Σαλέπι

Στο σαλέπι αποδίδονται και θεραπευτικές ιδιότητες, καθώς περιέχει αραβίνη, τραγακανθίνη και πολύ άμυλο το οποίο όταν διαλύεται στο νερό δημιουργεί ένα πυκνόρρευστο υγρό και θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου. Στις ορχιδέες αυτές και στις θεραπευτικές τους ιδιότητες αναφέρονται ο Ιπποκράτης, ο Ασκληπιός, ο Θεόφραστος, και ο Γαληνός.

Ως φυτό είναι ποώδες και πολυετές, πράσινο στη βάση και μωβ στην κορυφή. Το ριζικό σύστημα αποτελείται από δύο στρόγγυλους ή ελλειψοειδείς κονδύλους. Τα φύλλα τους ομαδοποιούνται στη βάση του βλαστού και είναι επιμήκη και λογχοειδή με χρώμα ανοιχτό πράσινο, μερικές φορές με καφέ-μώβ στίγματα. Η ταξιανθία τους αποτελείται από 6 έως 20 λουλούδια, που συγκεντρώνονται σε πυκνή κυλινδρική διάταξη. Το μέγεθος του άνθους είναι περίπου 2,5 εκατοστά και το χρώμα ποικίλλει από ροζ σε μωβ. Ανθίζει από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Σε ορισμένες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας ονομάζεται μονοκλήσι (μόνο για την εκκλησία) γιατί στολίζει περιμετρικά τις μαλάθες (πανέρια) των διαφόρων γλυκισμάτων που προσφέρονται την Πεντηκοστή στη μνήμη των νεκρών. Στην Ελλάδα απαντάται κυρίως στην οροσειρά της Πίνδου, στην Ροδόπη και στο όρος Βέρνο, σε φυσικούς λειμώνες ως υδροχαρές φυτό.

 

Το σαλέπι χρησιμοποιείται κυρίως στην Ανατολή αλλά και στην Ελλάδα ως χειμωνιάτικο θερμαντικό, μαλακτικό και θρεπτικό ρόφημα. Οι κόνδυλοι αρχικά βρέχονται με ζεματιστό νερό για να απομακρυνθεί το αιθέριο έλαιο που περιέχουν και το οποίο αν παραμείνει, προσδίδει στο σαλέπι γεύση πικρή και δυσάρεστη. Στη συνέχεια αποξηραίνονται και αλέθονται. Παρασκευάζεται αφέψημα της σκόνης, το οποίο γλυκαίνεται με ζάχαρη ή μέλι και αρωματίζεται με κανέλλα ή πιπερόριζα, που και αυτή είναι σκόνη από τη ρίζα του φυτού Ζιγγίβερις η φαρμακευτική (Zingiber officinale). Το σαλέπι μπορεί να είναι μία από τις τρεις επιτρεπόμενες επιλογές γεύσης για την παρασκευή παγωτού καϊμάκι.

 

Στην Ινδία και σε άλλες ανατολικές χώρες το σαλέπι λαμβάνεται και από άλλα είδη φυτών των γενών Κυνόρχις (Cynorchis), ενώ στην Ωκεανία χρησιμοποιούνται ως σαλέπι τα κονδυλώδη ριζώματα του φυτού Τάκκα η πτεροσχιδής (Tacca pinatifida).

 

Στην λαϊκή παράδοση το φυτό αυτό ονομάζεται σερνικοβότανο, γιατί πίστευαν πως αν ο μέλλων πατέρας έτρωγε μεγάλους βολβούς σαλεπιού θα γεννιόνταν αρσενικό παιδί. Σύμφωνα με την μυθολογία ο Όρχις ήταν γιος μιας νύμφης και ενός σάτυρου και καταδικάστηκε να γίνει φυτό γιατί είχε βιάσει μια ιέρεια κατά τη διάρκεια των βακχικών μυστηρίων.

• Pierre Delforge, Ορχιδέες της Ευρώπης, Βορείου Αφρικής και Μέσης Ανατολής, 2009

• Σαλέπι, το θαυματουργό
• Το Σαλέπι και οι ιδιότητές του
• Τα αφροδισιακά της φύσης

• Η ιστορία του σαλεπιού