Charrería

Charrería

sport

Tiŋa	Mexico
Tingbani shɛli din yina	Mexico
Intangible cultural heritage status	Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity
Described at URL	https://ich.unesco.org/en/RL/01108, https://ich.unesco.org/fr/RL/01108, https://ich.unesco.org/es/RL/01108
Practiced by	charro

Di yila Spain nima taɣaadanima ni, di bahi bahindi yaɣi shɛli dini mi Salamanca 16th century la saha, charreria tuuli diɛma daa nyɛla haciendanima ni kuli mali binkobiri ŋo diɛmda naɣkpahi ni ka di nyɛ compateesa zaŋ tiba.Tuuli diɛma yaha daa lahi nyɛla din pili poi ni 20th century, amaa di daa kuli nyɛla din bi yi paloni pam hali ka Mexican Revolution la saha ka salo daa baŋli viɛnyɛla Hidalgo ni Jalisco dini daa niŋ ka palti zalisis kana, charros da nyɛla ban pili laɣimbu tinsini kami Mexico ni din pahi, din kuli yɛn niŋ ka bi gbibi bi taɣaada maa,ka di kpɛma. Di puuni din gaŋdu nyɛla the Asociación de Charros de Jalisco A.C, Asociación de Charros de Morelia A.C and Asociación de Charros Regionales de La Villa A.C. Charreria nyɛla Mexico nima diɛma ni yiɣijam kpeeni din gahim, ka yuuni 2016 UNESCO daa sabili niŋ Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity

Taarihi

16th Century maa saha, dini daa niŋ ka Spanish daa tuui ʒini Mexico, bi daa nyɛla ban ʒi yuri ayobu mala. Bi daa nyɛla ban kuli kpa zalisi yuri ŋo gulibu ni ka zalisi ŋo daa lahi wuhi ni bi di ti saɣi ka nira ŋun pa spanish ba lala yuri maa. Amaa, dini daa ti niŋ ka Spanish nima ŋo daa ti mali naɣkpahi pam, bi daa nyɛla ban vuugi lala zalisi ŋo. Haciendas din daa be tiŋ yuli booni Hidalgo daa nyɛla luɣ'shɛŋa lala zalisi ŋo ni daa vuugi tuuli ka niribi pam daa nyɛ ban daa kuli nye ban gba pa mili lala yuri diɛma ŋo.

.

Mexico naɣkpariba ban daa be 19th ni 20th centuries daa nyɛla ban kuli zaŋ naɣ'gulibo leegi bi tuma, ka bi talahinima puuni shɛli daa nyɛ ni bi baŋ niɣi gulibo din chaŋ ti ŋmani diɛma din daa ti pa leegi diɛma ni yiɣijam.

Naɣ'kparibi ŋo nyɛla bini daa puhiri shɛba tuma pam ka di puuni shɛli nyɛ ni bi lihi walihi niɣi maa balibu, bi malimali niɣi maa ka bi yima viɛla ka lahi ʒiri niɣi ni yuri ŋo luhira. Lala tumanima ŋo n daa nyɛ charro diɛma pilli.

Poi ni Mexican Revolution la, naɣkpahi maa ni tuma compateesa daa nyɛla din daa kuli be haciendas sunsuni amaa dini daa kupi niŋ ka Mexican Revolution bori haciendas, charro taɣaada daa nyɛla din daa kuli borigi ra, lala ŋo zuɣu charros ban daa kuli be tiŋ maa yaɣili kam daa nyɛla laɣim yuuni 1921 ka daa kpa Asociación Nacional de Charros din kuli yɛn che ka charreria taɣaada ŋo na ne.

Yuuni 1920( Yuuni shɛli Mexican Revolutiin ni naagi), Silvano Barba, Inés Ramíres ni Andés Zemeño, daa nyɛla ban bam Guadalajara Mexico tuuli charrerí laɣingu, dini daa pii yuli boli shɛli Charros de Jalisco.

Mexico ciniinima daa nyɛla din daa kuli che ka di niŋ bayaana di bahi bahandi bi yila shɛŋa din daa laɣindi rancheras ni charro anfooni n pahiri '' singing cowboy'' yilanima ni United States.

Mexican Americans ban daa be United States gba daa nyɛla ban kuli niŋ charreadas pam lala saha maa, amaa yuuni 1970s piligu Federación Mexicana de Charrería daa nyɛla ban daa kuli piliba tabbu ka bi kpa charreadas bi nudirigu yaɣilitiŋ tariga. Saha shɛŋa, ban daa nyɛ ban diri compateesa maa US, daa nyɛla ban daa lahi too zoogi ka bi chani nti lahi zaŋ bi nyori kpa ban be Mexico.

 

lienzo charro nyɛla bin shɛli bini gahim mali ni bi mali bohindi yuri babu. Di nyɛla pali shɛli charros ni niŋdi bi charreadas ni jaripeos diɛma. Lienzo nyɛla din mali yaŋa ayi: di puuni yini n nyɛ bini boogi shɛli metre pinaayi ( yaari pinaata) yaliŋ ka di waɣilim nye meter pihiyobu ( yaari 66) din golim n ti kpe luɣi shɛli din nyɛ meter pininahi ( yaari 44).

Dabba

 

Niɛma balibu dibaa nu ka charro ni too mala. Di ni nyɛ tuma, half- gala, gala, grand gala ni etiquette. Bi ni too zoogi ka bi yɛri shɛli nyɛla tuma niɛma maa. Di nyɛla bini yɛri shɛli di yi ti niŋ ka compateesa bɛni. grand gala maa nyɛla din kuli pa taba viɛnyɛla. Din nyɛla din mali bin shɛli dini boli felt charro sombrero ni silba mini salima nyaɣisira, ka di kparigu ni jinjɛm nyɛ bini zaŋ cashmere ni bingari nyaɣisira niŋ shɛli. Tuma niɛma maa n nyɛ din kuli nyɛ din dii ka kpari kpari niɛma maa zaa ni, dikuli nylɛa liiga ka di mali bingarili di zuɣusaa, jinjɛm, namda ni kpipali vari.

Paɣaba

Kamani dabba maa charro niɛma ni nyɛ dibaanu maa, paɣaba maa niɛma nyɛla balibu dibaata ko ka

 

china poblana balli maa nyɛ bini mali shɛli chɛni yɛla zaa. China poblana nyɛla din mali liiga boɣi jihi, ka bi zaŋ yɛri dihili nachiinsi, ni tani mukuru din gba nyɛ bini kuli dihi shɛli nachiinsi, ka di lahi mali lace ka di be mukuru maa gbinni. Bi mali liiga bili shɛli bini yɛri para ka bi bolli petticoat. Silk namdanima din mali mihi ka bi pirita din yɛn dolisi mukuru maa nachiinsi maa. Charro zipili viɛlli din mali seude, salima chapetas ka bi piilinda. Bi malila tani shɛli bini zaŋ niŋ bi sheeni ka gbinli bahi nyaaŋa. Yaha, paɣaba maa simdi mi ni bi gbaagi bi zabiri lo nyaaŋa ka di bi du, ka di nyɛla bi too zooya ka bi zaŋ tani bee lace gbaagi bi zuɣu maa.

Di bahi bahinid bini mali china poblana maa niŋdi bi diɛma pam maa, bi malila niɛma balibu dibaata, escaramuza charras yɛrila , adelita, charra de faena (“tuma ” niɛma ) ni china poblana.

Yuri

Yuri maa nachinsi simdi ni di zanti bini wuhi shɛm, kamani di ni kuli simdi ni charro's maa niɛma be viɛnyɛla shɛm. Bin shɛli kam din yɛn be wahu maa zuɣu ka bi ʒiini di zuɣu maa simdi ni di nyɛ binshɛli din nyɛ naawuni nam ka ninsalinima ni nam binshɛli kamani roba. Lala bin ʒiinisi ŋo nyɛla buyi zuɣu : din nyɛ tuma dini ni nimmohi dini. Binʒiinigu ŋo nyɛla din yɛlimma din yɛn gu ka taɣi charro maa ka o bi yili wahu maa zuɣu.

Mihi dibaayi n be lala din ʒiini ŋo nyaaŋa, di yi ti niŋ ka charro maa bori ni o gbaali kamani saha shɛli wahu maa ni ti bi be viɛnyɛla.

Charros maa nyɛla ban doli zalisi ŋo diyi kana diɛma ni yiɣijɛm ni be niɛma bee nachinsi dibu ni.

 

Charro

 

Charro nyɛla doo ŋun bari wahu niŋdi charreria, ka lahi nyɛ biinga lala polo zaŋti Mexico. Pumpoŋo na charro nyɛla ban taarihi chaŋ ti dalim saha shɛli ha, Mexico yu bariba.Di yi lihi taarihi ni, Spanish conquest la saha, Mexican vaqueros ndaa yoo soli ti chinacos, ban daa nyɛ linjimanima n zabi Mexican War of Independence la ni din daa ti nam charros Mexican Revolution la saha.

Charro nyɛla yu shɛli dini daa tuu pili bolibu 18th century ka di nyɛla bi daa nyɛla turi laasabu ka bi mali booni tiŋnima din gbinni daa nye '' yiriŋ, gbiriŋ ni binshɛli din bi nyaɣisa''. Lala yɛltoɣli ŋo daa nyɛla din gbinni daa ti pa nyɛ konkoba Spain ni Mexico. Spain di daa nyɛla yuli zaŋti ninvuɣ'shɛba ban yi Salamaca, tiŋ yuli booni

campo charro. Mexico, do daa nyɛla yuli ka bi mali booni ban daa kuli bari turi dini daa kuli lahi mi shɛba Rancheros ban daa tumdi bi tuma Mexican haciendas, yuri nyaaŋa.

Luɣ'shɛŋa din kpalim duniya yaanga zuɣu ka nyɛ spanish ni zoogi la bi yɛri luɣ'shɛli, di gbinni na kuli nyɛla turi. Di bahi bahindi pumpoŋo na, ninvuɣ'shɛba ban nye charro nyɛla dabba ban bohim ka niŋdi charreria diɛma ni yiɣijam, di zaa nyɛla din yɛligi kpe yila ni kpɛrigu ni.

Paɣa shɛba ban niŋdi lala diɛma ni yiɣijam ŋo nyɛla bini booni shɛba ''charras'', di ni niŋ ka bi mali ''escaramuza'' booni paɣaba ban laɣim ni bi niŋ lala diɛma ni yiɣijam ŋo, di zuɣu di bi niŋ dede ni di zaŋli ti paɣa yino.

Paɣaba yaɣili charreria diɛma ŋo ni, escaramuza charra nyɛla bini yɛli ni shɛli pilla Altos de Jalisco. Ka nyɛ din kuli jɛndi Tepatitlan de Morelos . Taarihi wuhiya ni bi diɛma ŋo niɛma nyɛla din daa tuu yi tiŋ yuli booni Puebla.

Amaa National Association of Charros, din nyɛ charros laɣingu nima sani, bi yɛliya ni escaruza charra maa nyɛla Mr. Everardo Camacho ni Luis Ortega ni daa pili ahɛli yuuni 1953, ka di daa kuli nyɛla bipuɣinsi ni bidibisi ban yuma daa nyɛ yuma anu ni yuma awoi sunsuni. Escaramuza tuuli maa daa nyɛla Guadalupe, Antonio ni José Camacho, nti pahi Arturo ni María Eugenia Ruiz Loredo ni be shɛli ni. Di ni daa niŋ ka di nyɛ binshɛli din gahim lala sahaaa. Di daa nyɛla din ti tooni pam, dama di piligu maa ni bihi maa daa nyɛla ban wuhi baŋsim zaŋchaŋ yuri babu.

Escaramuza charra nyɛla niribi a nii ni be shɛli ni ka ni niŋbu shee bi mali diɛma din kalinli yiɣisi pinaayi, din nyɛ din nyɛ bini kuli kariti yuri ŋo ni valiŋ, ni din pahi n wuhiri baŋsim shɛli lala bipuɣinsi bee paɣaba ŋo ni mali zaŋ chaŋ yuri ŋo diɛma ni yiɣijam polo. Bi niɛma nyɛla din kom ni tooi woli buyi, be bunahi zuɣu bee ka sokam niɛɛni mali di kom.

Escaramuza charra ŋo baŋsim lɛbu nyɛla din mali yaa pam, dama di simsi ni ninvuɣu yino kam tooi lɛbigi yuri maa ka di dolisi viɛnyɛla laɣingu bee team maa ni .

Cala de Caballo

Lala chuɣu ŋo nyɛla din wuhiri charro wahu baŋsim bobu ni viɛli shɛm. Bini malila yuri maa niŋdi wuhiri baŋsim pam di yi ti kana lala Cala de Caballo ŋo ni. Di niŋbuni bi kuli yɛn zaŋla wahu ka o guuri pam ka gbaari zaani sunsuni. Ka di ti pa paagi saha shɛli wahu maa ni yɛn lɛbigiri gindi o nanpon yini zuɣu. Diɛma ŋo nyaaŋa, charro maa nyɛla ŋun simsi ni o chaŋ paagi meter pihinu boobu maa. Lala diɛma ŋo nyɛla bini niŋdi shɛli palo din galisim nye 20 × 6 meters.

 

Piales

 

Lala diɛma ŋo ni, bi lorila wariniɛŋ napona din be nyaaŋa din yɛn che ka di bi tooi yiɣiri yiriŋ. Charro maa yi ʒi wahu dabam zuɣu, o yɛn labila gabiga ka wahu maa guuri ginda, ka o o gbaagi wahu maa nyaanga gbaya ka zaŋ lalamii maa gbini binshɛli din pa wahu dabam shɛli nyaaŋa ka o ʒi di zuɣu maa, din yɛn boori di guubu hali ka di ti zani. Lala diɛma ŋo ni, charro maa simsi ni o niŋ siɣa di yi ti niŋ ka o yɛn labi gabiga maa gbaagi warinyaŋ maa nyaanga gbaya maa. Buta ka niri ni tooi niŋli, bi zahindila charro maa ni ni tooi zani katiŋ shɛm la labi ka wahu maa zani ka tiri pontinima.

Piales maa nyɛla balibu bu shɛm, di shɛŋa n-nye pial de piquete, pial floreado, ni pial de chaqueta. pial de piquete

maa ni bi labirila gabiga maa tiŋa ka di yi niŋ ka warinyaŋ maa gari, ka di zaŋli piri o nyaaŋa gbaya ayi maa, pial floreado maa bi niŋdila bin bili shɛli dini boli '' floreando'' ka di nyɛ gabiga baŋsim puuni shɛli poi ka warinyaŋ maa naa yi kana ti gari, di yi niŋ ka wahu maa garu, ka di labili gbaagi di nyaanga gbaya ka pial de chaqueta maa charro maa mini o wahu maa yɛn zanila nyaan birili ti luɣi shɛli wanyaŋ maa ni yɛn gari maa, di saha ka bi labi gabiga ŋo o nyaaŋa polo di yi niŋ ka wahu maa gari ka di gbaagi o nyaaŋa gbaya a yi maa.

Colas en el Lienzo

 

Lala diɛma ( dini lahi mi shɛli coleadero), nyɛla dini niŋ di shɛli ka di nyami bi kuli bori ni bi gbaagi naɣbili zuli n ʒili luhi di yi niŋ ka di guura. Lala diɛma ŋo bee tuma ŋo kotomsi chaŋmi ti ŋmani bini boli bin shɛli '' steer wrestling'', amaa ŋo lo ŋo ni ŋun bari wahu maa bi sheeri wahu maa zuɣu. Charro ŋun ʒi o wahu zuɣu yɛn gulila naɣbila ŋo yibuna duunoli ni, charro ŋo yi puhi niribi naagi o yɛn bala o wahu nti miri naɣlabila ŋo ka gbaagi o zuli n vili o napoŋ, din kuli yɛn che ka naɣlabila ŋo lu tingbani ni, lala bini ŋo bee diɛma niri ni ni too guui waɣilim shɛli kpalinpaa n nyɛ 60 meters.

Jineteo de toro

 

Lala diɛma ŋo kuli nyɛla bi yɛn bala yo nahu. Ka di niya nyɛmi ni ŋun bari nahu ŋo kuli na nyɛla ŋun yɛn ʒi o zuɣu hali ka o ti che ʒɛbu bee ka o ti che karikari niŋ bu. Bini too zaŋ nu yini bee nuhi ayi n gbaagi gabi shɛli bin zaŋ lo nahu ŋo ka bi lahi saɣiti ni niribi ban kalinli paagi dibaata ni tooi be diɛma ni n soŋ gbibi nahu ŋo zuɣu, ka mali ŋun bari ŋo balati lo ni din pahi.

Charro ŋun diɛmdi diɛma ŋo n yɛn yɛli wuhi ni bi yoomi nahu maa. Diɛma maa nyɛla din pili di yi niŋ ka alikaali kpamba yɛli ni bi kalimi saha shɛli dini yɛn zaŋ n lo o balati viɛnyɛla ka ti naagi saha shɛli nahu maa ni che karikari niŋbu. Lala saha ŋo ŋun ba nahu ŋo malila minti dibaata ni o sheegi o zuɣu. Di yi niŋ ka a bi paagi minti dibaata maa di nyɛla din yɛn pahi a ponti ni ka bi lahi nyɛ ban tiri pontinima doli niri ni wuhi baŋsim shɛli nahu maa babu ni sheebu ni. Charro maa ku too sheena di yi niŋ ka nahu maa nabi zani bee o ku too yɛli ni o ku lahi niŋ di yi niŋ ka diɛma maa nye din pili ka di lahi simdi ni o sheena nahu maa zuɣu ka zani karicha. Charro maa yi sheena nahu maa zuɣu, di simsi ni o yihi nahu gabiga maa di saha ka Terna en el Ruedo naan yi too dola. Lala diɛma ŋo nyɛla bini daa kuli mi shɛli Jaripeo saha kurili ha.

Terna en el ruedo

 

Lala diɛma ŋo nyɛla charronima yɛn laɣimmi n piri yonahu gabiga, charro dibaata ka yino piri nahu maa nyingoli, yino nahi maa nyaaŋa gbaya ka ŋun pahi maa gba kuli kpaŋ o maŋa ka o lo nahu maa gbaya zaa laɣim taba minti dibaa ayobu ni. Pontinima nyɛla bini tiri shɛŋa doli bini zaŋ gabiga maa wuhi baŋsim shɛm ni saha shɛli bini yɛn di diɛma maa puuni. Charronima zaɣyino kam nyɛla bini ti so buyi zuɣu ni o piri nahu maa nyingoli, bee o yi bi too niŋ ka bi nyɛ ban kuli taɣri taba, di yi niŋ ka tuuli charro maa niŋ, ŋun pahi ayi gba nyɛla ŋun yun buɣisi, ni ŋun pahi ata hali ka bi ni tiba saha shɛli ti naagi. Charro so ŋun piriti nahu maa nyingoli ni maa simsi ni o mali baŋsim zaŋ kpa gabiga maa gbaabu ni di piribu nti pahi din pahi dini kuli mi shɛli '' floreando''. Di yi niŋ ka gabi yini piri nahu maa nyiŋgoli ni, niribi ayi ban pahi maa tumi ni bi gba baŋ bini yɛn niŋ shɛm n lo nahu maa nyaaŋa gbaya hali n ti ʒiyo luhi.

Jineteo de yegua

 

Lala diɛma ŋo kuli ŋmanila Baraback bronc babu. Yegua gbinni nyɛla wa nyaŋ. Wahu so bini bi milisi babu, di too zooya ka di nyɛ wa nyaŋ, nyɛla bini yɛn zaŋ naɣigabiga ba so. Nuhi ayi ka bi zaŋ gbibi gabigi ŋo ka gbaya ŋo nyɛ din yɛn kpa tiŋa. Kamani diɛma din jɛndi yoniɣi babu maa, ban bari yuri ŋo kuli yɛn ʒi la wahu ŋo zuɣu hali ka di ti maagi di maŋa. Wo nyaŋ ŋo nyɛla bini yɛn zaŋ niŋ yaari shɛli ni nti pahi ban soŋda ka bi gba kuli di nachiinsi kamani charros maa. Ban soŋdi maa kalinli kamani dibaata n yɛn mali wahu maa zuɣu nio viɛnyɛla ka mali ŋun bari wahu maa balati lo din yɛn che ka o ni too ba wahu maa viɛnyɛla. O nyɛla ŋun yɛn yɛli wuhi ni bi yoomi wahu maa. Tuma maa pilli kuli nyɛla saha shɛli alikaalinima yi ti ti saha ti bi mali balatinima lo ka di naabu nyɛ saha shɛli charro maa yi ti sheegi

Manganas a pie o a caballo

 

Manganas a Pie nyela charro maa yɛn zala tiŋa ( pie) ka bi too minti anii ni o zaŋ gabiga n piri wahu tooni naba ayi ŋo n ʒili luhi, o yi niŋli paagi buta ka bi nya nasara, o ku lahi tooi niŋ li bi zalisi maa puuni. Charro maa ni too za luɣili kam yaari maa ni ka o mini wahu maa lee nyɛ kamani 4 meters, amaa o ni too yi nyaaŋa gari lala o lee ku too miri la wahu maa yaɣi lala kalinli ŋo zuɣu. O yi niŋ o gabiga baŋsim naagi, o yɛn labila gabiga maa ni di gbaagi wahu so o ni bori maa, lala wahu ŋo nyɛla ŋun za o ko ka yuri ata pahi o zuɣu ka lala yuri ŋo lee nye bini ba shɛba yaari maa ni, o yɛn kpaŋla o maŋa ka di bi gbaagi yuri dibaata maa puuni shɛli. Di mini Manganas a Caballo di yɛn ŋmanila taba amaa din lee nyɛla bini ʒi wahu zuɣu niŋdi shɛli.

Bi tiri pontinima doli saha shɛli bini di ni gabiga maa baŋsim.