زبان کمزاری: از گویش‌های زبان اچمی

این زبان دارای ۴٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰ گویشور در شبه‌جزیره مسندم عمان و جزیره لارک ایران است. گستردگی این گویش در دو سوی تنگهٔ هرمز است. این زبان تنها زبان ایرانی است که به‌طور انحصاری در شبه‌جزیره عربستان گفتگو می‌شود.

کمزاری
زبان بومی در	عمان، شمال، شمال‌غرب و شمال‌شرق: شامل مناطق کُمزار، جزیره‌های خصب، لارَک و مسندم
منطقه	غرب آسیا
قومیت	کمزاری‌ها و لرها
شمار گویشوران	‏ ۲٬۳۰۰ نفر سال ۱۹۹۳–۲۰۱۱ میلادی  (بدون تاریخ)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی غربی جنوب‌غربی کمزاری
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی در ایران و الفبای عربی در عمان
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	zum
ایزو ۳–۶۳۹	-
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

برخی منابع زبانی همچون گلاتولوگ آن را زبانی مستقل، برخی همچون اتنولوگ آن را گویشی از زبان لری و عده‌ای آن را از گویش‌های زبان اچمی می‌دانند. ویژگی‌ها و واژگان مشترک بسیاری نیز میان این گویش با زبان لری وجود دارد.

به‌طورکلی، جغرافیای گویش‌وران کمزاری (کومزاری) در دو سوی تنگه هرمز است. بخشی از گویش‌وارن کمزاری در جنوب ایران و بخشی در شمال کشور عمان ساکن هستند. کمزاری همچنین در روستای کُمزار، شهر خصب و دبا در شبه‌جزیرهٔ مسندم در عمان و امارات متحدهٔ عربی نیز صحبت می‌شود. در لارَک این زبان هنوز شکل اصلی خود را حفظ کرده، ولی در کُمزار، خصب و دبا به‌دلیل گستردگی استفاده از زبان عربی در اداره‌ها، مدرسه‌ها و رادیو و تلویزیون، در کمزاری تعداد زیادی واژهٔ عربی وارد شده‌است.

گلاتولوگ کمزاری را یک زبان ایرانی جنوب‌غربی مستقل می‌داند. دانشنامهٔ ایرانیکا و اتنولوگ، گویش کمزاری را گویشی از زبان لری معرفی می‌کنند. مالچانوا، زبان‌شناس روس، عقیده دارد که کمزاری یکی از لهجه‌های اچمی است. با این حال، کمزاری شباهت‌های زیادی نیز با گویش مینابی دارد. از دیگر ویژگی‌های کمزاری این است که برای گویش‌وران لری قابل فهم می‌باشد.

در گسترهٔ پراکندگی کمزاری در عمان، عربی زبان رسمی است. ارتباط مستمر کمزاری‌ها با عرب‌ها در عمان، پیدایش مجموعه‌ای (بیش از ۳۰٪) از واژه‌های عربی در واژگان کمزاری و نیز پدیدهٔ تداخل آوایی (بیشکار از واژهٔ کهن‌ترِ «پیشکار»، «حین» از واژهٔ کهن‌ترِ «آهن»، و غیره) در آواهای آن را سبب شد. در نحوِ کمزاری، همانندی‌هایی با زبان عربی دیده می‌شود که احتمالاً به‌سبب رشد همگراییِ این زبان‌هاست؛ مانند ساختارهایی با معنی «داشتن» با حرف اضافهٔ حالتِ بایی: وای مه («با من»، «من دارم»)، مقایسه کنید با: عربیِ مَعَهُ (با او)، و نیز در ترکیب صفت و موصوف که در زبان عربی، صفت ازلحاظ شمار و معرفه یا نکره بودن با اسم مطابقت می‌کند.

همخوان‌ها

کمزاری دارای شماری همخوان است که همگی به جز (ʔ, ʁ, ɦ) جفت هستند.

واکه‌ها

کمزاری دارای تمایز کشیدگی در واکه‌هایش و دارای پنج واکه بلند و سه واکه کوتاه است. واکه‌ها هیچ‌گاه در وقفه مستقیم بیان نمی‌شوند؛ و توسط یک‌نیمه‌واکه همچون /j/ و /w/ یا یک ایست زبانی همچون (/ʔ/) جدا می‌شوند.

کمزاری بسیاری از خواص زبان‌های کهن ایران را تاکنون محفوظ داشته‌است؛ مانند صرف نام‌ها در حالت‌های هفت‌گانه و به‌کاربردن پیشوندهای متعدد برای فعل‌ها.

• ضمیرهای شخصی:

	مفرد	جمع
اول‌شخص	مَی‌اَم mæɪ æm	ماهِم mɑ:hem
دوم‌شخص	تُوی tovi:	شومائه ʃumɑ:ə
سوم‌شخص	ییهِه ji:he	یِهِن jehen

در گفتگوهای روزمره معمولاً «مَ» mæɪ æm، «تُو» tovi: و «یِ» je (برای من، تو، او) به‌کار می‌رود.

عناصر زبان فارسی در لارکی به‌فراوانی یافت می‌شوند، ولی بعضی اندکی تغییرشکل داده‌اند؛ مانند: خانه = خانوغو،
مرد = مردوکو

چند جملهٔ کوتاه به زبان لارکی:

• پ گییا تای؟ = از کجا می‌آیید؟
• کییا تو خوری؟ = چه می‌خورید؟
• بپ تو گییا هه؟ = پدرت کجاست؟
• مَ توخاووم = من می‌خوابم.
• مَ توگوم = من می‌گویم.
• مَ توخوروم = من می‌خورم.