Πορφυριάδα Σχολή Καρλοβάσου

Ο Πορφύριος Ζαμπέτης ήταν ο ιδρυτής της Σχολής. Με τη βοήθεια του Μητροπολίτη Ηρακλείας Μεθοδίου, αποφάσισε να ιδρύσει Σχολή στην γεννέτειρά του. Είχε τρεις πηγές χρηματοδότησης: τις προσωπικές οικονομίες του, δυο χιλιάδες γρόσια από εισφορές χριστιανών της Τυρολόης, πόλης στην οποία ήταν επίσκοπος και τρεις χιλιάδες γρόσια από τον προϊστάμενό του, Μητροπολίτη Ηρακλείας. Ο Ζαμπέτης πέθανε πριν ολοκληρωθεί η ανέγερση της Σχολής, αλλά προηγουμένως είχε αφιερώσει σε αυτήν την πατρική περουσία του, την πατρογονική του εκκλησία και μια βιβλιοθήκη. Οι κληρονόμοι του, αν και αρχικά θέλησαν να οικειοποιηθούν την περιουσία του θανόντος Ζαμπέτη, τελικά δώρισαν κι ένα αμπέλι, συμβάλοντας στην αποπεράτωση της οικοδόμησης του κτιρίου. Τον Αύγουστο του 1784 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γαβριήλ Δ' κατοχύρωσε τη Σχολή και το δάσκαλό της, με Πατριαρχικό σιγίλιο. Την περιουσία της Σχολής ήταν αρμόδιοι να διαχειρίζονται δύο επιτροπές: μία στην Κωνσταντινούπολη, αποτελούμενη από τους Μητροπολίτες Ηαρκλείας, Κυζίκου και Χαλκηδόνας και μία στη Σάμο, από Επιτρόπους της Σχολής.

Στα πρώτα χρόνια της Ηγεμονίας περιήλθε σε παρακμή και στη συνέχεια, όταν ιδρύθηκαν στη Σάμο Ελληνικά Σχολεία και Σχολαρχείο, αναδιοργανώθηκε με την ένταξη μία τάξης Εμπορικής Σχολής. Το 1898 η Γενική Συνέλευση ψήφισε νόμο με τον οποίο το παλιό εμπορικό τμήμα έγινε πλήρης Εμπορική Σχολή, με το όνομα Πορφυριάς Εμπορική Σχολή με δική της σφραγίδα, η οποία στο μέσον της θα φέρει την προτομή του Ερμή και γύρω της την επιγραφή, Πορφυριάς Εμπορική Σχολή Σάμου

Με τη συνδρομή των περιοίκων δόθηκαν κτήματα στη σχολή, ενώ κτίστηκαν και πολλά δωμάτια πέριξ της σχολής για την εξυπηρέτηση των μαθητών της, ενώ διαμορφώθηκε σχολικός κήπος. Το 1831 από λάθος, κάηκε η βιβλιοθήκη της Σχολής από κάποιον Μανουήλ Καραγιάννη. Αποκαταστάθηκε γύρω στα 1845 αλλά στα χρόνια της Ηγεμονίας ερειπώθηκε και στη θέση του χτιστηκε με έξοδα του Γιάννη Χατζηγιάννη ένα νέο κτίριο με την επωνυμία Χατζηγιάννειο προς τιμήν του δωρητή για να στεγαστεί παρθεναγωγείο. Στο κτίήιο αυτό εγκαταστάθηκε αργότερα το Β' Δημοτικό Σχολείο Νέου Καρλοβάσου και σήμερα στεγάζεται η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το 1897 κτίστηκε νέο κτήριο για να στεγάσει την Πορφυριάδα Σχολή, με χρήματα από την περιουσία της Σχολής και από δωρεές του γιατρού Χρ. Μανταφούνη, του βιομήχανου Γ.Νικολάου και του Γιάννη Χατζηγιάννη, ο οποίος και δώρισε το οικόπεδο. Ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Τσουκαλαδάκης έκανε τα σχέδια του νέου κτηρίου, το οποίο θεμελιώθηκε στις 18 Μαρτίου 1897. Την εποπτεία είχε ο δήμαρχος Καρλοβάσου, λόγω διαφωνίας και αποχώρησης του Τσουκαλαδάκη.

Περιγραφή του σχολικού κτιρίου

Αποτελούμενο από δύο παράληλες πτέρυγες συμμετρικές μεταξύ τους, οι οποίες συνδέονται με μια τρίτη κάθετη σ' αυτές δημιουργώντας κάτοψη σχήματος Η. Η είσοδος στο κτήριο γινόταν μέσω ενός μικρού προπύλου στον κεντρικό ενιαίο χώρο, στις δύο άκρες του οποίου εστερικές πόρτες οδηγούν στους διαδρόμους των δύο παράλληλων πτερύγων. Σε κάθεμια από τις πτέρυγες αυτές υπάρχουν πέντε αίθουσες. Δύο από αυτές βρίσκονται στα δύο άκρα κάθε πτέρυγας, ενώ οι υπόλοιπες τρεις είναι διατεταγμένες η μια δίπλα στην άλλη κατά μήκος του διαδρόμου. Το κτήριο έχει κατασκευαστεί εξ ολοκλήρου από πέτρα ανεπίχριστη στις όψεις του. Το πλάτος του είναι 35,60, ενώ το μήκος των πτερύγων είναι 35,90 μ. και 36,20. Τα θεμέλια του κτηρίου φτάνουν σε βάθος 2 μέτρων και πλάτος 70-80 εκατοστά. Κατά μήκος του κριπιδώματος ανοίγονται 16 φεγγίτες μήκους ενός μέτρου και ύψους 60 εκατοστών. Στις μεγάλες πλευρές των πτερύγων υπάρχουν δύο πόρτες αντίστοιχα, που οδηγούν στο υπόγειο. Το δάπεδο το υπογείο είναι ισοπεδωμενο χώμα και η οροφή του αποτελείται από δικάρια που αποτελούν το δάπεδο του ισογείου. Τα δοκάρια στηρίζονταν σε αναβαθμό και ξύλινα υποστηλώματα. Η είσοδος του κτηρίου είναι μια μαρμάρινη σκάλα και πρόπυλο, η στέγη του οποίου στηρίζεται σε δύο ακραίες παραστάδες και δυο κίονες, μαρμάρινα όλα. Πάνω από το επιστύλιο του προπύλου της εισόδου ίσως είχε προβλεφθεί κάποιο αέτωμα. Οι τοίχοι του κτηρίου ήταν από ημιλαξευμένους λίθους και λαξευμένους στις θέσεις των ημιπαραστάδων. Η λιθοδομή είναι ανεπίχριστη εξωτερικά, εκτός του τμήματος της εισόδου, και επιχρισμένη εσωτερικά. Τα τόξα των παραθύρων και των φεγγιτών και τα κυκλικά διακοσμητικά πάνω από τα παράθυρα, είναι από οπτόπλινθους. Τα κουφώματα των παραθύρων είναι ξύλινα και εξωτερικά καλύπτονται από σειρά οπτοπλίνθων. Οι πόρτες είναι επίσης ξύλινες. Το πάτωμα του ισογείου είναι από ξύλινες σανίδες στον κεντρικό χώρο και στις αίθουσες, ενώ πλάκες καλύπτουν τους διαδρόμους. Η στέγη αποτολείται από ξύλινα ζευκτά της στέγης με σοβαντιστές οροφές.

Το Δεκέμβριο του 1784 με Πατριαρχικό γράμμα διορίστηκε δάσκαλος της Σχολής ο ιερωμόναχος Ιάκωβος Σφίγγος από την Παγώνδα. Είναι άγνωστο το χρονικό διάστημα του διφακτικού έργου του. Επόμενοι δάσκαλοι ήταν οι Γεώργιος Γεροντής το 1798, ο Ιωαννης Σφοίνης το 1800 και οι Άνδριοι αδελφοί, Σαμουήλ και Δανιήλ. Επόμενοι διευθυντές ήταν οι Γεώργιος Παπαϊωάννου και Μητροφάνης Καλούδης. Μετά την Ελληνική Επανάσταση ήταν οι Ιάκωβος Σφόνδυλας, Ακάκιος Βαρβατές, Γεώργιος Δημητριάδης, Ιωάννης Λεκάτης, Δημήτριος Ιθαγένης, Μιλτιάδης Βρατσάνος, Παναγιώτης Χατζής, Λεωνίδας Ορφανός, Παναγιώτης Χατζής, Ιωάννης Γιαννικάκης και Γεώργιος Μανταφούνης, ο Στλεργιος Βαφειάδης, Δημήτριος Φαίδας, Αλέξανδος Χατζόγλου.

• Παύλος Διακογιάννης, Η παιδεία στη Σάμο. Από την Τουρκοκρατία μέχρι σήμερα,εκδ.Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα, χ.χ
• Καλλιόπη Δερμάτη-Κλεοπάτρα Ζυβοπούλου, «Το κτίριο της Πορφυριάδας Σχολής στο Καρλόβασι της Σάμου», Σαμιακές Μελέτες, τομ.3 (1997-1998), σελ.459-479