Καλαθοσφαίριση Στους Ολυμπιακούς Αγώνες

Νωρίτερα είχε παρουσιαστεί δύο φορές ως άθλημα επίδειξης, το 1904 και το 1924. Το γυναικείο τουρνουά προστέθηκε στους Αγώνες του Μόντρεαλ (1976). Διοργανώτρια αρχή είναι η Διεθνής Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης (FIBA) σε συνεργασία με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.

Καλαθοσφαίριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες
Διοικητική αρχή	FIBA
Αγωνίσματα	4 (άνδρες: 2, γυναίκες: 2)
Αγώνες
1896 1900 1904 1908 1912 1920 1924 1928 1932 1936 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 2020 2024 Σημείωση: έτη αθλήματος επίδειξης με πλάγια
Ολυμπιονίκες

Η νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτελεί την υψηλότερη διάκριση για την καλαθοσφαίριση, ανώτερη ακόμα και από το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, σε αντίθεση π.χ. με το ποδόσφαιρο, όπου το ολυμπιακό τουρνουά είναι υποβαθμισμένο συγκριτικά με το Μουντιάλ. Και τούτο διότι εξαρχής δεν υπήρχαν στο ολυμπιακό τουρνουά διαχωρισμοί βάσει ηλικίας ή είδους ενασχόλησης με το άθλημα, με εξαίρεση τους αθλητές του NBA, οι οποίοι ούτως ή άλλως δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής σε καμία διοργάνωση εθνικών ομάδων έως το 1991.

Κυρίαρχος του θεσμού στους άνδρες είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες με 14 χρυσά μετάλλια σε 18 διοργανώσεις - η ομάδα ολοκλήρωσε τα επτά πρώτα τουρνουά αήττητη, μολονότι απαρτιζόταν αποκλειστικά από παίκτες του κολλεγιακού και του ερασιτεχνικού πρωταθλήματος. Η μόνη δύναμη που απείλησε επί μακρόν τη μονοκρατορία των ΗΠΑ, ήταν η Σοβιετική Ένωση, δεν το κατάφερε όμως παρά σε δύο διοργανώσεις. Χρυσά μετάλλια έχουν κατακτήσει επίσης η Γιουγκοσλαβία και η Αργεντινή (από ένα).

Στις γυναίκες τα πράγματα ήταν αρχικά μοιρασμένα, με ΗΠΑ και ΕΣΣΔ να είναι ισοδύναμες στις πρώτες διοργανώσεις. Μετά όμως τη διάλυση της δεύτερης, οι ΗΠΑ κυριαρχούν στο θεσμό με πέντε συνεχόμενα χρυσά μετάλλια.

Στα πρώτα ολυμπιακά τουρνουά, τα κριτήρια συμμετοχής ήταν πολύ ελαστικά και ο αριθμός των συμμετεχόντων μεγάλος, σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα. Λόγω και του χαμηλού - τότε - βαθμού διάδοσης του αθλήματος (μπάσκετ ανταγωνιστικού επιπέδου έπαιζαν μόνο οι αμερικανικές χώρες, το ανατολικό μπλοκ και η Μεσόγειος), ουσιαστικά αρκούσε η αίτηση συμμετοχής για να βρεθεί μια χώρα στους Ολυμπιακούς.

Το 1956 η FΙΒA όρισε για πρώτη φορά κλειστό αριθμό συμμετεχόντων (16 - μειώθηκε σε 12 το 1976). Παράλληλα ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα μοντέλο πρόκρισης που ισχύει έως σήμερα με μικρές τροποποιήσεις:

• Κάποιες χώρες συμμετέχουν αυτοδίκαια. Αρχικά ο αριθμός τους ήταν μεγάλος και περιελάμβανε - κατά περίσταση - τη διοργανώτρια χώρα, τις πρώτες θέσεις του προηγούμενου ολυμπιακού τουρνουά κ.ά. Στις πιο πρόσφατες διοργανώσεις, κατ' αυτόν τον τρόπο προκρίνονται μόνο δύο χώρες: η διοργανώτρια και η εν ενεργεία παγκόσμια πρωταθλήτρια (ή μόνο μία, εάν αυτές οι ιδιότητες ταυτίζονται, όπως π.χ. στους Αγώνες της Ατλάντας).
• Οι περισσότερες θέσεις δίνονται στις ηπειρωτικές ζώνες και αυτές με τη σειρά τους τις μοιράζουν βάσει αποκλειστικά αγωνιστικών κριτηρίων. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος που ξεκίνησε το Αφρικανικό, το Ασιατικό και το Ωκεανικό Πρωτάθλημα. Η Ευρώπη, αν και διέθετε ήδη πρωτάθλημα (Ευρωμπάσκετ), επέλεξε να διοργανώνει ειδικό προκριματικό τουρνουά έως το 1992 (έκτοτε τα εισιτήρια δίνονται μέσω του Ευρωμπάσκετ). Η Αμερική χρησιμοποιούσε ως κριτήριο το σχετικό τουρνουά των Παναμερικανικών Αγώνων, μέχρι να ξεκινήσει το αμιγώς μπασκετικό Αμερικανικό Πρωτάθλημα το 1980.
• Αρκετές φορές (όχι όλες), αρχής γενομένης απ' το 1956, η FIBA έχει κρατήσει κάποια εισιτήρια «της τελευταίας στιγμής», τα οποία παραχωρεί στους νικητές του Προ-ολυμπιακού Τουρνουά. Αυτό διεξάγεται λίγες μέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, με τη συμμετοχή των επιλαχόντων των παραπάνω ηπειρωτικών διοργανώσεων.

Παρόμοιος είναι ο εκάστοτε τρόπος πρόκρισης στο γυναικείο τουρνουά, με τη διαφορά ότι σε αυτό συμμετείχαν αρχικά λιγότερες ομάδες. Ξεκίνησε με έξι, το 1988 ο αριθμός ανέβηκε στις οκτώ, ενώ από το 1996 καθιερώθηκε η συμμετοχή ίσου αριθμού με τους άνδρες (δώδεκα).

(τελευταία ενημέρωση: Λονδίνο 2012)

Συγκεντρωτικός

	Χώρα				ΣΥΝ
1.	ΗΠΑ	21	2	3	26
2.	Σοβιετική Ένωση !  Σοβιετική Ένωση α	4	4	4	12
3.	Γιουγκοσλαβία β	1	5	2	8
4.	Αργεντινή !  Αργεντινή	1	0	1	2
5.	Ενοπ. Ομάδα α	1	0	0	1
6.	Αυστραλία !  Αυστραλία	0	3	2	5
7.	Ισπανία !  Ισπανία	0	3	0	3
	Γαλλία !  Γαλλία	0	3	0	3
9.	Ιταλία !  Ιταλία	0	2	0	2
10.	Βραζιλία !  Βραζιλία	0	1	4	5
11.	Βουλγαρία !  Βουλγαρία	0	1	1	2
	Κίνα !  Κίνα	0	1	1	2
13.	Καναδάς !  Καναδάς	0	1	0	1
	Κροατία !  Κροατία	0	1	0	1
	Νότια Κορέα !  Νότια Κορέα	0	1	0	1
16.	Λιθουανία !  Λιθουανία	0	0	3	3
17.	Ρωσία !  Ρωσία	0	0	3	3
18.	Ουρουγουάη !  Ουρουγουάη	0	0	2	2
19.	Κούβα !  Κούβα	0	0	1	1
	Μεξικό !  Μεξικό	0	0	1	1

Άνδρες

Ομάδα				ΣΥΝ
ΗΠΑ	14	1	2	17
Σοβ. Ένωση	2	4	3	9
Γιουγκοσλαβία     Γιουγκοσλαβία	1	4	1	6
Αργεντινή	1	0	1	2
Ισπανία	0	3	0	3
Γαλλία	0	2	0	2
Ιταλία	0	2	0	2
Κροατία	0	1	0	1
Καναδάς	0	1	0	1
Λιθουανία	0	0	3	3
Βραζιλία	0	0	3	3
Ουρουγουάη	0	0	2	2
Κούβα	0	0	1	1
Μεξικό	0	0	1	1
Ρωσία	0	0	1	1

Γυναίκες

Ομάδα				ΣΥΝ
ΗΠΑ	7	1	1	9
Σοβ. Ένωση	2	0	1	3
Ενοπ. Ομάδα	1	0	0	1
Αυστραλία	0	3	2	5
Βουλγαρία	0	1	1	2
Βραζιλία	0	1	1	2
Γιουγκοσλαβία	0	1	1	2
Κίνα	0	1	1	2
Γαλλία	0	1	0	1
Νότια Κορέα	0	1	0	1
Ρωσία	0	0	2	2

^α Η ΔΟΕ θεωρεί τη Σοβιετική Ένωση και την Ενοποιημένη Ομάδα ως διαφορετικές ομάδες.
^β Η ΔΟΕ θεωρεί την Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας ως συνέχεια της Σ.Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας.

• «Οι Ολυμπιονίκες 1896-1980», εκδ. Χρυσός Τύπος ΑΕ, 1980, σελ. 40-41.