سپاه دانش

محمد باهری از نزدیکان علم و عضو کابینه او پرویز ناتل خانلری را مبتکر تشکیل این نهاد می‌داند.

اصل ششم انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم سپاه دانش بود که در سال ۱۳۴۱ خورشیدی بنیاد شد و در سال ۱۳۴۲ کار خود را آغاز کرد. در سطح کشور و در میانگین رده‌های سنی ۸۵٪ ایرانیان در بیسوادی کامل زندگی می‌کردند تنها راه بیرون آمدن از نکبت بیسوادی بهره گرفتن از نیروی دانش‌آموخته ایران بود که هم‌میهنان خود را از تاریکی بیرون آورند و بدآنها خواندن و نوشتن بیاموزند. این سپاه از دانش‌آموختگان دورهٔ کامل متوسطه تشکیل می‌شد بر پایهٔ لایحه‌ای مصوبه بهمن‌ماه ۱۳۴۱ مجلس ایران تأسیس شد. آموزگاران سپاه دانش یک دورهٔ ۴ ماهه را در مرکزهای آموزشی ارتش می‌گذراندند و با درجهٔ گروهبانی برای خدمت در سپاه دانش به وزارت آموزش و پرورش گمارده می‌شدند. خدمت آنان در سپاه دانش، خدمت زیر پرچم آن‌ها به‌شمار می‌آمد.

سپاهیان دانش توانستند تا سال ۱۳۵۷ بیست و هشت دوره از پسران و هجده دوره از دختران در این سپاه خدمت کنند که شماره آنها به بیش از یک صد هزار تن رسید. بسیاری از این دختران و پسران ایران پرست پس از پایان دوره سپاهیگری به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمدند و کار پر افتخار آموزگاری را ادامه دادند. برخی دیگر در راه بری خانه‌های انصاف به خدمت دولت درآمدند. هزینه مدرسه‌های سپاه دانش یک سوم مدرسه‌های ردیف خود بود. همه خدمت‌های فرهنگی و اجتماعی را سپاهیان به رایگان انجام می‌دادند.

سپاه دانش پیروزی شایانی به دست آورد تنها در روستاهای کشور در درازای پانزده سال، شمار دانش آموزان مدرسه‌های سپاه دانش ۶۹۲ درصد افزایش یافت همچنین در درازای پنج سال نخست ۵۱۰۰۰۰ پسر و ۱۲۸۰۰۰ دختر و همچنین ۲۵۰۰۰۰ مرد سالمند و ۱۲۰۰۰ زن سالمند را خواندن و نوشتن آموختند.

دختران و پسران ایران دیپلمه، لیسانسه، فوق لیسانس و آنهایی که دارای درجه دکترا چه در رشته‌های پزشکی یا رشته‌های دیگر بودند و خدمت زیر پرچم را می‌بایستی انجام دهند، پس از یک دوره کارآموزی چهارماهه بین این سه سپاه دانش، سپاه بهداشت و سپاه ترویج و آبادانی تقسیم می‌شوند.

چهار اصل از اصول انقلاب سفید، یعنی اصل ششم سپاه دانش ، اصل دوازدهم انقلاب اداری و آموزشی و اصل پانزدهم آموزش رایگان و اجباری در هشت سال نخستین تحصیل و اصل شانزدهم تغذیه رایگان برای کودکان خردسال در مدرسه‌ها و تغذیه رایگان شیرخوارگان تا دو سالگی با مادران دست در دست همه جنبه‌های آموزش و پرورش کشور را زیر نظر دارند.

آخرین مدیر کل سپاهیان دانش کل کشور دختران و پسران قدرت‌الله صدرایی است وی از سال ۱۳۵۴ تا بهمن ۱۳۵۷ در این سمت باقی ماند

• قانون راجع به پذیرفتن فارغ التحصیلان دیپلمه داوطلب خدمت در ارتش و سپاه دانش - مصوب ۱۳ اردیبهشت ۱۳۴۳ مجلس شورای ملی؛ و ۹ بهمن ۱۳۴۲ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۴۳ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
• قانون تأمین هزینه سپاهیان دانش در ایام تعطیلات تابستانی مدارس - مصوب ۱۶ دی ۱۳۵۲ مجلس شورای ملی و ۳ دی ۱۳۵۲ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۹ دی ۱۳۵۲ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
• قانون احتساب دوره خدمت سپاهیگری جزو سوابق خدمت دولتی - مصوب ۱۱ تیر ۱۳۵۳ مجلس شورای ملی و ۱۱ آذر ۱۳۵۳ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۵۳ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.

• تاریخ سوادآموزی معاصر در ایران
• انقلاب سفید

•  
  ششم بهمن روز شاه و مردم
•  
  سپاه دانش مهر ماه ۱۳۴۲
•  
  سپاه دانش مهر ماه ۱۳۴۲
•  
  سپاه دانش بهمن ماه ۱۳۴۲

•  
  صد ریالی - پشت اسکناس تصویر یادبود سپاه دانش (تصویر راست).