مقام موسیقی حجاز

حجاز در موسیقی قدیم ایران جزء دوازده مقام اصلی بوده‌است. در موسیقی ترکی هم حجاز جزء مقام‌های سیزده‌گانهٔ اصلی است و در موسیقی عربی هم حجاز جزء نه خانوادهٔ اصلی مقام‌ها شمرده می‌شود.

نویسندهٔ رسالهٔ کنز التحف در این رساله گفته که بهتر است این مقام را در مجلس عوام‌الناس نواخت. در همین رساله از قول ابن سینا گفته می‌شود که بهترین زمان برای نواختن این مقام، بین‌الصلوتین است که البته پورجوادی انتساب این جملات به ابن سینا را رد می‌کند. همچنین در کنز التحف گفته شده که صفی‌الدین ارموی، این مقام را مقام فروتنی (شدّ التواضع) می‌دانسته‌است.

در گذشته، در اینکه حجاز جزء مقام‌های اصلی است یا جزء شعباتِ مقام‌هایِ اصلی، اختلاف نظر بوده‌است اما پس از اینکه صفی‌الدین ارموی مقام حجاز را جزء مقام‌های اصلی قرار داد، دیگران نیز از این روش ارموی پیروی کردند و این سنت را ادامه دادند. هم‌اکنون در موسیقی دستگاهی ایران، گوشه‌ای با نام حجاز در آواز ابوعطا وجود دارد، که از مهم‌ترین گوشه‌های این آواز است و می‌توان آن را اوج نیز نامید.

 

در موسیقی ترکی حجاز هم نام یک گام است و هم نام یک دانگ. گام حجاز، از ترکیب یک دانگ حجاز با یک دانگ راست به دست می‌آید.

 

• فخرالدینی، فرهاد (۱۳۹۲). تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران. تهران: نشر معین. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۶۵-۰۹۸-۰.
• پورجوادی، امیرحسین (۱۳۷۴). «رساله موسیقی محمد بن محمود بن محمد نیشابوری». معارف. نورمگز (۳۴ و ۳۵): ۳۲–۷۰. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۷.
• دورینگ، ژان (۱۳۸۹). ردیف میرزاعبدالله برای تار و سه‌تار به روایت نورعلی برومند. تهران: موسسسه فرهنگی هنری ماهور. شابک ۹۷۹-۰-۸۰۲۶۰۴-۲۱-۶.