اورارتویی، وانیک و (در متون کهنتر) چلدیان (خلدیان یا هلدیان) نامهای رایجی هستند که برای زبانی که توسط مردم امپراتوری اورارتو در حومه دریاچه وان به پایتختی شهری در نزدیکی شهر کنونی وان و در بلندیهای ارمنستان که امروزه در شرق آناتولی در ترکیه کنونی، زندگی میکردند، استفاده میشود.
احتمالاً توسط اکثریت مردم اطراف دریاچه وان و امتداد دره زاب به سمت بالا مورد استفاده بودهاست.
اورارتویی | |
---|---|
منطقه | اورارتو |
منقرضشده | قرن ششم پیش از میلاد |
هورواورارتویی
| |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | xur |
نخستین اشارهها به زبان اورارتویی به قرن نهم پیش از میلاد برمیگردد و در سال ۵۸۵ پیش از میلاد پس از سقوط امپراتوری اورارتویی متوقف میشود. که باید با زبان ارمنی جایگزین شده باشد. ممکن است در دوران حکومت هخامنشیان بودهاست هرچند که تنها در قرن پنجم میلادی نخستین نمونههای نوشته شده زبان ارمنی پدیدار میشود. آنچه مشخص است رگهٔ خاصی از زبان اورارتویی در زبان ارمنی وجود داشته و تاکنون نیز بخشی از آن حفظ شدهاست.
اورارتویی یک زبان کنایی، پیوندی است که نه با زبانهای سامی و نه زبانهای هند و اروپایی نزدیکی ندارد و به خانواده هورواورارتویی وابسته است که تنها هم خانواده آن زبان هوری است. قواعد هر دو زبان یکی است و در هنگام صرف نامها، پسوندهایی که به نام اضافه میشود در هر دو زبان یکسان است. در بسیاری از کتیبههای یافت شده در منطقه امپراتوری اورارتویی با خط میخی و دبیره آشوری نوشته شدهاست. ادعا شدهاست که اورارتویی یک الفبای جدا گانه هیروگلیفی داشتهاست اما این ادعا تا کنون بیپایه ماندهاست.
ایگور دیاکونوف باور دارد زبانهای هورواورارتویی به زبانهای قفقازی شمالشرقی (مثل لزگی و آوار و…)وابستگی دارد.
اینگونه به نظر میرسد که ارمنیها به همان منطقه جغرافیایی مانند اورارتوها حرکت کردند. بعد از اینکه مردم کهن اورارتویی زبان ارمنی را گرفتند، داریوش پادشاه هخامنشی در کتیبه کهن بیستون نام آن منطقه را ارمنستان ذکر کرد.
کهنترین نوشته بدست آمده متعلق به پادشاهی ساردوری یکم و مربوط به اواخر قرن ۹ پیش از میلاد است. و تا سرنگونی حکمرانی اورارتویی تا ۲۰۰ سال بعد نیز این کتیبهها نوشته میشوند.
تقریباً تا به امروز ۲۰۰ کتیبه با خط میخی و به زبان اورارتویی کشف و ثبت شدهاست.
در کاوشهای صورت گرفته در گیلان دو مورد یراق اسب کتیبه دار اورارتویی از تمدن املش مربوط به پادشاهان اورارتویی به نام منوآ (۸۱۰ ق. م) و آرگیشتی اول (۷۸۱ ق. م) توسط جرج کامرون و آی. جی گلب به دست آمدهاست و طی حفاریهای باستانشناسی گیلان یک کتیبه اورارتویی در منطقه تالش توسط محمدرضا خلعتبری در سال ۱۳۸۰ یافت شدهاست.
نمونههای زیر از ۳۷۲ کتیبه که به وسیله منوا پسر ایشپوینی نگاشته شدهاست، بدست آمدهاست.
برای هر جمله نخست خود جمله سپس ریختشناسی و در پایان ترجمه آورده شدهاست:
This article uses material from the Wikipedia فارسی article زبان اورارتویی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.