شهرستان ششتمد: یک شهرستان در استان خراسان رضوی، ایران

این شهرستان از شمال با بخش مرکزی شهرستان سبزوار، از غرب با بخش روداب شهرستان سبزوار، از شرق با شهرستان میان‌جلگه، از جنوب با بخش مرکزی شهرستان بردسکن و از جنوب‌شرقی با بخش بررود شهرستان کوهسرخ همسایه است. این شهرستان در سال ۱۳۹۹ از شهرستان سبزوار جدا و مستقل شده‌است.

شهرستان ششتمد
آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی
موقعیت در استان
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
مرکز شهرستان	ششتمد
بخش‌ها	مرکزی، شامکان
سال تأسیس	۱۳۹۹ خورشیدی
اداره
فرماندار	حسین ایثارگر
حوزهٔ انتخابیه	سبزوار، جغتای، جوین، خوشاب، داورزن و ششتمد
مردم
جمعیت	۲۴٬۲۶۱ نفر (۱۳۹۵)
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۹۳۷ کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۵۱
وبگاه	https://sheshtamad.khorasan.ir

شهرستان ششتمد در حاشیه جاده ترانزیتی بردسکن - سبزوار واقع شده‌است. این جاده، استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و شهرستان‌های جنوبی استان خراسان رضوی را به تهران متصل می‌کند. در حوزه ریلی این شهرستان در مسیر راه‌آهن سراسری در حال ساخت سبزوار - کاشمر قرار دارد.

در اولین تقسیمات سیاسی – اداری در سال ۱۳۱۶، ششتمد به عنوان بخش جنوبی شهرستان سبزوار معرفی و در سال ۱۳۱۸ بخشداری ششتمد تأسیس و فعالیت خود را آغاز نمود. بخش ششتمد تا سال ۱۳۶۶، ۷ دهستان، ۹۱۷۷ کیلومتر مربع وسعت و ۵۲۶ آبادی داشت. در مرداد ماه ۱۳۶۶ بر اساس مصوبه ۴۹۱۲۶/ت۵۹۹ هیئت وزیران، سه دهستان خواشد، فروغن، کوه همایی از بخش ششتمد مجزا گردیده و بخش روداب به مرکزیت روستای رودآب را تشکیل دادند.

در ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ بخش ششتمد براساس مصوبه شماره۱۷۲۷۹/ت۵۵۰۴۸ هیئت وزیران از شهرستان سبزوار منتزع گردید و به شهرستان ارتقا یافت. در حال حاضر شهرستان ششتمد با ۲ بخش، ۴ دهستان و ۲۸۴ آبادی و ۳۷۸۶ کیلومتر متر مربع به حیات خود ادامه می‌دهد.

• شهرستان ششتمد
• بخش مرکزی:
  • دهستان بیهق
  • دهستان تکاب کوه‌میش

شهرها: ششتمد

• بخش شامکان:
  • دهستان ربع شامات
  • دهستان شامکان

شهر: شامکان

رودخانه ششتمد

رودخانه ششتمد به طول ۳۵ کیلومتر و شیب متوسط ۴/۳ درصد با دبی پایه ۲۰ لیتر در ثانیه از کوه ۲۰۱۰ متری بنوو در دامنه شمال شرقی کوه شاهزاده ابوالقاسم سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه از طریق سه جریان زیرزمینی به صورت چشمه‌های تراوشی به نام‌های سرروی، میان روی و چشمه قربانو تغذیه می‌شود. با احداث یک سد خاکی بر روی این رودخانه ذخیره‌سازی آب تا اواسط تیرماه امکان‌پذیر شده‌است. به دلیل موقعیت مناسب رودخانه ششتمد برای فعالیت‌های اکوتوریستی طرح گردشگری سامان پارت در اطراف آن در حال اجرا است.

چنار کیذقان

چنار کیذقان در روستای کیذقان و در فاصله ۱۲ کیلومتری از شهر ششتمد و ۴۰ کیلومتری از شهر سبزوار واقع شده‌است. قدمت این چنار بیش از ۲۵۰۰ است. این چنار کهنسال و زیبا حدود شش متر قطر و حدود ۲۰ تا ۲۲ متر ارتفاع دارد و محیط آن ۲۸ متر است. با توجه به قطر قابل توجه این درخت، در چند سال گذشته به‌طور طبیعی داخل آن شکافی ایجاد شده که از آن به عنوان کفاشی استفاده و به مرور زمان این شکاف ترمیم شده‌است. این درخت با توجه به روایات کتاب تاریخ بیهق اثر 'علی ابن زید بیهقی' که در قرن ششم هجری قمری نوشته شده کهن‌ترین موجود زنده خراسان است. طول سایه انداز چنار روستای کیذقان در طلوع و غروب بیش از ۲۰۰ متر و در ظهر بین ۱۰ تا ۲۰ متر است. این درخت کهن‌سال که در کنار جوی آب اصلی قنات روستا قرار گرفته، دارای ظاهری پرچوب با پوست سبز مایل به مفرغی، ریشه‌های قوی و عمیق، تنه مستقل، تاج گسترده و شاخه‌های قوی است که در جهات مختلف می‌روید. چنار۲۵۰۰ ساله روستای کیذقان در فهرست میراث طبیعی ملی به ثبت رسیده‌است.

آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی

آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی متعلق به ظهرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی معروف به ابن فُندَق بیهقی یا فرید خراسانی، حکیم، ادیب، ریاضی‌دان معروف قرن ششم هجری است. کتاب گرانسنگ تاریخ بیهق از آثار برجسته بیهقی است. این آرامگاه در شهر ششتمد واقع شده‌است.

پارک مهرگان

این پارک بر روی تپه ای با مساحت ۵ هکتار در شرق شهر ششتمد واقع شده و دارای طراحی خاص و زیبا می‌باشد. در وسط پارک، مجسمه شیر بالدار نصب شده‌است. عکس این مجسمه پیش تر بر روی سفال‌های باستانی کشف شده در اطراف ششتمد حک شده بود. بر روی کتیبه آن نوشته شده: ما ایرانیان سه تن بودیم: ماد، پارس و پارت. ماد به هگمتانه رفت. پارس در پرسپولیس سکنی گزید و من (پارت) به ساسویه (سبزوار) آمدم. اینجا تفرجگاه من است.

امامزاده یحیی بن زید

مقبره امامزاده یحیی بن زید در فاصله ۱۵ کیلومتری جنوب شرق شهر ششتمد و در روستای عزیز آباد (سرمزار) واقع شده‌است. بنای این مقبره متعلق به دوره قاجاریه است. با وجود این ساختمان بقعه در حدود ده سال قبل تجدید بنا شده‌است. ابعاد این بنا ۱۷×۱۶ متر است و ایوانی در جانب مال دارد که ابعاد آن ۶×۳ متر و ارتفاع قریب به ۷ متر است. در پیشانی بقعه «آستانه مبارکه یحیی بن زید علیه السلام» نوشته شده‌است. دو طرف ایوان، کاشی کاری منظّمی در زمینه گل و بوته و آیات قرآنی و اسماء جلاله تزیین شده و در انتهای آن دو مناره بلند به ارتفاع ۱۶ متر است که با ورق گالوانیزه پوشش یافته‌است. بقعه از چهار جهت دری به داخل دارد و به صورت چلیپا ساخته شده‌است. اتاق مرقد به شکل مربع و هر ضلع آن ۹ متر است. چهار صفّه به ابعاد ۳×۳ و ارتفاع ۴ متر احداث شده که به صورت مدخل بقعه است. چهار زاویه، اتاق مرقد را با ایجاد چهار گوشواره در ارتفاع ۶ متری به دایره تبدیل نموده و در نتیجه گنبد بنا بر آن استوار شده‌است. این گنبد به شکل کلاه خودی به قطر ۱۰ و ارتفاع بیش از ۵ متر است که از داخل گچ اندود و از خارج سیمان و سپس با رنگ طلایی پوشش یافته‌است. کف و ازاره حرم تا ۲۰/۱ سانتی‌متر با سنگ مرمر پوشانیده شده و الباقی دیوار بقعه گچ اندود است. در ساقة گنبد چهار پنجره جهت نورگیری تعبیه شده و در وسط بقعه نیز ضریح آلومینیومی به ابعاد ۲×۱ متر قرار دارد. در طرف راست ایوان، دری به داخل اتاقی منتهی می‌شود که ظاهراً به عنوان دفتر آستانه است. زمین زیارتگاه قریب به دو هکتار است که در آن فضاسازی و درختکاری صورت گرفته و آبی که در آن جاری است فضای مناسبی را ایجاد نموده‌است. در شمال غرب صحن، سرویس‌های بهداشتی احداث شده و در کنار سردر بقعه نیز چهار اتاق به عنوان زائر سرا قرار دارد. در تابلویی که بر دیوار بقعه نصب است، شخص مدفون در بقعه را یحیی بن زید بن علی بن الحسین معرفی نموده. این مقبره در حاشیه جاده ارتباطی به خاطر تردد آسان و راحت مسافران و گردشگران همه ساله میزبان تعداد زیادی از مسافران و گردشگران است.

کوه‌نوردی و طبیعت گردی در رشته‌کوه میش

رشته‌کوه میش به طول ۹۰ کیلومتر از شمال شهرستان کاشمر آغاز و تا کویر مزینان امتداد می‌یابد. بلندترین قله این رشته کوه، قله شاهزاده ابوالقاسم به ارتفاع ۲۸۱۳ متر است. این کوه سرچشمه رودهای متعددی است که به صورت چشمه‌سارهایی از منافذ و شکستگی‌های عمیق کوه خارج شده و کیفیت مناسبی دارند. در این کوهستان دیواره‌هایی وجود دارد که تاکنون مسیر برخی از آنها جهت فعالیتهای صخره‌نوردی باز گشایی شده و در حال حاضر دیواره سرتخت ششتمد از سوی تربیت بدنی شهرستان سبزوار جهت تمرینات صخره‌نوردی ابزارگذاری و میخ کوبی شده‌است. راه دسترسی به کوه شاهزاده ابولقاسم از طریق روستای پادر است. طبیعت زیبا و قله‌های متعدد، رشته کوه میش را به مکانی برای صعود کوهنوردان و علاقه مندان به طبیعت تبدیل نموده‌است.

تپه طلایی شامکان

تپه طلایی شامکان مربوط به سدهٔ ۴ تا ۱۱ ه‍.ق است و در شهر شامکان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۱۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

غار پادر

غار پادر بر روی دامنه جنوبی کوه سفید و در ارتفاع ۲۳۰۰ متری شمال شرقی روستای پادر و ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر ششتمد واقع شده‌است. این غار به صورت یک شکاف گسلی با شیبی ملایم در عمق کوهستان امتداد می‌یابد. این شکاف گسلی توسط یک راهروی فرعی به سمت شرق کشیده شده‌است. به دلیل ریزش سنگ از سقف غار مجرای فرعی آن مسدود شده و عمق نامعلومی دارد. ابعاد ورودی غار ۱ در ۱/۲۰ متر می‌باشد که پس از ورود به داخل غارحفره وسیع تری نمایان می‌گردد. در فصل بهار به دلیل ذوب برف از دامنه فوقانی و جریان یافتن آن از روزنه‌های موجود در سقف، ورود به داخل غار مشکل است. در جلو دهلیز انتهایی غار، حفره ای دیده می‌شود که در فصل بهار پرآب شده و به دلیل پایین بودن دما و تبخیر می‌تواند مدت‌ها آب را در خود ذخیره کند.

دره‌های ییلاقی

دره‌های ییلاقی ششتمد، گاچ، بسک، کیذقان، باغ خیرات از مهم‌ترین مناطق پرجاذبه اکوتوریستی در دامنه‌های جنوبی کوه شاهزاده ابوالقاسم محسوب می‌شود که در تعطیلات با ازدحام گردشگر روبروست. در انتهای دره مشجر رودخانه گاچ مسیر مناسبی جهت دسترسی به مزار شاهزاده ابوالقاسم در ارتفاع ۲۸۱۳ متری وجود دارد. پوشش گیاهی از گل‌های وحشی، گیاه طبی افدرا، زالک وحشی، آویشن و گونه‌های درختچه‌های کوهستانی در این دره دیده می‌شود.

سد سنگرد

سد سنگرد در ۷۵ کیلومتری جنوب شرق سبزوار و روستای سنجرد واقع شده‌است. این سد با ارتفاع ۴۳ متر و طول تاج ۴۳۰ متر و عرض ۱۰ متر و حجم مخزن ۳۰ میلیون متر مکعب و طول دریاچه ۲۱۴۰ متر و با ۱۴۰ میلیارد هزینه توسط وزارت نیرو ساخته شده و دارای قابلیت‌های اکوتوریستی و تفرجگاهی است که در صورت برنامه‌ریزی واجرای طرح‌ها می‌تواند به یک قطب مهم در زمینه ورزش‌های آبی و ماهگیری تبدیل شود.

آب انبار مرغ (حوض مرغ)

به فاصله ۲۵ متری جنوب شرق آرامگاه بیهقی بنای آب‌انبار قدیمی قرار گرفته که در اصطلاح محلی حوض مرغ (آب انبار مرغ) خوانده می‌شود. این بنای معماری دارای پلان مربع شکل با اضلاع ۱۴ متری می‌باشد. مصالح بکار رفته دراین بنا که متعلق به دوره قاجاریه می‌باشد، سنگ و ملات ساروج است. آب انبار مرغ ۸۰ سال قبل مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است (اوایل حکومت پهلوی اول). در حال حاضر این بنا در حل تخریب می‌باشد که به دلیل ارزش معماری و جایگاه این بنا به عنوان عنصری از مجموعه تاریخی بافت شهر ششتمد باید هرچه سریع‌تر نسبت به ترمیم آن اقدام گردد.

محوطه تاریخی تپه‌های برازق

این محوطه در روستای برازق واقع شده و شامل تپه برازق ۱ و ۲ می‌باشد. تپه برازق ۱ مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است این اثر در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۵۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. همچنین تپه برازق ۲ یکی از آثار ملی ثبت شده ایران است که قدمت آن مربوط به هزاره دو تا هزاره یک ق‌م می‌باشد و در تاریخ ۱۳۸۲/۰۵/۲۷ به شماره ثبت ۹۵۹۰ در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت شده‌است.

مردم شهرستان ششتمد به زبان فارسی خراسانی با گویش سبزواری صحبت می‌کنند.مردم این شهرستان شیعه مذهب هستند.

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان ششتمد در سال ۱۳۹۵ هجری خورشیدی برابر با ۲۴٬۲۶۱ نفر بوده‌است