پان‌اسلامیسم

واژه «پان‌اسلامیسم» نخستین بار توسط شرق‌شناسان اروپایی و دربارهٔ سیاست‌های توسعه‌طلبانه دولت عثمانی بکار رفت. این ایده توسط بسیاری از مسلمانان «چشمهٔ دروغ‌ها» و «خیالات و اوهام استعمارگران انگلیسی» نامیده شد. برخی نیز سید جمال‌الدین اسدآبادی را بنیانگذار این تفکر دانسته‌اند.^{[چه‌کسانی؟]} در طول تاریخ منابع و افراد گوناگون، تعاریف متفاوتی از پان‌اسلامیسم ارائه داده‌اند.

این تفکر در ایران نیز طرفدارانی در میان شیعیان داشته و در کنار پان عربیسم به مخالفت با تشکیل کشور اسرائیل و طرفداری از فلسطینی‌ها و تشکیل دولت فلسطین پرداخته‌است. در راستای این تفکر، روح‌الله خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران، بارها از امت واحدهٔ اسلامی سخن می‌گوید. بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ این ایده در بین انقلابی‌های ایران رواج پیدا کرد.

ریشهٔ این اندیشه به قرآن، کتاب دینی مسلمانان، بازمی‌گردد.

از جمله آیه‌های:

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین (در همه نزاع‌ها و اختلافات) میان برادران‌تان صلح و آشتی برقرار کنید، و از خدا پروا نمایید که مورد رحمت قرار گیرید. (آیه ۱۰ سوره حجرات - ترجمه حسین انصاریان)

«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَیٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا ۗ کَذٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»

و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اهل بیت) چنگ زنید، و پراکنده و گروه گروه نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آن گاه که (پیش از بعثت پیامبر و نزول قرآن) با یکدیگر دشمن بودید، پس میان دل‌های شما پیوند و الفت برقرار کرد، در نتیجه به رحمت و لطف او با هم برادر شدید، و بر لب گودالی از آتش بودید، پس شما را از آن نجات داد؛ خدا این گونه، نشانه‌های (قدرت، لطف و رحمت) خود را برای شما روشن می‌سازد تا هدایت شوید. (آیه ۱۰۳ سوره آل عمران - ترجمه حسین انصاریان)

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»

(در نفی ارزشمند بودن نژادها و ملیت‌ها در مقایسه با یکدیگر) ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و ملت‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. بی تردید گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست. یقیناً خدا دانا و آگاه است. (آیه ۱۳ سوره حجرات - ترجمه حسین انصاریان)

و نیز سخنان بزرگان اسلام، آکنده از پایه‌های این اندیشه است. مانند:

پیامبر اسلام: «إنّ الناس من عهد آدم إلی یومنا هذا مثل أسنان المشط، لا فضل للعربیّ علی العجمی و لا للأحمر علی الأسود إلّا بالتّقوی»

مردم از زمان آدم تاکنون همانند دندان‌های شانه برابرند و عرب را بر عجم، و نژاد سرخ را بر سیاه هیچ برتری و فضیلتی نیست جز به تقوا و پرهیزکاری.

• اسلام‌گرایی
• روابط مذهب‌های شیعه و سنی
• بنیادگرایی اسلامی
• بنیادگرایی اسلامی در ایران
• جهادگرایی
• جهادگرایی سلفی
• حکومت اسلامی
• داعش
• طالبان
• القاعده
• اسلام در هند
• اسلام در چین
• پان‌عربیسم
• پان‌ترکیسم
• اخوان‌المسلمین
• ملی‌گرایی عربی
• جمال عبدالناصر
• حماس
• فتح
• سید جمال‌الدین اسدآبادی
• سید روح‌الله خمینی
• سید علی خامنه‌ای
• محمد بن سلمان آل سعود
• رجب طیب اردوغان