Тевто́н о́рденĕ (лат.
Тевтон орденĕ | |
---|---|
Никĕсленĕ çул | 1190 — 1809 1915 — хальхи вăхăта |
Патшалăх | Тевтон Орденĕ |
Пăхăну | Роман паппи, Таса Роман империн императорĕ |
Тĕс | Католици тĕн орденĕ (1192—1929 — Христиансен вăрçă орденĕ) |
Йыхрав | ним. «Helfen — Wehren — Heilen» («Пулăш — Хӳтĕле — Сыват») |
Сăрăсем | Хура хĕреслĕ шурă манти |
Хутшăну | Пăрлак çапăçăвĕ, Грюнвальд çапăçăвĕ |
Командирсем | |
Хальхи командир | Бруно Платтер |
Паллă командирсем | Герман фон Зальца Зигфрид фон Фейхтванген Винрих фон Книпроде Конрад фон Юнгинген |
Тевтон орденĕн йыхравĕ: ним. «Helfen — Wehren — Heilen» («Пулăш — Хӳтĕле — Сыват»)
Чун-чĕм çĕнĕ орденне нимĕç рыцăрĕсен çулпуçĕсенчен пĕри Фридрих Швабский (ним. Friedrich VI., Herzog von Schwaben) херцăк 1190 çулхи чӳкĕн 19-мĕшĕнче йĕркеленĕ, Акра карманне туртса илсен пульница никĕслевçисем ăна валли хулара пĕрмайхи вырăна тупса панă.
3-мĕш хĕрес харçи тапхăрĕнче, рыцăрьсем Акрăна хупăрланă чухне, Любекпа Бремен купсисем хирте хоспитăль туса лартнă. Фридрих Швабский херцăк хоспитăле чун-чĕм орденне куçарать, пуçне Конрад капеллан тăрать. Орден вырăнти епископа пăхăнса тăнă, Иоаннитсен орденĕн уйрăмĕ шутланнă.
Официаллă ордена латинла çапла палăртнă:
Нимĕçле çаплах икĕ вариантпа усă курнă:
Вырăс историографинче ордена Тевтон орденĕ е Нимĕç орденĕ (Тевтонский орден или Немецкий орден) ят панă.
Çаплах тĕрĕс мар вĕсенен йытă-рыцăрьсем тенĕ.
Тĕп статья: Тевтон орденĕн аслă магистрĕсем
Ландмейстер (ним. Landmeister) — орден тытăмĕнчи тепĕр ĕç вырăнĕ. Ландмейстер Орденăн хăшпĕр территоринче аслă магистрăн çумĕ шутланнă. Пурĕпе Тевтон орденĕнче виçĕ тĕслĕ ландмейстерсем пулнă:
Тӳррĕн «çĕр комтурĕ» вуланать. Орденăн баллейне ертсе пынă.
Аслă комтур (ним. Großkomture) — аслă комтурăн çумĕ шутланнă.
Орденăн маршалĕ (ним. Marschalle или ним. Oberstmarschall ) — орденăн вăрçă операцисене ертсе пырасси унăн тĕп тивĕç ĕçĕ шутланнă. Чылай вăхăта вĕсем вăрçă-харçăра е Литвана хирĕçле харçăсене хатĕрленме Кёнигсбергра ирттернĕ. Орден хутшăннă çапăçусенче аслă магистр хыççăн иккĕмĕш пайăр çын шутланнă.
Мăн хоспитальер (ним. Großspittler) — ордена туса хунă хыççăн пĕрремĕш çулĕсенче орденăн хоспитăльсемпе пульницăсене ертсе пынă. Пруссие çĕнтерсе илсен резиденцине Эльбинга куçăрнă.
Мăн интендант (ним. Ordenstrappier) — лăпкă пурнăçра вăл орденăн тăванĕсене тум-тирпе, апат-çимĕçпе тата кулленхи урăх япалапа тивĕçтерсе тăмалла. Пруссие çĕнтерсе илсен унăн резиденцийĕ Христбург карманĕнче пулнă.
Тĕп хыснаçи (ним. Ordenstressler) — орденăн финансă операцисене туса пынă, орденăн укçа янттисене тытса тăнă.
1813 çулта Пруссире «Тимĕр Хĕрес» ордена йышăннă. Тĕсĕпе вăл орден символĕ евĕр пулнă. Орденăн кун-çулне прус шкулĕсенче ăнлантарнă.
Нацистсем хăйсене орденăн ĕçĕсен, уйрăмах геополитика енĕпе, еткерĕсем тесе шутланă. Орденăн «Хĕвел тухăçнелле хĕстерсе пырас» доктринине пĕтĕмĕшлех Виççĕмĕш Райх ертӳлĕхĕ алла илнĕ.
Нацистсем орденăн материаллă харпăрлăхне те хапсăннă. Австрие 1938 çулхи авăнăн 6-мĕшĕнче аншлюссласан, орденăн харпăрлăхне Германи национализациленĕ. Çавăн пекех Чехословакие 1939 çулта ярса илсен те ĕç-пуç çаврăннă. Хăйсен ирĕклĕхне Югославири тата Тиролĕн кантăрĕнчи орден пульницисемпе çурчĕсем сыхласа юлнă.
Ордена 1834 çулта австри императорĕ Франц I пулăшăвĕпе çĕнетме тытăннă. Çĕнĕ Орденăн политика тата вăрçă амбицисем пулман, вăл хайĕн вăйне ыркăмăллăха, чирлĕ çынсене пулăшма т. ыт янă.
Нацистсем Ордена хăваланă чухне унăн ĕçĕ-хĕлĕ пĕтсех ларнă.
Вăрçă вĕçленсен ордена нацистсем аннексиленĕ австри харпăрлăхĕсене тавăрса панă.
1947 çулта ордена пĕтерес декрета аннулленĕ.
Ордена социаллă Чехословакинче çĕнĕрен туман, çапах та Австрире тата Германире чĕрĕлнĕ. Совет блокĕ аркансан орденăн уйрăмĕсем Чехинче (Моравипе Богемире), Словенире тата хăшпĕр европа патшалăхĕсенче йĕркеленнĕ. АПШра та орденăн пайташĕсем (20 çынна яхăн) ĕçлеççĕ.
Аслă магистр резиденцийĕ халĕ те Венăра вырнаçнă. Унтах орденăн хысна çурчĕ тата истори архивĕсене, 1000 яхăн кивĕ пичете, урăх документсене упракан библиотека. Орден аббат-хохмейстер ертсе пырать, ордена ытларах хĕрарăмсене пĕрлештерет.
Орден виççĕ çĕртен — Германи, Австри тата Кăнтăр Тироль — тата икĕ командорлăхран — Рим тата Альтенбисен (Бельги) — тытăнса тăнă.
Орденăн хĕрарăм мăнахĕсем Фризах хулинчи Каринтии (Австри) пульницăна тата Кёльнр пĕр харпăр санаторинче ĕçлеççĕ. Орден аппăшĕсем çаплах Бад-Мергенгемри, Регенсбургри тата Нюрнбергри ытти пульницăсемпе санаторисенче вăй хураççĕ.
This article uses material from the Wikipedia Чăваш article Тевтон орденĕ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Урăххине кăтартман пулсан ку материал CC BY-SA 4.0 лицензипе килĕшӳллĕн сарăлать. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Чăваш (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.