. این یون‌ها در حفظ موازنهٔ نمک‌ها، پی‌اچ و فشار اسمزی بین پلاسما و آب میان‌بافتی و سلول‌های بافت‌ها دخالت دارند. یون سدیم، کاتیون اصلی و یون کلر، آنیون اصلی پلاسما است و در صورتی که غلظت‌ها را بر حسب میلی اکی‌والان در لیتر مشخص کنیم کاتیون‌ها و آنیون‌های پلاسما کاملاً متعادل هستند.

سیستم تامپون اسید کربنیک - بی‌کربنات، اگر چه حداکثر قدرت تامپونی را در حدود پی‌اچ = ۶ دارد. (پی‌اچ اسید کربنیک ۶٫۱ است) ولی مهم‌ترین تامپون پلاسما محسوب می‌گردد. این اهمیت نه تنها از نظر کمی، بلکه بیشتر از نظر قابلیت تنظیم غلظت آن از طریق دفع گاز کربنیک توسط ریه‌هاست.

پروتئین‌ها میزان قابل توجهی در پلاسما دارند. از موادی هستند که مقدارشان باید پایدار بماند. بیشتر این مواد در کبد ساخته می‌شوند. پروتئین‌ها نیز مانند یون‌های معدنی، در برقراری فشار اسمزی خون و پی‌اچ آن سهم مهمی دارند. پروتئین‌های موجود در پلاسما به قرار زیر است.

• آلبومین‌ها: در کبد ساخته می‌شوند. ناقل هورمون‌ها و بعضی داروها همانند پنی‌سیلین در خون بوده، وجود آلبومین در خون موجب جذب آب به داخل خون می‌شود. اگر مقدارش کم باشد، آب را جذب نمی‌کند و آب خود را از مویرگ‌ها خارج کرده. در زیر جلد تجمع کرده و باعث «خیز» می‌شود. مبنای نام‌گذاری این پروتئین‌ها شباهت آن‌ها به سفیدهٔ تخم مرغ است.
• گلوبولین‌ها: مبنای تنوع گروه‌های خونی هستند، به‌صورت آنتی‌کور عمل می‌کنند. در بسیاری از بیماری‌های کبدی، بیماری‌های عفونی و نفریت مقدار گلوبولین خون پلاسما خون زیاد می‌شود؛ و ازدیاد گلوبولین خون، ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز را تسریع می‌کند. همچنین انواع گلوبولین‌ها با جذب و انتقال یون‌ها می‌توانند در تنظیم میزان اسیدی خون مؤثر واقع شوند.
• آگلوتینین: آگلوتینین که گلبول‌های قرمز خون را به یکدیگر می‌چسباند و همچنین ماده ضد گروه‌های خونی RH, B، A است.
• فیبرینوژن و ترومبین که در لخته شدن خون دخالت دارند.
• هورمون‌های پروتئینی مانند آنژیوتانسینوژن

پروتئین‌های مختلفی مانند سرولوپلاسمین، پروتئین حمل‌کننده تیروکسین، پروتئین حمل‌کننده هورمون‌های جنسی و… نیز در خون وجود دارند.

قند به شکل گلوکز در پلاسما وجود دارد و مقدار آن ۱٫۱ گرم در لیتر خون است. گلوکز خون از تجزیهٔ مواد نشاسته‌ای یا گلیکوژن کبد حاصل می‌شود.

مقدار چربی و لیپیدهای پلاسما مخصوصاً در کلسترول، متغیر است. پس از یک غذای چرب، مقدار آن (کیلومیکرون) در پلاسما زیاد شده و رنگ پلاسما کدر می‌شود. کلسترول لیپوپروتئین‌های با چگالی پایین (LDL) برخلاف (HDL) در تصلب شرائین و آترواسکلروز جدار عروق مؤثرند.

مواد دفعی یاخته‌های بدن در پلاسما عبارت‌اند از: ترکیبات نیتروژن‌دار، آمونیاک، اوره، اوریک اسید، کراتینین، بیلی‌روبین و بعضی از اسیدهای آمینه.

پلاسما را می‌توان به صورت پودر درآورد و به آسانی به‌وسیله آب استریل دوباره آن را آماده ساخت. اگرچه به هر حال پلاسما همهٔ آثار حیات را ندارد، اما نقش زیادی در جراحی‌های فوری به‌ویژه در زمان جنگ دارد.

• سرم