آریوبرزن: سردار هخامنشی

منطقه‌ای که آریوبرزن از آن برخاست، اوکسیان نام داشت.

آریوبرزن 𐎠𐎼𐎡𐎹𐎠𐎲𐎼𐏀𐎠𐎴 Ἀριοβαρζάνης
زاده	نامعلوم
درگذشته	نامعلوم احتمالا به سال ۳۳۰ پیش از میلاد در نزدیکی پارسه
وفاداری	شاهنشاهی هخامنشی
درجه	ساتراپ پارسه
فرماندهی	پارسیس
جنگ‌ها و عملیات‌ها	نبرد دربند پارس
خویشاوندان	آرتابازوس (پدر)

نام آریوبرزن از شکل یونانی آن، آریوبرزنس (Ἀριοβαρζάνης) گرفته شده‌است، حال آنکه این نام در پارسی باستان به شکل آریه برزنه (*Āriya-bṛdāna-) آمده‌است. به عقیده برخی ممکن است «a» پایان واژه‌های هخامنشی در پارسی باستان متأخر تنها نوشته می‌شده و خوانده نمی‌شده، بنابراین این نام می‌تواند به شکل آری‌برزن (Āriy-bṛdān) نیز خوانده شود.^{[نیازمند منبع]}

اگرچه تاریخ دقیق تولد آریوبرزن مشخص نیست، اما مورخان^[کدام؟] حدس می‌زنند که وی در حدود سال ۳۶۸ قبل از میلاد متولد شده‌است. خواهرش یوتاب نجیب‌زاده و جنگاور ایرانی باستان بود. آریوبرزن در سال ۳۳۵ قبل از میلاد توسط داریوش سوم به ساتراپی پارس (استان جنوبی فارس در ایران کنونی) منسوب شد. مورخان^[کدام؟] متعجب هستند از اینکه داریوش برای تخت‌جمشید و پارسه ساتراپی تعیین کرده‌است. همچنین آریوبرزن فرماندهی بخشی از ارتش پارس را در نبرد گوگمل در سال ۳۳۱ پیش از میلاد علیه مقدونی‌ها بر عهده داشته‌است.

بعد از فتح بابل و شوش به‌دست اسکندر، او دربارهٔ جاده‌ها، منابع و آب‌های پارس اطلاع جمع کرد. سپس نیمی از نیروهای خود را به همراه یکی از فرماندهان خود، پارمنیون، از مسیر شاهی راهی پارسه کرد و خود با نیم دیگر، از میانهٔ کوهستان زاگرس راهی شد.

تنگهٔ دربند پارس (تنگ‌تکاب) در نزدیکی شهر بهبهان امروزی، نبردگاه آریوبرزن و اسکندر شد. ناآشنایی اسکندر با منطقه به سود پارسیان بود و او مدتی را به‌دنبال راهی برای دور زدن تنگه گشت تا اینکه چنانچه تاریخ‌نگاران یونانی می‌گویند، چوپان یا کشاورزی محلی، راه گذر از کوهستان را به مقدونیان نشان می‌دهد و اسکندر با همراهی دو فرماندهٔ خود، فیلوتاس و کراتروس، آریوبرزن و افرادش را از سه جهت مورد هجوم قرار می‌دهند. پارسیان به‌شدت غافلگیر شده و بسیاری از ایشان کشته شدند، اما آریوبرزن و چندتن از سوارکاران موفق به فرار گشتند.

آریوبرزن چون از محاصره بیرون آمد، به سوی پارسه شتافت تا به نیروهای نظامی محلی بپیوندد، اما فرماندار شهر که از شکست او مطلع شده بود و دانسته بود که اسکندر شکست‌ناپذیر است، او را نپذیرفت. گمان می‌رود که آریوبرزن در نهایت به‌دست مقدونیان دستگیر و اعدام شد. پس از مرگ او، فراسائورتس توسط اسکندر، به ساتراپی پارس منصوب شد.

کالیستنس در خصوص مقایسه نبرد دربند و نبرد گوگمل نوشته‌است:

اگر چنین مقاومتی در نبرد گوگمل (در کردستان عراق کنونی) در برابر ما صورت گرفته بود، شکست مان قطعی بود. در گوگمل با خروج غیرمنتظره داریوش سوم از صحنه، واحدهای ارتش ایران نیز که در حال پیروز شدن بر ما بودند در پی او دست به عقب‌نشینی زدند و ما پیروز شدیم. داریوش سوم در جهت شمال شرقی ایران فرار کرده بود و آریوبرزن در ارتفاعات جنوب ایران و در مسیر پرسپولیس به ایستادگی ادامه می‌داد.

^{[منبع بهتری نیاز است]}

در پی درخواست فرمانده سپاه پاسداران در استان کهگیلویه و بویراحمد، عوض شهابی فر، برای تخریب تندیس آریوبرزن دادستان یاسوج، فرمان پایین آوردن تندیس را صادر کرد. در همان سال نماینده ولی فقیه در استان کهگیلویه و بویراحمد با برداشن این تندیس مخالفت کرد.

در آذر ماه ۱۳۹۷ این مجسمه با مواد آتش‌زا مورد آسیب قرار گرفت که با تلاش آتش‌نشانی مهار شد. چند هفته دیگر آتش‌زن به‌دست سازمان اطلاعات سپاه پاسداران دستگیر شد و مجسمه نیز مورد مرمت قرار گرفت.

• حمله اسکندر مقدونی به ایران

• بهرامی، عسگر (۱۳۸۶). «آریوبرزن». دانشنامه ایران. ج. ۲. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۶۷۴-۶۷۵. دریافت‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۳.

• حسنعلی پیشاهنگ، استاد دانشگاه، هفته نامه عصر نیریز
• پیام نمای صدا و سیمای ایران
• گزارش بی‌بی‌سی فارسی از منطقه خاییز و تنگ‌تکاب بهبهان و داستان رویارویی آریوبرزن با سپاه اسکندر مقدونی
• ویکی‌پدیای انگلیسی|Ariobarzanes of Persis

• فیلم سه بخشی از آریوبرزن در رسانه مهر
• وبگاه استاد انوشیروان کیهانی زاده