Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
Wilczô jagòdô' (Atropa belladonna L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch (Solanaceae). To zort roscënë z rodzëznë psiankòwatëch (Solanaceae). Mô wiele pòzw: wilczô wisznia, wilczô jagòdô, psinczi, lesnô tobakô, belladònna. Wëstãpùje w Eùropie, Afryce Nordòwi, Azji. W Pòlsce ùważanô je jako rosëna ùprawnô i dziczejącë. Wëstãpùje przede wszëtczim w południowej cządze krója. Jes to roscëna rzadkô, òbjãtô òchróną. Wszëtczi czãsce roscënë są trującë.
Spisënk zamkłoscë' [zatacë]
1.Systematika
2.Mòrfòlogiô
3.Biologiô i ekologiô
4.Wëstëpòwanié
5.Zagrożenia i òchronô
6.Zastosowanié
7.Ciekawostczi
8.Przëpisë
Systematika[edicëjô | edytuj kod]
•Domena - eukarionty
•Królestwo - roscënë
•Klad - roscënë naczyniowe
•Klad - Eùphyllophyta
•Klad - roscëne nasienne
•Klasa - okrytonasienne
•Klad astrowe
•Rząd - pisankòwce
•Rodzëzna - psiankòwate
•Zôrt - pòkrzyk
•Gatunek - pòkrzyk wilczô jagòdô
Mòrfologia
Wëzdrzatk Przëpòminô niewësoczi krzôk, wësokòsc òd 50 do 150 cm. Mô lilewi, rozgałãzniony chłąd. Lëste są jajowati, ciemnozielony ë mają lawetka 25 cm długòsce. Rozmùrzdzony wëdzielają wónią.
Kòrzeń
W pierwszym rokù palowy, rozgałãziony. W latach nastãpnëch rosną gałãzësté kłącze ò strzédnicë do 7 cm, chtërnen mô wiele kòrzenie bòcznëch, z kilkùnastoma stożkama wzrostu.
Kwiôtë
Pójedincze ósadzoné w kątach rozgałãzien i kątach ògònkow lëstowëch na krótczich, zwisôjących szëpùłkach. Kielëch zelony, trwałi, òtaczającë brzôd, głãbòkò rozciãtë do 2 cm długòsce, kórónô beczułkòwatô-dzwónkówatô, płôtczi krótczié ë ù górë brudnolilowi, u pódstôwë brązowożółti. Kòróna òpadô. Prãcëków piãc, nitczi ù dołu òmszone, wëgãti, słupek jeden z lilową szijką. Kwiôtë w ksztôłce dzwoneczków pòjawiają sã w czerwincu ë lëpińcu.
Brzôdë
Lilowòczôrné, błëszczącë, wielonasienna jagòda wielkosce wiszni. Òwòc mô słodczi smak. Nasionô drobné, nerkòwati, brunatne. Biologiô i ekòlogiô [edytuj | edytuj kod] Rozwój Bylina, hemikryptofit. W Pòlsce kwitnie w czerwincu ë lëpińcu. Kwiôtë zapylane są przez òwôdë, czasem dochòdzi do samozapylenia.
Cechë fitochemiczné.
Je to roscëna trującô. Nôwiãkszi stãżenie trującëch alkaloidów znajduje sã w kòrzeniach ë òwòcach. Òwòce zawierają atropinę, pòzostôłi òrganë – hioscyjaminã. Kòrzenie wyróżniają sã òbecnoscą wiãkszych ilości ùbòcznych alkaloidów wzmacniających działanié hioscyjaminë na miãsnie. Działanié szkòdliwe alkaloidów pòwòduje pòrażenie mózgòwia,miãdzëmózgòwia i rdzenia przedłużonégò oraz pòrażanié ùkłôdô òbwòdowégò. Dôwkô smiertelnô to 10–20 òwòców ù dorosłëch i 3–4 u dzëcë. Òbjôwë zatruciô - mòcné pòbùdzenié, halucynôcje, nôpôd szału, swiatłowstrãt, zabùrzenia mòwë, a w kùńcu ùtrôtô przëtomnoscë ë w skrôjnych przëpôdkach zgón w wynikù pòrażenia òddechù pòdczas spiączki.
Wëstëpòwanié
Wëstãùje w miescach wilgòtnych, zacienionych, z żëzną glebą. Wilczô jagòdã mòżnô spòtkac przede wszëtczim na krôncach lasow i nô lesnëch pòrãbach. Zagrożenia i ochrona [edytuj | edytuj kod] Roscëna òbjãtô je w Pòlsce òchróną òd 1957 rokù. W latach 1957–1995 znajdowôła sã pòd òchróną czãsciową, pòźni do 2014 rokù pòd òchróną scësłą, a òd 2014 rokù pòdlegô òchronie czãsciowej. Zagrożeniem dlô gatunkù bëł zbiór roscënë jakò surowca dlô przemysłu farmaceutycznégò, bëwałô téż niszczenô przez lëdzë ( to je pòtrus). Wëstãpùje na terenach chronionych, np. w Roztoczansczim, Òjcowsczim i Pienińsczim Pôrkù Narodowym.
Zastosowanié [edytuj | edytuj kod]
To je roscëna leczniczô ë słurzëła jako surowiec zelarsczi. Pòzwa z łacëznë Atropa wëwodzy sã òd miona jednej z trzech grecczich bòdziń przeznaczenia. Atropos bëła tą, chtërna decydowała o żëcy. Druga czãsc nazwy belladonna to pò łacënie „piãknô pani”, bò Rzymianki użëwałë wëciągów z ti roscënë jakò kòsmetikù rozszerzającégò òczë i nadającégò im blask Jej pòtrusowé jagòdë służëłë do trucia wilków, stądka pòlskô pòzwa wilczô jagòda.
Ciekawostczi
Kòzë i bażantë mògą jesc wilczã jagòdã, ta roscëna nie je dlô nich pòtrusã.
Wilcza jagoda w tekstach kultury:
León Òssowsczi, Wilczé jagòdë, pòwiésc, 1987 Sewerinô Szmôglewskô, Wilczô jagòda, pòwiésc, 1977
This article uses material from the Wikipedia Kaszëbsczi article Wilczô jagòda, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Zamkłosc ùprzëstãpnianô na licencëje CC BY-SA 4.0, jeżlë nie pòdóno jinaczi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Kaszëbsczi (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.